Rätoromanische chrestomathie X/Florin Pitsch/Poesias/Relatiun della Peste in Müstair et St. Maria

Da Wikisource.
Florin Pitsch

Poesias - Relatiun della Peste in Müstair et St. Maria ../../Poesias ../Nota dels morts, ma non totts IncludiIntestazione 15 maggio 2023 75% Da definire

Florin Pitsch - Poesias Florin Pitsch - Nota dels morts, ma non totts

[p. 233 modifica]

I. RELATIUN DELLA PESTE IN MÜSTAIR ET ST. MARIA. 1630.


Milli ses cient e trenta
Gnit con perchia percutienta
Con spada in fö inchialada —
Con frizza tössiaintada,
5Scol litschaider con il tuñ
Per tor la vitta taunts chi sun:
Un anguel fat a mort
In ira fulminanta
Chins’ main’ aprova sort
10Da sur in jò clamanta.

[p. 533] Pels vaing da Jül as manifesta
In plain caracter dretta pesta
Con la mort da Greta Plotar,
Sco’ l plavaun chi jet à notar.
15Senza Spendi et sepoltüra,
Caus’ il mal per quort chial düra.
Ser Francesco Malgiaritta
Fo in quel temp noss bun Plavaun,
Degn da gnir notà chial sita,
20Caus’ ins jet schè mal a maun.
Sco Sacerdot el fo ellett
Per clastr’ et tott la vall sulett,

Pac temp davo el fo eir el
Ün sacrifici del flagel.
25Amò a Gretta l’ ha notada
Co da pesta l’ eis passada;
Senza medi et Spiritual,
Il pover pövel or da sai,
A momaints il cuolp mortal
30Vegn a mai o vegn a tai.

Amis la saira as daun la maun
La mort als pigla fin dumaun
Ils vivs quels vaun chialond
Ils morts pü’ vi’ e plü creschond
35La mort et tema del Judizi
Fa tremblar con Schnuizi
La povra Mama in angonia
Il pitschen quà sot costa
Con pechiadus chial tengia via
40Mama plü non dà risposta.
Ün atter bap in ün d’ indett
Croda et mora be solet,
La solla pozza in lur chiasada
Eis eir quella trapassada.
45Ils povers orfans senz’ajüd
Ingün in cas d’ als dar salüd

[p. 234 modifica]


Las chiasas plain cridöz
Sco fo insacura in „Rama“1
La Spad’haun schon sün lur colöz
50Et passan bot pro bap e Mama.
Ün atter bap sa mala
Con flamatiun mortala,
Alla dona rump’il cor:
Bè chia Dieu gnis eir am tor.
55Cinch uffaunts totts pechiadus
D’intuorn seis lett sun mez confus:
Chiar bap non morarai!
Chiai fesni senza vu?
Non ins bandunarai,
60Co gnis ad ir con nu?
Cridan totts in ün chiantun
La mort als dà ingün pardun,
Il bap surgnit la fatscha naira
Jet in l’attermond la saira.
65La povra Mama con sia figla
Duoi dits davo la mort las pigla.
In spazi dudesch dits
Totts quater sauns uffaunts
La pest’als ha cuolpits
70Schi fossan stats mo taunts.
Ad’attra guairda in ün d’indet
La vegn in let seis figl sulet
Chi gema et braja in convulsiun
Mortal’et senz’alchün pardun.
75Ingün ami chil vegn a chiatar,
Essend minchün sto svess combattar.
Quel figl ün maister aun famus
Nel flur da sia fermeza
Quel sto sucomber dolorus
80Nel cuolm da sia belezza.

