Rätoromanische chrestomathie X/Janett Ritter

Da Wikisource.
Janett Ritter

../Catechismus da Peder Canisius 1745 ../Jnstruzziun ad imprender da bustabbiar MDCCLXXXIX IncludiIntestazione 10 maggio 2023 75% Da definire

Catechismus da Peder Canisius 1745 Jnstruzziun ad imprender da bustabbiar MDCCLXXXIX

[p. 97 modifica]

JANETT RITTER.

[Predia.]

(Ineditum nach Ms. IRtt.)

[f. 3r] Sermo 1: jn Die Electionis Munerum Vallis nostrae habendus die 24. Februarii. 1761.

   Thema jos: 1 v. 7: 8: 9: Sajast valent et at fortifichia grondamaing, per havair stüdi da far segond tuott la Ledscha, chia Moses mais surviaint t’hà dat, non giunchir da quella ne dalla dretta ne dalla saneistra, accio chia tü hajast vantüra ingio tü vainst ad ir.

O Segner eug sun massa pitschen p tuotta benignità è fideltà chia tü hast duvrà vsa da mai teis famailg! con tals exellents et memorabels pleds hà quel s: Patriarch del Segner Jacob vulü testifichiar sia gronda recognonschenscha versa la bontà D:, p tuotts seis nöebels duns et beneficis ad el gratiusamaing conpartits in Mesopotania Gen 32. 10: Jacob il s: Patriarch havü stavü mütschar davent impscha da sia chiasa et padnuors, p causa da seis crudel frar Esau chi cerchaiva dal metter alla mort, p amur chia Jacob, tras astuzia ed insinuazium da sia mama Rebecca, l’avaiva sottratta la prima benedictiu. da seis bap; il che saviond Esau hal comenza all’öediar, ed eis censïa del far murir; jñua chia jacob p esser liber da seis mauns, tras cussailg da seis Padnuors ais trat in Mesopotamia pro la chiasa da Betuel seis paraint; fond quaist viadi as rechiattaiva Jacob in estrema mis[er]ia, non aviond at co ün saimpel bastun pastoral in seis mauns, fond vezer quatras: quai eira stata sia professiun fin hora psainta e da tuotts seis pdecessuors Gen: 43 [f. 3v] impò havdond Jacob là in quel pajais p il spazi da 20: oñs sott ad üna bain düra s[er]vitü et aviond spusà las figlias da seis paraint Laban, l’hà il Segner taunt inavaunt benedi, ch’el avaiva dunauns et uffaunts, famailgs et fantschellas nats in sia chiasa, et oltre da quaist grondas scossas d’animals da plü sorts species, ed eira creschü grondamaing in facultats Gen: 30: 43: sün quaist resguardond Jacob con anim recognoschaint, hal brichia imeritamaing pudü exclamar:

O Segner eug sun massa pitschen debel et flaivel.

M: C: con taunta, p n dir plü occasiun, co chial prüs Patriarch Jacob hà vulü nells pmemorats pleds testifichiar ün appussaivla recognoschenscha alla bontà Divina p ils beneficis ad el conpartits; pudaini bain eir nus hoz in di esaltar il nom del Segner considerond las grãs suprabbondantas chia la D: Clemenza ns hà comptits, à nossa chiara Patria, alta Rezia, et in particolar à nossa amada Vall, sea via dell orma, od del corp; p dir à Jacob hà bain il Segner benedi, mo quell’eira ün s. Patriarch, üna psuna [p. 98 modifica]pietusa, fidela, chi s[er]viva al Segner con tuotta prontezza; mo nus eschan povers pechiaders, uffaunts rebells ed disobediaints, chi iminchiadi contrafain à sia s: Ledscha cun nos surpassamaints; jnguotta taunt main ns hal incorrunats con ün excellente coruna da plas et peidras straglüschaintas da seis divin cuffort; il che chia nus gnissa. à sepulir sott la cuvta dlla malrecognoschenscha, schi suni certifichia chial cel et la terra, sulailg et lüna, schi tuottas creatüras irrazionalas gnissa) ad alvar sü contra da nus p ns repuder et castiar.

