Lettere (Campanella)/XXXI. A Galileo
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | XXX. A Paolo V, a Rodolfo II e a Filippo II | XXXII. A Paolo V | ► |
XXXI
A Galileo
L’onore, il nome e le lodi di Galileo sempre dureranno, perché all’Italia, oramai non piú maestra delle genti, Galileo non solo restituisce il vanto de’ pitagorici, richiamandone in vita le dottrine, ma col suo splendore offusca la gloria di tutto il mondo.
Excellentissimo domino Galilaeo Galilaeo, patavini
gymnasii mathematico, salutem.
Sidereum Nuncium, quae recens vidisti in caelo arcana Dei, neque non licet homini loqui, narrantem, duabus horis ioeundissime audivi; atqui pluribus sane diebus extensam narrationem optassem. Haud quidem Copernicus vel Tychon vel alius quispiam tam praepropere huiusmodi Nuncium emisisset, nisi prius onines adhuc latentes stellas adnotasset et distantias earum inter se et ad fixas patentes conscripsisset et moduni conversionum astrorum inediceorum et periodos metitus esset, et siqui alii caeteros planetas vel fixas cireumeunt considerassi et inotus omnium stellarum — in quibus Copernicus et forte Tychon non potuerunt non errare, quia tam mirifici organi, quale a te inventimi est. beneficio destituti erant — emendassi. Illud et maxime investigandum erat num in superioribus absidibus planetae, propriis, inquam, non ad solem vel ad aliud sidus quod cireumeunt nactis, vere eleventur aut potius retardentur; et num tanta sit caeli, omnia continentis, peripheria ut cuiuscunque planetae habitatores, quorum singulos oportet esse plenos, ut Cybele seu tellus nostra stella, putent sese in mundi centro positos esse; et num refractio visus in orbe fumoso seu vaporoso faciat videri supra horizontem ipsas caeli figuras, quae adhuc non emerserunt, unde semper supra sex, hac forte ratione, conspicimus; item, qualem habent astrologiam et astronotniam singulorum incoine astrorum; et tandem.num lateant corpora in aethere, quae nec a sole illustrentur nisi ubi fiunt vapores multi, unde crinita apparent super ipsos quoque planetas. Multa quoque disputanda sunt de figuris fixarum et errantium, et de republica quam vivunt in astris habitatores, sive beati sive quales nos. Nam si luna vilior est tellure — quod minoritas corporis et motus eius circa terram, quasi amantis et recipientis ab hac vigorem et influentiam, et inaequalitas maior declarant, — utique lunares incolae nobis infeliciores erunt; et tamen in luna Beda, sacer doctor, quasi pythagorizans, ponit paradisum terrestrem, quod Ariostus sequutus est. Sed hoc negocium est metaphysicum, de quo ipse pluribus egi: quae autem mathematicam tangunt negociationem, abs te expectabamus.
Displicet mihi libellum tuum antequam Metaphysicos absolverem non vidisse. Sed bene ibi docui longe plura systemata in caelo latere quam pateant, et constructionem universi possibilem esse iuxta coperniceas hypotheses; sed in pluribus ipsutn falli, quia, partim ex pythagoreis partim ex ptolomaicis, in suis libris accepit quae profecto consona non sunt. Item et sol nobilissimus ponendus erat, qualem calor, qui quaecunque corripit attenuat et movet rapidissime, si potentissimus siet, ostendit; et cum nullum circa centrum feratur, in se ipsum cumvolvi videri debet, quod specula sub aquis repraesentant, et ipse matutinus et vespertinus, quando oculorum aciem minus ferit. Itaque quamvis sidera aliena luce et calore cuncta vigeant, sol tamen proprio gaudet et eo tellurem gravidam reddit ad parturiendum secunda entia.
Sic ergo stant principia doctissimi Telesii nostri, si motus telluris sit ab anima origenica. Tu vero omnes mortales tuae gloriae participes esse pateris: nemo enim tuo perspicillo nunc non utetur, et quae tu non docuisti declarabunt, et libros novae astronomiae implebunt. Laudo magnanimitatem tuam, nulli quippiam invidentem, et rogo ut, cunctis admodum pensiculatis, astronomiam novam ita cudas ut nemo meliorem possit conficere; alioquin non Galilaei dicentur huius doctrinae sequaces, sed ab ilio qui primus quam optime de his totamscientiae arborem producet. Equideni subirascebar Italiae nostrae, quod, cum imperii sit mater et religionis sanctae tribunal, in caeteris scientiis externarum ope indigeret; et licet tanquam domina utatur ancillis vocatis ad arcem, tamen vidi ancillas super dominam superbire. Aristoteles factus erat oraculum philosophorum, Homerus poétarum. Ptolemaeus astronomorum, Hippocrates medicorum, et ipse Virgilius palmam concediti
Excudent alii spirantia mollius aera
(credo equidem): vivos ducent de marmore vultus;
orabunt causas melius, coelique meatus
describent radio, et surgentia sidera dicent.