Il vegl bapsegner et la nona.
Culs cors plajats sco ün supona
Non sun in cas plü star in joma,
Els spetan hart chia Dieu als cloma.
85In dits deschsett sun eir clomats,
In pesta sun indormainzats.
La guaivda svessa con sia figla
Ün’e l’attra trapassada;
A totts la pest’als pigla
90La chiaesa gnitt schnüdada.
Maria Wallaina bain ducada
In quindes dits dess gnir spusada,
Richa in roba et in virtü,
Juvna et ferm’amò daplü,
95D’indett la sieta ün gron chialur
Tauntüna saintla pac dolur.
[p. 534] La clom’in pleds et tott la maint:
Segner dam ün confessur!
Dam almain ün Sacramaint,
100Fam la grazia e quel favur.
Co eisch tü gritt o Segner chiar!
Calma l’ira et non strufiar!
Chia has fat del mal? tü por Müstair
Ingün da quà chi vol savair,
105Ta clom con gusch ardainta:
Non ir in judici con tia serviainta,
Ma jüda tras da quist desiert,
Mia orma eis jà tia spusa
Infaunt chian ha presaint mes spiert,
110Avaunt chia vegn confusa.

[p. 235 modifica]


Pigla sü mia contritiun,
Col cor devut dumond pardun!
Mia orma aspira per dumaun2
Da gnir in teis sonchissem maun,
115Ve bain bot la piglia!
Adieu tü mia familia!
Adieu meis spus non cridar zond
Sias constant a Dieu fidel;
A bun s’ revair in l’atter mond
120Las nozzas fain in Ciel.

La mort et il judici
Ma mett’in grond stremizi
Mias forzas vaun chialond —
Meis mal quel va creschond,
125La vezüda am va jod’ via
Et cunter l’angonia.
La mort m’ha schon frizada,
Jau t’unfresch mia vitt’e mort
O Dieu! per tai jau sun rizada,
130Fam grazia e dam cuffort!

La fraischgia sauna juventüm,
Dall’impossibel pari ad ün,
A daldar las anguoschas
Et chi moran jò sco muoschgias.
135Als povers vegls als rump’il cor,
Ma bain bot vegn Dieu als tor.
Quist’horenda disfortüna
A minchia chiasa l’ha tuccada,
Dall’hom pü vegl infin la chüna
140Üna sula gnit schaniada.

Il bain da Guad dadora
Fo quel chi restet ora,
Bè quel — be quel et jüsta quel
Eis gni lischient dal grond flagel,

145Ingiua blers sun refugiats
Et per miracul sun salvats.
Eir plüs, schi haun podü
Et pro temp chi sun passats
Sü pels munts — et bain in sü
150Sun gnits dal mal salvats.

Postüt las gron familias
Chia vegls con figls e figlias
Per s’asister ün all’atter
Non jevan or da gliatter.
155Totts schi stevan a mantun
Murivan taunts chi sun.
Dischan: Segner non ans priver!
Orgliatter lains britsch ir,
Insemel lainsi viver —
160Insemel eir morir.

Qualüns morivan mez da tema,
Atters vevan massa flema,
Blers in mera povertà
Et debels eir da lur sandà.
165Con passar taunts all’atter mond
Las bleras früas staun sül fond
Con las alps co fò passà
Non s’ pol avair contezza
Probabel pac varaun schalpià,
170Et quai con grond’ tristezza.

Chiasas plainas sun svödadas
Las persunas sun mütschadas,
Con quai s’haun quists salvats
Et sun totts frauncs tuornats.
175La pesta pür chiasset
Cura glieut ne plü chiatet
Sun baras quaraunt’ott
Be sül „Döss“sulet,
Scha quai non fos abot
180Eir quaraunt’in „Plaz“crodet.

[p. 236 modifica]


Be da Clastra term ott dits
In vaing e ses sun gnits culpits
Et morts insemel col plavaun,
Chia varauni tutt a maun?
185[p. 535] Las mortaglas creschan sü
Ils segns non sunan plü
Vegn ogni taunt ün chiar con morts
Chi mainan in Senteri:
Povers, saimpels, richs e scorts
190Tots maisdats in ün laurieri.