Considerà m: C: con recognoschainta memoria, co chial Segner ns [f. 4r] hà avaunt temp liberats our dllas scürdünas pajaunas, e pappalas, dañus p l’ orma et corp, e manats pro la clera glüm del s. Evangeli. Laschà alvar sü nell’orizonte da nos cuors il cler solaigl dlla jüstia, la stailla dlla dumaun p nossa jlluminaziun 2: Pet: 1. compartits la spaisa da nossas ormas p nos vair nudriamaint quid pstantius? fatt eer nossa Patria ün Gosen inua il solai da sia D: grã sponda oura ils clers ratzs da sia bontà, abbain chia qlla pür massa saja jntorniada d’ ogni vart dllas grossas scürdünas dell infernal Egipto. pax nobis à multis retro annis concessa ourdvart autras provincias p fertilità dellas campagnias p libertà dlla conscienza sco eir del corp, mediond il saung da nos generus antecessuors in nus transpirada, ñ ss hà forza il Segner libertats our d’ sot la Tirañia dells impials, ambiziun dells Frances, e crudells Chiastelauns, chi in divers lous dlla Patria tirañizaiva). quis hæc beneficia silentio pteribit?

jntaunter aters frütts d’ üna tal libertà, chi trapassa all’ or in sia custaivleza, ais eir quaist bricha ün dells minims, chia nus ad imitara) da quel vèlg jsrael, pudain senza depend dad eisters Princis a uvaischs pro oñt p inminch’oñ eliger nos magistrat our da nus ns vessa à tal chia quel chi ais nos frar ais eir nos raig, nos princi our da nos istess flaungs, nangün eistra coruna hà in quaist da singerir, o chia blers pöevels pudessen arrivar a quaistas progativas ñ gnissni p cert brichia à schaniar lur aigen saung.

Un di psiss antiquamaing da noss bons pdecessuors pro [f. 4v] la mutaziun et eleziun da tuotta sort officis in nossa Vall, ais quell chia nus hoz in di celebrain tras pmissiu. del cel, in il qual ch’ eug p corrispond (si non in toto saltem ex parte) a mia obligaziun pastorala, in vossa edificaziun nhaj tutt avaunt cun D: assistenza verba Texty, in ils quals ais contegnüda üna spirituala instruziun chial Monarch Celestial hà dat à Josua chi dopo la mort da Mose, ais dal Segner as vessa sostitui al medem p ün comendant sura d’ Israel, taunt in fatts militars, co civils.

Quals eir as confaraun à meis jüdici sün la psainta occasiu) o circostanza del temp, sün la nova eleziun dells ufficis, siond ch’ ells suot psuna da Josua, ün vairamaing exellent jüdisch, ns descrivan certas qualitats [p. 99 modifica]necessarias chia iminchia fidel jüdisch chi d’ais tras la D: providenza rivà à quel fastigio d’onur, dess avair p aministrar sia carica con pietà p s’ conformar all exaimpa[l] da Josua, chi d’ais stat grat avaunt il conspett del Segner — ubi tria occurunt.

1°. In cumond chial Segner dà à Josua p sia carica retschevïda,

2°. la descripstiu) d’üna regola, suainter la quala al as daiva regolar in aministraziun da seis ufficis, pêer taunt plü ventüraivel e prosperà.

3°. Üna jmpromissiu) fatta à Josua de D: assistentia.