Tu regere imperio populos, romane, memento
(hae tibi erunt artes), pacique imponere...,
parcere subiectis et debellare superbos.
Sed cum et hae primariae artes ad hispanos et germanos migrassent, nulla nobis reliquia laus est; et quod peius, poétae nostri falsos heroas et deos nationum cantant, nostrates silent aut vituperanti hoc in cantione ad Italiam deploravi. Sed profecto viget adhuc imperium italicum; nani pontifex maximus supereminet cunctis principibus terrae, et theologia romana cunctis scientiis praescribit leges. Toti est nota mundo Italiae virtus, sibi uni ignota: et quidem in doctrinis inferioribus Italia praepollet iam cunctis. Reliquum est ut infideles expellat ancillas et ex propriis sibi paret auxiliares. Telesius expulit iustissime Aristotelem, sed tamen funera huius adhuc honorantur; Virgilius et Dantes Homerum obscurarunt; habet et Celsum Hipfp|ocratem suum Italia, et Plinium Dioscoridem; in iudiciis astrorum Cardanus arabes profligavit. In astronomia nos Ptolemaeus et Copernicus pudefaciebant; sed tu, vir clarissime, non modo restituis nobis gloriam pythagoreorum a graecis subdolis subreptam, eorum dogmata resuscitando, sed totius mundi gloriam tuo splendore exstinguis. «Et vidi caelum novum et terram novam», ait Apostolus et Isaias: illi dixerunt, nos caecutiebamus: tu purgasti oculos hominum, et novum ostendis caelum et novam terram in luna. Quidquid cecinitOvidius de priscis astronomis felicissimis, tibi soli et vere convenit :
Felices animae quibus haec cognoscere primum
inque domos superas scandere cura fuit.
Admovere oculis distantia sidera nostris
aëtheraque ingenio supposuere suo.
Elogium secundi distici tibi uni vere decantatum vides, aliis vero per hyperbolem. Sed vide ne, sicut Columbus invento novo orbi non imposuit imperium neque notnen suum, sed hispanis dominatum et florentinis nominationem cessiti ita et tu Tychoni aut alteri novae astronomiae decus prodas. Americus novo mundo terrestri nomen, tu novo cadesti dabis; utrique fiorentini quorum semper suxpexi indolem. Dantes prophetavit de stellis poli antartici quae quadragesimam nonam figuram, dictam Cruciferum, eftíngunt: nam nescio unde potuerit, nisi a numine, hoc discere; nullam namque scripturam Hanno carthaginiensis, quern totani navigando perlustrasse Africani teste Plinio scimus, reliquit de Crucifero. Tu vero, spernens quasi ea quae vulgaribus cernuntur ocellis, ad invisibilia numine praeeunte penetrasti eaque nobis visibilia reddis.
Semper honos nomenque tuum laudesque manebunt.
Felix medicea domus, cui novum caelum per te arridet! Sanctus Clemens romanus qui ultra Gades novos orbes esse docuit, et detegendos a novo Tiphy Seneca in Medea praedixit, ille idem Clemens ex ore sancti Petri docet aliud esse caelum aliaque sidera invisibilia nobis, quoniam fumosus circulus telluris ea nobis obtegit et nonnisi in fine mundi propalanda monet. Tu vero, huius vaporosi mundi cortices et velamina ante teinpus rumpens, nos ad caelum illuci clementinum rapis vel caelum ad nos inclinas. Gaudeamus: si murmuraverint theologi, prophetizantes defendent te patres theologiae, Chrysostomus et Theodorus episcopus tarsensis magister eius et Procopius gazaeus.qui caelum stare, praesertim suprennim, et stellas circumvolvi docent ; et Augustinus hanc opinionem suo tempore a mathematicis rite demonstratam fuisse docet, neque per sacras literas evertendam esse nobis, ne simus irrisili mathematicis: quod debuisset ipse observare cum antipodas negavit. Habes Origenem qui terram esse animai et sidera omnia docuit, et pythagorica dogmata laudat et ex Scripturis probat. Scripsi et ego De philosophia pythagoreorum libros tres, et de his in Metaphysicis prolixe disputavi. Scripsi libros quatuor De motibus astrorum, potius physice quam mathematiee, contra Ftolemaeum et Copernicum, et De symptomatis mundi per ignem interituri, non tamen interitu totali, sed quadam renovatione quam nova phaenomena ostendunt. Utinam liceret mihi de his conferre tecum!
