Gian Caldar: drama in 5 acts/4

Da Wikisource.
../

../ IncludiIntestazione 25 ottobre 2015 25% Da definire

Gian Caldar: drama in 5 acts Gian Caldar: drama in 5 acts

Act quart. Scena prima. Sala nel casto da Rhazün. <poem> (Ilcinric Brun ot il comt de Sax-Mosauc.) Heinric Brun. Mi soios boinvegniu, comt! Vus haveis Ccrt extra inzatgei, che compareis Vus ozs in miu casto da quellas uras. Comt de Sax. Haveis vus, Hcinric, zun nagut sontiu •! Heinric Brun. Da tgci Comt de Sax. Co uss il stat cun nus c cun La terra**' — 120 — Heinric Brun. Mal la cagia va; las bestias Plü grandas non se tiran alla bassa; Las renditas e las imposiziuns Intreschan plnun et er fitg scarsamein; Sun quellas las calamitads las plü Plü importantas. Aschiglioc eis tot Quiet in nossa terra, da plii che Us citadins da Cuira assaltettan II ferm castê del arrogant uesc E gli mürettan la portina picna. Bcin po il pövel forsa qua e là Er murmignar, sco quels della Sursaisa, Us quals mi ars da curt han il castê Da Saxenstein — jeu pensa, els mi quel Da nov cert refabricheran; — co il Po star dad autras varts, quei mai mi ha Fatg ils cavells plii grischs, quest ann il mcins, Essend quost ann bein grategiau il vin De Valltelina. Vin o la favur Gaudend de bellas donnas, jeu vögl Mo beffas far cun la severitad Dell' aura e sco ün dretg cavalier Bein passentar I'inviern. Mi ven beinduras Ün hosp a visitar, il qual mi porta Da totas sorts novellas, forsa dal Retg Sigmund, co el in Bohemia Combatta ils Hussits; allur' jeu dun Bugon oroglia a da quellas novas. Aduinpio, comt, saveis inqual' novella, Jou sun attent, la vögl bugen tadlar. Comt de Sax: Da quei sto dubitar, signur, e me Miravigliar, che vu i fin a quest' ura Havoies zun nagut audiu. Heinric Brun. Schc tgci Dovei allura davontar? — 121 — Comt de Sax. Signur, Nus essan uss per daventar — Heinric Brun. E tgei? Comt de Sax. Subdits dell' Austria, miu signur Brun, Vasalls d'Abundi Naso. Heinric Brun. Co? Comt de Sax. Dormind, Dormind, schi a dormind, miu Brun! Heinric Brun. Sche co? Comt dc Sax. Dormind. Heinric Brun. Jou vus aunc non capischa, comt. Comt de Sax. L'uosc ha fatg cun duca Frideric Ün' alleanza, e cun el er ten II comt da Werdenborg. Va quei aschia Uss inavant, allura ven Abundi In bun credit et er superiur; Dormin nus aunc plii ditg, allura eis Finida tot nossa splendur dorminta; Nus davontein famegls da Naso c Vasalls. — 122 — Heinric Brun. Infam! Ch'il stass zun aschi mal Cun nus, da quei jeu mai havess pensau; Vasalls da Naso nus et ils famegls Da Fridoric cun la giloffa vöda Comt de Sax. Scbc lius non opponein cun tota forza. Heinric Brun. E co allura? Comt dc Sax. Tras ün' alloanza Cun noss subdits. Heinric Brun. Mai e plü mai a quei Sai consentir. Ün sclav del pövel jou Dovess uss daventar, per me salvar Er della sclavitüd d'Abundi? Quei Fuss tant sco da voler se rescattar Dell' aulta forca, per vcgnir sün roda. Comt de Sax. Vus aunc non me capis indretg, signur. Nogiin famogl del pövcl, na sigiiur E cau de voss subdits doveis restar, Godcr voss dretgs giust sco avant, ma non Snegand al jiövel er ils ses. Heinric Brun. Qianciass Aschi zelus il ]i(")vel er da sias Obligaziuns, ch'el dcbita a ses Signurs, sco el discurra da ses dretgs, Ils quals gli soien retenii: allura Voloss jeu consentir ad üna ligia Cun el; ma non vezeis vus cun voss ögls, Quant fiiiamcin ol dn niintg' occasiun — 123 — Se profitescha, per el plaun a plaun Vegnir al regiment de nossa terra? Considerei vus nella Rhâzia tot Las ligias, tgi eis quel, il qual adiina Ha guadagnau nel göc? II non eis forsa II pövel Non daventa quel adüna Plü temerari, plü ch'ün gli conceda E fa gli bella ijera e cun el