Il cumond chia Deis hà dat à Josua sco jüdisch ais comprais in quells pleds: seast valent, et fortifichia:

[f. 5r] Siond Moses quel fidel s[er]viaint del Segner, chi 40: oñs da lung eira stat jüdisch sur Israel, tras il mess dlla mort alvà davent dlla terra al cel, dal trun temporal al celestial il corp del qual ais sepuli da Deis asvessa giò in la vale via incunter Betpeor ñ’ ha Deis vulü laschar Israel senza jüdisch o comendant, dimpsai l’hà ad ells sostitui in ün ater in seis pè, cioè Josua filg da Nun our dela slatta d’Efraim, ün hom plain da spiert, et gronda prudenza, capabel da star avaunt à la raspada con tuotta desterità, quaist avaiva fatt il Segner del temp chia Moses d’era amo el in vita, p alvar davent quatras tuotta schalusia, et factiuns chi avessan pudü crescher int il pöevel, ut videre est Num: 29: 15: = 23: Deut: 31 allura dopo la mort da Moses l’hà Deis imediatè clamà all’essecutiun dà sia carica, è tal chia in ils pleds, pudents e da nos text, non veng contegni Electio Josuæ ad munus, sed tantum principium administrationis hujus in quaist cumond tria nobis ppendenda obveniunt.

a. præcipiens: b. subiectum cui c. præceptum ipsum.

a. Præcipiens est Deus supremus monarcha.

b. subjectum, Josua chi int scriptà vuol dir salvad: in la scras: chiattain trais d’els chi haun purtà quaist nom. prima ün cert grond sacerdot chi in compagnia da Serubabel hà ricondot ils judæu[s] davent da Babilon in Jerusalem. Secondo a Jesu dit Sirach allura: eir à quell’aint in nos text: Eira p atra via / sco dit / ün filg da Nun oriondo d’Efraim, ün famailg da Moses vj cap: text: [f. 5v] ssà ün famailg d’infima sort, mo üna psuna curiala di alto rango, e comando, chi aveiva fingià p avaunt combattü contr ls Amalekiters, eira stat tras ordinaziun D: ordinà p üna spia di spionar il pajais da Cana), il che eira ün evident contraseng da sias nöeblas qualitats ch’el possidaiva, ed pnuncio infallibel dell Generalcomando ch’el gniva ad avair sura dllas truppas d Israel p l[as] condür nll terra da Canan.

C. Præceptum ipsum. Non comonda qui à Josua, chel dess spend aur et argient, duns et psents da baiver et mangiar taunt[er] il pöevel, [p. 100 modifica]p s’attrar la benivolenza del comün pöevel, sco hoz in di la plü part soula dvantar intaunt da nus, ün chi voul havair qualche carica d’onur, può noma bain spender, non manquarà ch’el veng à rivar pro seis scopo, eir schal fuoss p atra via inhabil. o nà Deis non retscherchia quaist da Josua, da qll sort pratticants judischs sun ün abominaziun avaunt seis öelgs, a saisvess ruina, et all’jnter pajais desolaziun. = Neir comondal ch’el s’ dess edifichiar ün qualche pompüs palazzi, p in löe da sia residenza, sco sulaivan far da quel temp, et amo hoz in di raigs potentats, cura chi gnivan aduzats pro talas caricas et pla[zas] in Nimrod, Assur, Salomon, Nebucadnezar, Josua as chiattaiva da quel temp amo vidvart il Jordan in il desert, inua ñ s’ pudaiva fabrichiar da qlla sort palazzis p dimpsai comonda ch’el dess esser valents.

[f. 6r] Our da quaist cumond dat à Josua, constà suainter tuotta apparenza: ch’el s’haja chiattà zuond debel et flaivel pro seis uffizi, inaquei chial Segner hà repeti l’istess cumond à 3 distintas jadas v 6: 7: 9: il pövel svess hà v 18: hujus cap: dit: Sajast pür valent et fortifichia. El s’hà straimantaiva credibilmte da tour sü qlla greiva carica di redscher il pöevel judeu pche ad el eiran zuond bain cuntschaintas sias infirmitats et debolezzas natüralas d’una vart, da latra la natüra corrotta del pöevel, chi d’eira totalmaing inclinada alla rebelliun, sco el svess avaiva obs[er]va contra da Mosen quel usche s: Profet Exod: 14: 16 v. Num 16: v. schi contra del Segner svessa, schebain havaivan tagni visibels signals da sia graziusa pesenzia ed assistenza in tuotts lor accuors bsöengs. El vaiva viss qlla stramentusa rebelliun da Core, Datha, et Abiram, chi vulaiven mazar Mosen et Aron, qlls seniors dlla raspada Num. 16: p que ñ ais das müravgliar ch’el mettaiva grondas difficultats d’assumer üna carica d’usche gronda fadia, molestia, et forza eir ai seis temp chi l’avess pudü custar la vita.

