Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/1207

Da Wikisource.
2389 rumpia ruo 2390

plausum popularem esse quaesitum, Cic.: plebis rumorem affectavit, Tac. b) voce muligna, calunnia, Curt. 10, 10 (31), 18: plur., Sall. hist. fr. 2, 30 (2, 36).

rumpĭa, ae, f., lunga spada a doppio taglio, scimitarra, Liv. 31, 39, 11.

rumpo, rūpi, ruptum, ĕre, rompere, spezzare, stracciare, squarciare, dividere, aprire con violenza e sim., I) propr.: A) in gen.: a) generic.: vincula carceris, vincula alcjs, Cic.: catenas, Hor.: pontem, rompere, spezzare, Liv.: linum, Quint.: vestes, Ov.: tenues vestes a pectore, Ov.: funem ab litore, Verg.: praecordia ferro, trafiggere, Ov.: guttura cultro, squarciare, Ov.: parim. colla securi, Ov.: nodos et vincula linea, lacerare (colla saetta), Verg.: nubem, fendere, squarciare, Lucr.: ruperunt horrea messes, sfondarono (per l’abbondanza), Verg.: cantu rumpent arbusta cicadae, canteranno tanto da far crepare gli alberi, Verg.: e passivo rumpi == rompersi, aprirsi, scoppiare, squarciarsi, saltare, crepare, inflatas rumpi vesiculas, Cic.: tofi gelu rumpuntur, Plin.: ruptus mons terrae motu, Plin. b) rompere nel corpo, lacerare, squarciare, far saltare, far scoppiare, generic. offendere, danneggiare, membrum, Cato: alcjs ilia, Catull.: Jarbitam, Hor.: alqm ambulando, stancare a morte, Ter.: si quis rumpet occīdetve, offende, Carm. vet. in Liv.: e passivo mediale rumpi == scoppiare, crepare, rampantur ut ilia Codro, Verg.: e della pers. stessa, cantando rumpitur anguis, Verg.: miser rumperis et latras, scoppi quasi, ti rovini, Hor.: ut licentiā audacium, quā ante rumpebar, nunc ne movear quidem, sarei crepato (di rabbia), Cic. ad Qu. fr. 3, 9, l: e così rumpantur iniqui, Prop.: e rumpi (crepar di rabbia) seg. dall’acc. e l’infin., Sen. ad Marc. 22, 5. c) rompere, spezzare, sbaragliare == dividere una moltitudine incalzandola, come t. t. milit., ordines, mediam aciem, Liv.: rapido cursu media agmina, Verg.: proelia admisso equo (di Decio), Prop. d) poet. trasl.: unde tibi reditum certo subtemine Parcae rupere, troncarono, Hor. epod. 13, 15. B) pregn.: 1) fare rompendo, rompere, aprire; aditus, Verg.: ferro per hostes viam, Verg.: eo cuneo viam, Liv. 2) far scaturire, a) generic.: fontem, Ov. met. 5, 257. Più spesso rifl. se rumpere e mediale rumpi, erompere, uscire dirottamente, tantus se nubibus imber ruperat, Verg : inter nubila se rumpent radii, Verg.: amnes rumpuntur fontibus, Verg.: rupto turbine, scatenato, Verg. b) un suono, una voce, ecc. == far risonare, far sentire, prorompere in, ecc., has voces, Verg.: cfr. non exsilio fratrum ruptā voce, non fiatar mai sopra, ecc., Tac. ann. 6, 20: questus, Verg. II) fig., a) rompere == violare, infrangere, annientare, annullare, foedera, Cic. ed a.: sacramenti religionem, Liv.: fidem indutiarum, pacis, Liv.: jus gentium, Liv.: edicta, Hor.: testamentum, Cic.: nuptias, Hor.: condiciones pacis, Vell.: fati necessitatem humanis consiliis, render vano, Liv. b) rompere == interrompere, turbare, visum, Cic.: somnunm, Verg.: alta silentia verbis, Verg.: si quando pietas nostra silentium rumpit, Plin. pan.: ut quidam patientiam rumperent, ad alcuni sfuggì la pazienza, Suet.: rumpe moras, Verg.