S'unischa? Comt de Sax. Ma totiina, il sto esser. II dat negün remedi auter, per Nus conservar da violonza estra. Scodün mo per se sez nus essan tots Insembel memia debels. Nus havein Bisögn del brag del pövol avant tot, E sche nus il sbüttein, allura nus Sminacja prest pericul aschibein Dal pövel sez sco dal exteriur. Pertgei non gli porschein nus alla ligia Nos maun, allur' s'inflamma sia rabia Inconter nus. Tot adascusamein Se ha'l gia alleau e spetga be Aunc nossa docisiun. E tgi allura Vol frunt f'ar ad ün pövel robust, Cur el sco la lavina rodla dallas Muntagnas alla bassa, tot sfraccand E devastand? Ün sa bein co ils nobels E cavaliers suevians cr füttan Culmai mo cun vorgogna tras il pövel Dad Appencell. E la modoma sort Tochet il Raron nel Valcis, e sczza La granda Austria dals Glarunès Battida füt. E sun noss Rhiits plü dcbels, Plü timids f'orsa? Na, pilver, nus cert Verein, tgei ch'cls auiic pon prestar. Perquei Nus bein consiglia il scort Pontaning La ligia o se mussa sez or prompt D'intrar in quolla. El da vus giaviischa, Che vus fageies il modem. Et essas Cun nus vus aunc d'accord, allura nus — 124 - Havein nagut plii da temer da Naso E Frideric. Hugo da Ileil'gcnborg Starà cun nus, hai jeu speranza. Ma Quel da Sargans eis mal da guadagnar, Essend ün feudatari del uesc E gia cul duca alleau; ma nus Fagein gli impossibel da saver Noscher. Siu pövel nella Vall de Schons Cun nossa ligia ten. Piir essan nus Unii, nus, il signurs de questa terra, Allura eis plü facil, da sviar L'impuls de libertad del pövel, che Sco ün torrent alpin se scuffla, in Vials predestinai, e d'aschia nus Proteger il bel territori rhiitic, Nel qual ragischs pigliau ha nos doinini. Heinric Brun. Seh'aschia uss la caussa stat, allura Sun jeu d'accord e dun bugen niiu maun A questa ligia. (Cornadas.) Comt de Sax. ^Taidla, il turrèr Co'l suna; quels da Werdenberg uss vegnan; Jeu ils faget clamar tots dus tras mes Famegls. II Hugo saglia nà da Trin, E Heinric ven dad Ortenstein. lls mess Del pövcl prompts sun avant il castê E spctgan sün resposta là da nus. Scena seconda. (Ils antecedents, Ün servicnt.) Ün servient. II comt da Werdenberg-Sargans e Ilugo Da Heirgenborg. Heinric Brun. Vus ils laschei intrar. — 125 — Servient. Treis auters humens stattan er avant La porta del castê. Els han, sco els Protendan, d'impalmar als comts et als Baruns fitg importantas caussas; els Mi dettan or per vu baruns e comts, Qucst scrit del reverend signur avat. (II servient s'absenta.) Scena terza. (Comt de Sax. Barun Heinric Brun. Comt da Wcrdenberg-Sargans. Comt Hugo da Werdenberg-Heü'genberg.) Heinric Brun. Mi soies beinvegnii, signurs! Comt de Sax. Me han Necossitau fitg importantas caussas, Da vus oz far clamar qua a Rhazün. Hugo da Heiligenberg. E sport havein al clam nus obediu. Heinric Brun. Un document da Pontaning, l'avat, Eis arrivau a nus, pcr ils signurs A tots dus Rheins. Heinric da Werdenberg. L'avri e nus legei Cun aulta vusch. Bug.n volein audir Tgei Pontaning nus ha da rclatar. Heinric Brun (legia). „Comts, baruns! — Vus saveis, l'uesc da Cuira, Abundi Naso, se ha alleau cun il duca Frideric. II pövel eis in anguscha. El giavüscha per plii granda segürezza della terra ün' alleanza defensiva et offensiva — 126 — cun ses signurs, havend er l'uesc s'alleau cun ses subdits. Ligia sei conter ligia. — Item ün auda da pertot lamentasehuns sur acts de violenza, luxuria et insolenta frappa dels castellans e cavaliers de rapina, ils quals fan giust quei che als plascha. H pövel eis in negün möd intenzionau, da violar siu dover et oblig vers ses legitims signurs, sche ün dall' autra vart er vol reconoscher e honorar ses vegls dretgs e punir quel, il