Cert M. C. chial stadi da Regents et Magistrats ais una dllas plü greivas condiziuns chi s’ possa chiattar in quaist muond. trais lavuors vegnen ordinariamaing quintadas las plü greivas: Mussar, urar, et parturir; mo pro qllas può bain gnir quintada la quarta, cioè, gubernar, redscher il poeval s’incleigia [f. 6v] cun sapienza, intellet, et debita prudenza. Perque non ais da far üngün bonder scha Moses svessa considerond qlla greiva valisch imposta à sia givella esclamaiva: Segner pche hast fatt quaist mal a teis s[er]viaint, al mett l’incaric dà tuott quaist pöevel à culöez Num. 11: 11: 12: 14 — Saul chi d’eira p atra via ün hom infidel da grond ardimaind, jnclegiond ch’el gniss üt p raig sur Israel sazuppet taunter las valischs del pöevel 1. Sam: 10: 22: ils Rabbiners sulaiven dir: Va el regimen p che el maina alla sepoltura à quel chil posseda.

Antigoni, ün cert raig sulaiva dir: scha blers cugnoschessan oravaunt [p. 101 modifica]las grondas fadias da jüdischs et regents, ñ’ sa degnessni niaunchia da tour sü üna coruna regala dalla terra, taschair la laschar mett sün lur cheugs. Alfonso raig dells Arragoniers ais it amo plü navaunt sura da quaista matia el dshaiva: chia la condiziun dells aials irrazionals fuss in cert consideraziun plü ventüraivla co qlla dels Regents siond chia qlls poñ mangiar et baiver senz’aut pisser o molestia. Mo in judisch bleras jadas ñ hà niaunchia taunt temp da pudair far quaist senz impedimaint. Ün cert pater dlla Baselgia primitiva considerond d’üna vart la greveza del stadi politic, et da l’atra las debolezzas natüralas del Chriaun et eir il grond privel, las occasiuns chi spsainta) pro’ l mal exclamaival publicamte: nescio an quis rector salvari possit?

[f. 7r] 1a: Greiv ais quaist stadi à resguardar la forza del saramaint retschevü, aint in quel impromet l’intrant jüdisch sott pdita da sia orma et corp, privaziũ del merit da Chri, del spiert s: exclusiun del Cel, da far jüstia sur terra, senza la minima parzialità, ach chia quaist dess bain far impissar à qlls chi hau) üna tal obligaziun sün saj, ells dessan avair pauc söen da durmir in quaist stadi, mo mala vita da blers et plüs vegn quai pauc stimà.

2a: chia greiva saja quaista condiziu) appara our da qlla eccellenta parabola chia jotam filg da Gedeon duvret avaunt temp p convenscher ils Sichemiters da lor detestabla malrecognoscenta demussada vers la chiasa da seis bap; el disch: chia la boschia gnit üna vouta insemel p eliger à sai ün raig, gieñ uschea prò ’l figiær, ulivær, e la vigna p spordscher à qlls il domini, mo nangiün da qlls vuletten accettar la condiziun con dir: chi ñ. pudessen abbandunar lor exellents frütts p administrar qll domini Jud: 9: 8 = 13: suaint lor dir: ün chi piglia sü qlla condiziu) stova bandunar l’interess la sia chiasa, p tend a quel dells oters, dells quals allura suvent s’ retschaiva quaj chi retschevet Gideon dals Sihemiters.