Nel Aguost in fin del mais
Pür s’ha il mal furius palais,
Nell’ultim quart da glüna
Jet creschond la disfortüna.
195Vaing e quater in ott dits
S’ pol dir chi sun perits.
Diversas muongias eir sun mortas
Eir chi fossan inserradas;
La pesta pass’eir portas
200Uschett’eir ella sun passadas.

All’Abadessa Mohr
Il Segner amò non vol la tor;
Eir britsch a Guorschla Carl,
Chi fù priura senza fal.
205Quistas sun pro temp fugidas
Et vi’ n Plazöl sa transferidas
In lur muglin con attras sett,
Et fin la tschöscha sun salvadas3
Et dopo chial flagel passet
210Saunas, frischas sun tuornadas.

Ils morts or Clastra gnits
D’avaun baselgia en sepolits,
Resalv’ las muongias et Plavaun,
Quals nel lö chia totts chi saun.
215Ils atters del Comün daplü
Dal mez Senteri in sü
Duos femnas in lur chiasas,
Üna in vall „del lai“
Sco povras imblüdadas
220Chi non sa sà perchai.

Dals ott da Lügl in via string
In fin November vaing e cintschg
Las baras vegnan as contegner
In morts cintsch cient spartits nel Segner
225L’ultim amò in quella nott
Morit noss podestà Cattoch;
Patrun del Schler in vall del lai
Et terza chiasa sott la via,
Ve sü in Somvì con mai
230In quel chiantun quavia.

Ün soldà nativ Damal
Ans mainet naunprò quist mal
Da Guerra e gron Battagla
Sper Mantua e gron mortagla4.
235Gron temp ils morts restats
Sül Camp senz’esser sotterats.
L’aria gnit tras quai infetta
Causond cul temp l’eppidemia,
La pestilenza cler’e schgietta
240In blers pajais rasada via.

[p. 237 modifica]


Quist malhorus soldà
Da tal battaglia tuorn’ a chià.
A Santa Maria stal surnott,
Parev’ ün pà malcott.
245A zond ingün foss gni per testa
Chial vess dumaun la pesta.
Dalunga quella fett progress
A quater cient sessaunta baras
In pitschen temp fù quai success
250Con bleras larmas et amaras.

Tuornain darchiau a Müstair
Co passa per savair:
Quels pacs chi sun vanziats
Mez morts et mez varziats,
255Non haun alchüna vögla
Et tremlan sco la fögla.
Ingiu’ chi guardan tott eis vöd
I chiatan ingün cuffort
Co fauni a viver in quist möd?
260Foss forza megl la mort.
Passà la gron calamità,
Schi tots chi sun tuornats a chià

Da Vanesch’ et aint da Buorm
Et atters los d’ intuorn.
265Totts insemel cient vaing ün
[p. 536] Fev’ ora noss Comün,
Comprais sesaunta qual mütschats
Sü pels munts et pac lontaun,
Et sun totts frauncs tuornats
270Ailg hoz et ailg dumaun.

A quist flagel crudel
Noss clementissem Bab in Ciel
Ha miss per grazia term,
Et quel hal miss schè ferm,
275Chi perdüret fin hoz in di
Chia noss Comün non gnit ledì.
Davo la pesta gnit a quà — —
Sr Bastiaun Capol Plavaun5,
Dal qual l’ historia vain artà,
280Noss morts hal scrit da propri maum.

Note

  1. Rachael ploret filios suos et etc. Math. 2, 13 — 18.
  2. Il cuors della malatia eri solit conoschaint.
  3. Quella sia digià quinaun statta infissada et morta via muglin. Il muglin. Clastra presaint eis pür fabricà 1712, siond mancheva all’atter l’aua.
  4. Üna sanguinusa guerra tra l’imperader Ferdinand et il duca da Nivers franzes. La pesta gnit in quasi tott l’Italia.
  5. 1607 Parochus Malsi, Vicar. Cur. S. T. D. deind. Par. S. Marie et Monasteri. abhic. 1664 sepoli ainta Som Senda gronda, sia plata coll’ arma a Capol sott l’ Ampla, in Presbiteri.