qual ils violescha; in cas contrari eis el resolt dad in autra maniera, che quei ch'eis fin ussa daventau, proteger et segürar ses dretgs. El eis unfis dellas vexaziuns. El demanda da vus dretg e giustia e vus lascha la letga tranter ün' alleanza e vossa propria perdiziun. Vus saveis, tgei eis daventau avant temps nellas forestas, e quei che eis da curt success nel Valeis et in Appencell. Fagei la schelta; igl eis il ner temps." Quei eis, signurs, il senn et il contegn Del document. (al servient.) Uss mei e schei als hunions, Ch'els possien intrar. (II servient s'abscnta.) Ileinric da Werdenberg. L'obstinaziun Dels contadins nus vol prcscriver lcschas Far alleanza il signur dovei Cun siu famegl? E tala infamanta Vorgogna ün gia risca da nus porschcr? Heinric Brun. Ei, comt, quei non fuss plü la prima ligia. Sco jeu audit, non eras vus da curt Memia superb, vos nobel niauu da porscher A voss subdits per üna alleanza Et er a quels de nos uesc da Cuira. Heinric da Werdenberg. Da mei però, e na dal pövcl füt Fundnda quella. Quel non me tirot A bass pro el, jeu be plü stretg a mi II hai incadenau, schi, in cadeinas Siu spirt de libertad hai mess. — 127 — Comt de Sax. Invan! Per tant plü ferm el se rageglierà, PIü fitg oppress che el se senta. Heinric Brun. 0, El eis ün spirt possent, il spirt energic De libertad, cur el inflamma ün Ferm pövel montagnard. Vus conoschois Fitg pauc aunc l'operar d'ün tal spirtun. Heinric da Werdenberg. H mi mussei vus da conoscher! Non Sai jeu, ch'ils nobels el intenda mo D'annichilar e ,erca da fundar Üna democrazia? Vus però, Per sanct Geog, vus mal il conoscheis; Pertgei, amuregiasses vus cun cl, Sehe vus savesses, che el vus snrvencia? Comt de Sax. EI be nus sforza, sche nus renitents Gli essan; sche cun el nus nus unin, El porta vita. Comt da Werdenberg. Sa il föc cun l'aua Se mischedar? Sa cun il saung il tössi >S'unir? U pövel vol la libertad, Vus l'obedienza. Vus voleis mo reger, Et el non vol plü obedir. Qua eis Ün' uniun cert mai possibla, anzi Be l'annichilaziun del adversari. Comt de Sax. Annichilei vus, sch'il vus reussischa, U spirt, il qual nel pövel da pertot Ragischs pigliadas ha aschi profundas. E momia clar vezein nus l'impossibel, — 128 — E stultus fussen's da quei mo voler. Nomnei mi il gigant, il qual voless Se contermetter al torrent del temps Cun bun success; sche milli bracia gli Creschessen dallas spatlas, e sbatess Cun mintgün el la furia dellas undas, Cert il torrent totüna il portass Daven cun forza. Heinric da Werdenberg. E comodamein Voleis vus navigar cun il torrent? 0 secul tant domestic, che la forza Non vol conoscher! Temps de caz e plein Mo de bassezza, tü fas beffas aunc Cun la splendur antica de noss nobels, Et ils babuns illusters has da ditg Gia imblidai, gnanc ascas plü pensar A quels in tia turp! — 0, deseendei Da voss castells o vus uni cun la Plebaglia in camannas e vivi A siu plascher secund sia usanza! — Jeu semper tenerà cun la bandèra Dels cavaliers e cert in alleanza Cun l'Austria se dovei ella splagar. Un servient (intrand). Ils humons! Heinric Brun. Subit ils fagei intrar! Scena quarta. (Ils antecedonts. Caldar, Lombris, Curdin.) Lombris. Deus vus sahidi, caus de nossa terra! Comt de Sax. Nus seies beinvegnii qua, vus bravs humens! — 129 — Comt cla Werdenberg. 