3a: Dür ais quaist stadi, pche espost à subitaneas deplorablas mutatiuns, pro blers hà tagni sdom: hoz raig dumaun mort, hoz in gloria dumaun in miseria, hoz sün il truñ, dumaun in smordüm, hoz in maestà dumaun in pov[er]tà, hoc contigit [f. 7v] Nebucadnezari Daniel: 4: Balthasar cap: 5. Senacherib Esai: 37: Haman Esther Herodi Faraonis pluribus in historii profanis.

Quaist ñ ais incontrà solum à psunas infidelas chi malmaing haun, administrà lor offici, mo eir ad ün David svessa, ün hom suaint il cour da Deis, ñ ais quel in seis velgs dits davent da Jèrusalem sia residenza, seis trun regal, coruna redüt à tal extremitat ch’el hà stuvü passar davent sco ün pover esiliant 2: Sam: 15. o dolorusa metamorfosi eir dels jüdischs et regents, brichia imeritamaing pudaiva il segner dir davart tals: Ego dixi: Dü estis attamen moriemini Ps: 82: 6. 7. [p. 102 modifica]

4. L’ais dür quel stadi ad administrar con jüstia, mo sch’el veng administrà con malfideltà, schi ñ ais el aut co ün latsch pnicius alla pdiziun; schi vegnen tals aduzats plü co auters in il muond, magis ut deprimantur prae alüs quaist ais à meis crair la causa p la quala il spiert s. ns metta naun chia il ultim di del universal judici, vegnen blers raigs et potents chi d’haun tagni il comando sura dlla terra, veziond Chis sün il trun dllas nüvlas a tremblar squassar e dir: O munts apoc: 6: 15 greif sarà eir il quint chi gniarà retscherchia da tals, p che à chi ais stat confidà bler, sarà redomandà eir bler ut ait Xstus.

Scha eug quia p conscienza dumandess a tuotts qlls chi p il passa haun tagni simil caricas, schig nissni our da propria [f. 8r] esperienta à confessar quanta fadia e molestia chi d’haun tagni in lur administraziu); els vaglia), cura ls aters dorme) cerchen il bain public, cura chia iminch’ün tenda davo seis agian interess et ultra da quaist esser espost à taunts plongs, clongs, smorfs, almauntanzas, proclamaziuns da tuot il pöevel; chi pò à tuots contentar; chi ñ veza la dürezza da quaist stadi, quia s’ pò dir: chi profit hà il Xiau. da tuotta sia fadia ch’el piglia sot il solailg Ecclest: 1. 3. scha ün ater, sa sfadia intuorn sia lavur, schi gialdal il frütt da qlla, chi implaunt üna vigna baiva da seis dzü, chi pchüra üna scossa pticipescha da seis latt. (1. Cor: 9:) chi lavura la terra sa sustainta da seis frütts, chi tenda alla guerra adampchia sia gloriaa, mo chi redscha et dominescha eir quant bain chia quai dvainta, ñ hà üngün interress da qllas varts, aut co la paja del Muond, accompagnada da bleras maledictiuns, exemplo Davidis, davart psunas matrimonialas disch Paulus habebunt afflictiones, sic et judices in carne, corpore et animo.

Et siond tala la condiziun da regents, schi che dessni dir da qlls eir svessa intaunt da nus, chi suvent p amor o p forza cerchian da s’ingerir in quel stadi, ñ poñ spettar la vocaziu) legitima del Segner chi vegnen ordinats, sco ün Moses Josua ün David dimpsai s’ clomen ses vessa con duns et pschaints aur et argient, grondas impromissiuns, con pratticas et iaziun[s] schabain pò chì saun di ñ esser la pro ne apts ne qualifichiats [f. 8v] tals cumpran à sai lor propria pdiziun, et astiran à culöez üna greiva moula da muglin, chi veng à seis temp als abessar in il plü profond maar da tuotta mis[er]ia. Els contrafaun all’ordinaziun D: cuorren schabain pò non sun tramiss. — contrafaun à las conscienzias impegnond qllas in fatt, chi saun da ñ pudair satisfar, à lor dependenzas mettond qlls bleras voutas in poverta e mis[er]ia, sco vivs exaimpels ns daun da quaistas varts pdütta; alla Patria chi tras lor ignoranza patescha, à povers dipendents chi vegnen mal redschüts tras lor simplicità, il jüst soccomba, et il mal pür massa sflorescha.