rūmuscŭlus, i, m. (dimin. di rumor), dicerie insignificanti della gente, mormorio, ciancie, imperitorum hominum, Cic.: omnes rumusculos popularis aurae aucupans, Cic.

rŭo, rŭi, rŭtum, ma partic. fut. rŭĭturus, ĕre, correre, precipitare, I) intr.: A) in gen., correre, precipitarsi, avventarsi, affrettarsi, 1) propr.: a) di pers.: id ne ferae quidem faciunt, ut ita ruant atque turbentur, ut etc., Cic.: (Pompejum) ruere nuntiant et jam jamque adesse, Cic.: quidam inermes ultro ruere ac se morti offerre, Tac.: legio sustinuit ruentes (gli assalitori), Tac.: huc omnis turba ruebat, Verg.: in aquam caeci ruebant, Liv.: in vulnera ac tela, Liv.: in proelium, Flor.: ad urbem infesto agmine, Liv.: ad portas, Tac.: per vias, Tac.: per proelia, Verg.: eques pedesque certatim ruere portis, Liv. b) di fiume, ruere de montibus, Verg.: per campos, Ov.: in Galliam (del Reno), Tac. c) di suoni, antrum, unde ruunt totidem voces, responsa Sibyllae, erompono, risuonano, Verg. Aen. 6, 44. d) del giorno e della notte, ecc., vertitur interea caelum et ruit Oceano nox, cioè cade, Verg.: e così revoluta ruebat dies, Verg.: all’incontro nox ruit, fugge, se ne va, Verg.: ruit imbriferum ver, Verg. 2) trasl.: a) generic.: ruere in arma ac dimicationem, essere pazzo per, ecc., Liv.: crudelitatis odio in crudelitatem, Liv.: ruere in exitium, Tac.: in sua fata, Ov.: omnia fatis in pejus ruere, Verg.: ad interitum, Cic.: quo ruis? quibus periculis te obicis? Plin. ep.: quo scelesti ruitis? Hor.: poet. coll’infin., quo ruis imprudens dicere fata? Prop. 4, 1, 71: impers., ut ferme fugiendo in media fata ruitur, Liv. 8, 24, 4. b) partic., dell’operare inconsiderato, precipitato, affrettarsi, precipitare, agire ciecamente, operare sconsideratamente, precipitosamente, ruere in agendo, in dicendo, Cic.: emptorem o reum ruere pati, Cic. e Liv.: cum cotidie rueret, Cic.: quando hostis imprudentiā rueret, Tac. B) pregn., precipitare == stramazzare, rovinare, ruinare, cadere, 1) propr.: a) (poet.) di pers., ruebant victores victique, Verg. b) di c. inan.: ruere illa non possunt, ut haec non eodem labefacta metu concĭdant, Cic.: ruunt templa deûm, aulaea, Hor.: ruere in agris tecta, Liv.: murus latius, quam caederetur, ruebat, Liv.: ruit alta a culmine Troja, Verg.: ruit arduus aether (cioè temporale, pioggia e sim.), Verg.: caelum in se, Liv.: turbidus imber aqua, Verg.: tempestas, Tac. Prov., di uomini molto timidi e paurosi, Cl. Quid tum, quaeso, si hoc pater resciverit? Sy. Quid si nunc caelum ruat? Ter. heaut. 719. 2) trasl., ruinare, rovinare, cadere, quae cum accĭdunt, nemo est quin intellegat, ruere illam rem publicam, Cic.: Vitellium ne prosperis quidem parem, adeo ruentibus debilitatum, per la sua rovina, per il tramonto della sua fortuna, Tac. II) tr.: A) raccogliere, cioè 1) portar via in fretta, a) generic.: cinerem et confusa ossa focis, Verg.: atram nubem ad caelum, sollevare, Verg. b) == raccogliere, radunare in fretta, unde divitias aerisque ruam acervos, Hor. sat. 2, 5, 22. 2) dal profondo, scavare, voltare, metter sossopra, a) generic.: (tauri)