0 qual absurd amuragüm cul pövel! — Vus quei f'ageis giudicius zun extra; Haveis raschun; continuei aschia! Pür lusingei a quella schenta e Fagei a quella per comand! E pür La favori, inua vus saveis E tant sco vus podeis! Eis üna gada II pop mal avezzau creschiu; allura El cert vus recompenserà per vo-sa Simplicitad de femna. Comt de Sax. Tgei? Tü riscas Da nus cun tala insolenza far In fagia beffas Pensa, avant tgi Tü stas o tgei che tii baderlas! (Sflodroscha la spada; Hoinric Brun se mctta trantor els.) Heinric Brun. Qua In casa mia jou non vögl do quoi. Comt Hugo da Heiligenberg. U prim tadlei ils humens, tgei ch'els volan! Comt da Werdenberg. Miu sorv dovoi sellar Ün servient. Sco vus voleis, Signur. (II servient s'absenta.) Comt da Werdenberg. Dovei be ün de mia schenta Riscar da prender part dell' alleanza! (A Caldar.) Tü es il Caldar bein, tgi ha copau Al castcllan ils bcls cavalls — 130 — Caldar. L'attacca Sün mia proprietad mo vendicand; Sun qua in nom da Schons o da Valrhein H pövel vol ses dretgs artai, ils quals Ün gli suvent ha violau, haver Segiirs e garantii da qucl arbitri Dels castellans, e vus non gli saveis Quei mai snegar. Non calpestrar ascais Vus antichissims dretgs. Savess citar Jeu dalhi f'ossa a Churwalden uss II spirt dcl ultim comt da Vaz, tras qual Eis Schons vegniu a quols da Werdenberg Cun l'ierta della figlia Ursula: El da noss dretgs stovess dar testemoni, II qual vus non voleis plü reconoscher, E smaledir er vossa tirannia, Stovess er condemnar il tradiment A nossa terra, il qual vus exorciteis, Tenend vus cun il duca austriac, E benedir stovess el quests caus nobels, Tgi per l'independenza della Rhiizia Lur vita cert bugen riscassen, Sco üna gada el nella battaglia Ris-chet la sia nella vall da Dischma. Comt da Werdenberg. In Schons recevas la rcsposta tü Sün quest' insulta. Mes famegls faran Cttn tei lur beffas. (Banduna in furia la sala.) Caldar. 0 tiu sminaciar Ün Caldar non tementa. Comt de Sax. Mes amitgs, Comt Enz ha rabia conter vus, perquci Che vus non vus laschettas dar in pegn Al duca Frideric. El ha stoviu — 131 — Hypothocar al Tyrolès schizun Sia camischa alla vita, ha! Et uss se mussa'l aunc aschi superbi E creia ch'ün dovei s'inschenugliar Avant SC8 peis. Heinric Brun. Ils dus signurs cun lur Giloffas vödas! Et ils protecturs E combattants per la noblezza! Ha, Quoi ois da rir! Bevein, bevein! (ad ün sorvient.) Va tü Ad imploiiir nus ils boccals cun vin Da Valtollina! (II seryient s'absenta.) Comt Hngo da Heiligenberg. Al comt da Sargans II non roussirà da rumper e Da storscher il viv senn per libertad Del pövel montagnard; na, inzatgei Tot auter in quel viva che ün trist, Bass sentiment de sclavitüd. Quests munts Non portan humens d'üna razza sclava E d'ün bass senn; na, il pastur conserva Fidolmein il sigill de hbertad, II qual gli la natura ha al frunt Squiclau, e biitta via resolut Tot las cadeinas, nellas qualas ün Human podess ün auter motter. Jeu Sto respectar il sentiment sublim De nos brav pövel. Comt de Sax. Humens bravs, vus schei Al pövel, che er nus signurs uss seien Adiinii prompts da far cun el la ligia. Nus combattein insemblamein las beffas E l'insolenta frappa; dretg dovei Cattar nos pövel e giustia, e Vus, comt, er vus content de quei cert essas? — 132 — Comt Hugo da Heiligenberg. Bugon il maun jeu porscha alla ligia. Heinric Brun. H miu, quel ten cun nossa patria. (Els. dattan I'ün al auter ils mauns. Ün sor vient ven cun vin.) Comt de Sax. La primavèra nus volein, signurs E pövel, nus raspar a far insembel La ligia nova. Trun nus destinein Per löc de nossa Conföderaziun; Vus humens, schei vus quei a Pontaning, L'avat; Caldar, vus relatei als voss In Schons, ch'in nossa hgia els doveien Intrar senza reserva; n u s volein Bein garantir per totas consequenzas. Nagut nus da temer havein da quel Da Werdenberg; el mai mai plü dovei Periclitar voss dretgs cun sias beffas Et insolenta frappa. Nossa ligia Da Trun vus cert proteger po da quei. Heinric Brun. A questa nova e futura ligia Da Trun miu viva! Tots. Ella vivi, vivi!