O povras creatüras: scha Josua ün hom excellent chi d’eira stat [p. 103 modifica]taunt ons sott la disciplina da Mosis, viva l’impromissiu) dlla D: assistenzæ, sa stramantaiva a tour sü qlla condiziun, ach schi ñ sai co chia hoz in di può êer taunt ardimaint in quells chi ñ füssen niauncha dengs da sliar sü las scarpas da Josua, ne compareir à sia psenza. Et quaist taunt plü, siond chia tals sun saimp in dubi dlla dasistenza. Ün chi veng clamà legitime, schabain ch’el ais debel et flaivel, pò s’ laschar sün l’agüt del Segner, nàm à Deo vocatus ritè paratur; mo chi s’ingerescha svess ñ s’ pò gloriar da quaist, pche ñ l’ha spettà la vocaziun D.

Et co voul in tal con jüstia administrar sia carica, ch’el gniss à tuccar à l’ün o à l’aut da seis favorits [f. 9r] cun la perchia dlla severità, gnissal bot cun seis imortal sdench à stuvair udir: Eug sun qull chi t’hai jüdà taunt jnavaunt tras il il che seis respett vain pers, sia autorita diminuida, et l’esercizi di qlla chiara justia intlaschà! Schi eug di quia confidentamaing tras l’autorità da quel raig celestial chi m’hà tramiss pro sia vigna; chia ün Xiau chi s’ingerescha tras tals jllegitims mezs in da qlla sort condiziuns ñ fàt at cometter sia orma in discapit, seis corp in malstar, sia familia in doñ, la patria in disonor, et ultra da quai s’ mantunal ün grond fasch da purtar avaunt il tribunal del judisch etern’à sia propria ruina.

Nus dimena brichia in tal möed me spettain sün la vocatiu) del Segner, cura chia qlla veng üngün as dess stramantar schabain chial stadi ais dür, il Segner chi d’ais il supm Monarch ñ veng laschar chia seis fidels, ch’el ha ordinà p seis vicaris restan in tuorp, vegnen confus, el darà tuott requisits pro lor stadi necessaris.

Our da quaist ẽplicat cumond dat quia a Josua in nos text, ch’el dess ees tapfer, generus, ardimentûs, valents etc. appara: chia int atras vertüds necessarias in ün jüdisch, sea cert una dllas principalas, tapferdà, animosità, ardimaint à complir seis officis senza tema del muond e respett [p. 9v] dllas psunas del muond, chi voul avair dubi da quaist siquidem Dominus hanc praecepit Josuae ceu praecipuum, vide Klingler in hunc locum Tom. 1 pag 25b 26a et Gerul Funebr pag 1283.

2e Regula suaint la quala daiva redscher il pöevel hò nom suainter tuott la Ledscha chia Moses meis s[er]viaint t’hà datt ñ giunchir da qllane alla dretta ne alla sneistra; quaist cudasch dlla Ledscha mà ñ s’ dess partir da tia bocca, anzi meditescha in quell di et nott, accio chia tü hajast studi da far segond tuott quai, ch’in quell’ais scritt hanc videbis dilucidatam [apud] eundem Klingler Tom. 1 pag 33a 3a pars.

3a accio chia tü hajast ventüra inua tü vains ad ir l’hura t’ vain giond bain in tias vias et vainst d’avair ventüra et hanc enucleatam cernes in eodem Klingler Tom. 1 pag 33b et sic ad finem.