'Nsegnament per la Soventù
 |
Questo testo è da formattare. | |
'Nsegnament per la Soventu
de
M e r c h T ò n e M u r e t.
(Gardenice per Gherdëina.)
Testo in ladino
|
«Quod munus rei publicae adferre maius
meliusve possumus quam si docemus atque erudimus iuventutem his praesertim temporibus quibus ita prolapsa est, ut omnium opera refaenanda atque coërcenda sit?» |
((Cicero II.de Div.)
)
|
|
|
«Viribus unitis et ubique monenda iuventus
Colla forzes tëniòŋs adùŋ – per dè ai s̄ougn uŋ boŋ custùm.»
|
(Dr. Fassetta)
|
'Nsegnamënt për la Soventù de Merch Tòne Murèt
(per Gherdëina)
Chl' uŋ màs̄er o miour ben pudons nous fè alla patria, auter chë chëll de 'ŋsëgnè y de 'nstruì la s̄oventù, maŝŝimamënter a chis tempes, ulà chë la jè tan ruineda chë dutg mëssoŋ së sfurzè alla tëni sott, y alla fè stě n respet?
Fiŋchë t' jës s̄oun, o fì, sibbes attënt a mi duttrines,
Tëgn 'les tël cuer, coi fatg mostr' les, fiŋch' la vita tu fines. –
Daŋ 'l dutt reccórdetë d' unorè Die, y 'l père y l' oma,
Y pò aŋchë chëi, chë 'mpö d' ëi la natura te dona –
Schiva la baus̄ìa, chësta pòrta dann y nía de bon.
Ti fai confessa sinziermënter, y prèst arès perdon –
'L savëi vëlch jè bòna còssa, donca 'mpèra con uöja,
Y tu giaterés ròba, stima y unour a maruöja. –
La currezioŋs de ti defetg tuà su fort con grà y gëŋ,
Ma svèrdetë, chë 'n aùtra no të fès̄e plù de bus̄ëŋ. –
Uŋ smiëler no sibbe mëi ti amich: uŋ tël no poss' j' udëi.
Y chi chë dei fai no t' amunës̄, t' odia y jè da tëmëi. –
Chi con të fè la mënines t' hà 'ŋgiannà sibbes accòrt!
L medemo crierà mò l' occas̄ioŋ a të fè de tòrt. –
L' uem prudënt së 'ngiànna datrài drèt, chë 'l no crë ad ugnuŋ,
Dutta la confidënza piërd chëll, chë no crë a deguŋ. –
Ŝë tu fès̄es vëlch de mèl, o ŝë del fè hès 'l pënsier,
Alla s̄ënt l' ascuëndes, ma no a Die, chë cunëŝ ti cuer. –
J sucrëtg no confidè aùter, ch' ai cumpagnes stimëi
Y ŝë tu des̄idres, chë ëi scote, òra n' ëi dì mëi. –
No tgëlè mëi curious aùter ch' a chëll, chë sta bëŋ soura,
Burta còsses ruina del cuer të pòrta d' ugn oura. –
A paròles a möźa botgia 'no dèpa mëi a mënt,
Chi chë de chëstes së gòd, schiva fort y fort con spavënt. –
Rië y drèt èrt sarà tel prim 'l scumenĉamënt d' ugni lour,
Ma te puech tëmp të purterà 'l graŋ vadagn y böll unour. –
Tu fòes dàt al s̄uëch? Prèst s' ëŋ s̄ólal 'n tèl divertimënt,
Soul de chëll chë t' hès imparà, arès fort böll pajamënt. –
S̿òva all' ana, s̄òva al corp së dè pes̄ con prudënza,
Ruina l' ana, ruina 'l còrp la truepa frëidumënza. –
'L fè del bëŋ a s̄ënt a ti të pòrta la ghörlanda,
Ma ŝë no t' àmes i autri, sëgn d' amor d' guŋ no të manda. –
Graŋ maruöja no të fè dla fortuna dla canaja,
Reccordetë! chis̄ térd o a bonëura segùr i la paja. –
Ŝë t' uès blëita, fiŋchë t' jës s̄oun no schivè la fadìa,
Segùr 'l lour të purterà bölla pes̄, no 'l no fè nìa. –
Miratë, y ŝë tu cunës̄es y tu ses de vöster böll,
No të laurè con viĉ, o con purté aut y stòrt 'l tgiapöll. –
Ma ŝë la natura no t' hà dat belezza deguna,
Coll talënt, ch' Iddie t' ha dàt chier de fè dlonch ti fortuna. –
No fè mëi vëlch, chë t' porte des̄unour o gran muöja
Sibbes tèl, chë dutg a t' udëi y a t audì ebbe uöja. -
Chë doŋ rës̄onè puech, plù audì, ugnuŋ da sè cunës̄:
A chëst una lëŋga y doi urëdles bën fort t' amunës̄. –
La ròba të mantëgnes con avëi ŝàldi bëŋ cura,
Starà fort da lonĉ i leres̄, fiŋchè la guardia dura. –
Dutg së dà gëŋ boŋ tëmp, ma tëŋ a mënt, chë ches̄ të feŝ dann,