Quoniam vero ita petis, monebo te quod non videatur recte dictum, ntaculas lunae grandiores et patentes aqueas esse et sicut mare in nostra Cybele; nani ex opposito sole lumen vividum emitterent. Lux enim in aqua, quoniam transpicua ac sibi pervia, quia similis — a calore enim liquefaciente et vincente, cuius lux est calor, efficitur, — multiplicatur et augetur; et in nigris maribus directa lux, licet foedetur usque ad offuscationem in profondo, tamen vivida est in superficie: non modo enim resilit a fundo sed a quacumque intercepti spacii particula. Quapropter aliud quidpiam tibi addendum est in huiusmodi dogmate enucleando. Desideratur quantitas deliquii telluris et solis ai! lunam, et diameter umbrae lunaris ad nos. Cur autem centrum universale et peripheria stellata stent nnmobiliter, undecim vero sidera choreas ducant circa centrum alia aliud, abs te non requiro, nisi mathesim transcendas. lllud quoque mirum, si stellae omnes orbe vaporoso ambiuntur, cur planetae tantum videantur vere rotundi, non autem et fixae? numquid hae robore et copia lucis materiaque omnino similari Constant, ita ut vapores nullos emittant? Et cur circa ipsas immotas alii non convertuntur planetae? Et cui usui quaelibet stella cuilibet sit?
Causa scintillationis a Copernico et Aristotele reddita puerilis est, ut nosti. Procul dubio quaecumque propria non lucent luce, vaporem educunt aliena attenuate. Dabisne fixislucem propriam atque centro, et privabis modo planetas? et cur, si ita est, non rotundae sunt fixae prorsus uti sol? Neque illud exacte declaras, cur sol et luna per vapores spectantur grandiores, non autem et caeterae stellae; nam et hae sub modico forte vapore ad proportionem videntur grandescere. Praeterea si circulus vaporosus sidera medicea in suprema abside efficit longe minora quam ipsa potest efficere distantia, quaelibet stella prope lunam et alios evaporantes planetas conspiceretur minor quam solet; et hoc te observare oportet. Videntur quoque Copernico planetae in auge ubi sese ipsorum intersecant orbes, minus ab invicem distare quam ipsa remotio requirit; quod non vaporoso dabis circulo nisi et solern eodem circundes, quod ridiculum est affirmare: ipse enim fons est purissimi ignis et visum stellarum non aufert vapore crasso, qui nullus apud eum esse potest, sed lucis robore, cui noster impar est sensus. Neque posset esse in causa minuendae distantiae sed quantitatis tantummodo. Quapropter te considerare cupio, et num circuii medicearum in superiori abside mutuam habeant intersecationem quae forficis instar coniungatur et disiungatur. Hoc autem dico ex hypothesi ; nam circulos esse nullos sentio sed per se ferri sidera, suo quodque numine ad primae mentis nutum.
Plurima copernicea dogmata emendanda tibi sunt; tychonica nescio, quoniain non licuit hactenus eius commentarios videre, iniquae subiectionis freno cohibente. Nequaquam satisfecisse prorsus videris quaestioni, cur fixae et errantes non grandescunt perspicillo conspectae aeque ac luna: si enim fulgidi illarum crines — quorum causatn nec doces — usque ad quintuplam rationem, ut ais, augent, non fiet ut, cum luna ad centuplam multiplicatur, nonnisi ad quintuplam illae inultiplicentur, perspicillo demente crines, sed usque ad vigecuplam crescant oportet. Id ergo emendes velim, aut declares.
Quod autem putas Galaxiam visam esse priscis physiologis cunctis densiorem caeli partem, vide ne fallaris; nam stellulas esse, mutuis luminibus sese prope colluminantes, testatur Albertus in primo; Aristotelis vero, vapores ab iisdem stellis elevatosalbefactosque. Quod mones, lunares montes et eminentias maiores esse terrenis, physica ratione probari etiam potesti quoniam nimirum fit soli propinquior tellure in synodis et remotior in diametris; ergo actionem eius inaequaliorem valde suscipit, ae proinde inaequalior evaserit est opus.
Arbitror equidem isthaec ac multo plura, in quos polliceris commentariis, praestiturum; quos cum edideris, obsecro, per virtutis amorem et per doraum mediceain, cui et ipse aliquid debeo — ille enim ego cui quondam in coenobio sancti Augusti ni patavini epistolas nomine Ferdinandi magni ducis tu reddidisti, quum primum Patavium iam veneras, — ut statim ad me mittas per virum optimum atque doctissimum qui tibi has perferendas ab urbe curabit. Scias quoque me in praedictione astrologica, in magna synodo 1603, novas scientias caelestes, praeter alia multa, in hoc seculo propalandas fore praedixi, quoniam prope augem Mercurii, eodem Mercurio adsistente, celebrata est synodus in Sagittario: eius praedictionis amicus te compotem forte faciet. Nec quod et tu auguraris inficior, omnes scientias iuxta hanc arcanorum reserationem reformatum iri. Probe cum tuo Dante pronosticaris:
Poca favilla gran fiamma seconda ;
dunque diretro a noi con miglior voci
si pregherá perché Cirra rispotuta etc.
Oblitus eram commonere te, ut Copernici hypothesim de obliquitatis et eccentricitatum restitutione corrigeres: id enim nunquam fieri posse, earum perpetua imminutio admonet, et librationum oppositarum et corollae intortae figmenta, de quibus etc. Vale, et Deus caeli, cuius effectus es Nuncius, coeptis faveat tuis etc.
Neapoli, idibus ianuariis 1611.
T. C.