'L lour, bëŋchë rië tel prim, si pajamënt të darà ugn' ann. –
Viŋ böv mus̄edà con èga, blot ugnuŋ ëŋ böve puech,
Chi chë da s̄oun së dà al viŋ, na gran flamma mëtt te fuech. –
Uès amizi? t' ëi giaterès con fè amabil ciöra,
Plù saurì con bòna paròles y bölla maniöra. –
La puvertà y 'l pitl avëi a deguŋ no jë trè dànt,
Chëll chë dà ricchëzzes të fèŝ anchë subìt puëre fànt. –
No de s̄aghé l' òr, bëŋsì la virtù të dè jë cuŋsëi,
Chë la virtù pòrta òr, no chëst o chëlla, prëst pòsses udëi. –
Coll' imparè gëŋ y tënì a mënt no farès de chëi atg,
Chë fèŝ chëi, chë uèl möfum desmustrè l' èurità ai màtg. –
Còsses, bëŋchë ŝàldi bölles y dölettoules 'mprima,
No crì, ŝë les të pòrta dann, o te ròba la stima. –
No sibbes desënnous, da dutg bëŋ tëmù jè 'l viz d' l' ira,
Odia y schiva ugni còssa, ch' a el bur mèl të tira. –
'L lëŋ all' auta, bëŋchë grand y gross, vëŋ suënz dal vent sbattù,
'Ntaŋch' alla bassa chiötta y con bòna pes̄ stà la siëna;
Iŋŝì 'l grand avëi jè tel pericul plù ch' ëŋ no miëna,
'Ntaŋchë del pitl avëi no jè 'l pericul de s̄ì perdù. –
Chi chë rës̄ona puech mostra respött, y de vöst' r valënt,
Chi chë rës̄ona a si tëmp, mostra crianza, y d' avëi talënt. –
Tu s̄aghëjes de vöster fort bëŋ udù? sibbes dlonch tèl,
Cò chë tu 'ŋstëss des̄idres, y a deguŋ no fè vëlch de mèl. –
Castìch no giàta, chi con amor òlga a chëll, chë 'ŋsëgna,
La pajerà chi 'l despriës̄a, y a ubedì no së dëgna. –
Fortunà sarà chëll s̄oun, chë t' la virtù crës̄ coi agni,
Per si bëŋ fè un plu de l' auter ël lòda con rës̄oŋ:
Dal ciöl jë des̄idre fortuna, y chë stèbe fort bëŋ 'ŋtoŋ. –
A n s̄oun chë ië fret, deguŋ no darà bona paròla,
Sarà da uŋiuŋ des̄pries̄à, ris ora da dutta la s̄ënt
'L pére 'ŋstëss ne l puderà bëŋ udëi, tëgnetël fort a mënt. –
'L prim fallamënt të purterà graŋ dann, mo no të ruìna,
Segùr al mèl t' usa 'l viz, y a perdizioŋ të stras̄ìna. –
'Ert y termënd rië të parerà tel prim 'l fè del bëŋ,
Ma caŋchë t' jës uŋ jèdë usà, 'l farès drèt saurì y gëŋ. –
Reccordetë y lòda suënz i servis̄es, chë t' hès giatà,
Cuër ite, y dai aùtri las̄a laudè chëi, chë tu hès fà. –
Ŝë tu dubitëjes de liës̄er l' unour o 'l vadagnë,
Sèbbes, chë no chëst, bëŋs̄ì chëll, dlonch sibbe ti cumpagnë. –
Suënz hà chëll, jè spintlà de bon' opres bölla cumpëida,
'Ntaŋchë 'l rich con graŋ pompa së furnës̄ t' òr y te sëida. –
Con ti loures no dësses mëi crì stima o graŋ unour,
'Mpò tgëla de vöster tèl da cumparì d' ugnëura 'l miour. –
Alla ròba no purtè no mass' amor, no mass' ariĉ,
Ŝë la no të cuntënta, o të mostra, cò chë la jè s̄ita,
T' accumpanëla 'mpò dlonch, y s̄uda i dis de ti vita. –
La fortuna, ch' Iddie te dà, gòdetë con pes̄ y gëŋ,
Ma s̄agheja d' ugnëura d' ars̄oŋs̄er tòst uŋ mas̄er bëŋ. –
La fortuna bëŋ prèst së muda, tëgnetë 'l fort a mënt,
Te chësta n' ébbes superbia, t' la disgrazia no spavënt. –
Des̄idres, sinziermënter de vöst' r fortunà y cuntënt,
Ussërva bëŋ chëll puech che t' hè dit, y t' arès 'l pajamënt. –
Iddie, chë con sapiënza źënza fiŋ regirèa dutt.
A chëŝ lour dèbbe benedeŝioŋ, chë 'l pòrte dlonch si frutt. –
Da dumaŋ, caŋchë stlëa dì, y chë tu leves, o fì,
Da sëira, caŋchë do la fadìes tu vès a durmì,
Auza la mënt y 'l cuer a Iddie, chë 'l uëbbe të custodì. –
Ël të darà talënt y sanità in abbundanza,
Y mò plù, ŝë tu mantëgnes suŋ ël bòna fidanza. –
La fadìes y ugni lour – per Iddie y a si unour. –
Roma, 'l 1. de S̄ënè 1587.