Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/1383

Da Wikisource.
2741 turgesco turritus 2742

turget et inflata est, Cornif. rhet.: professus grandia turget, Hor.

turgesco, ĕre (incoat. di turgeo), gonfiarsi, cominciare a gonfiarsi, ad enfiare, e precis. per l’abbondanza di sughi interni, I) propr.: ne aqua turgescat in corpore, Varr.: semen turgescit in agris, Ov. II) trasl.: 1) gonfiarsi per passione, ribollire == essere appassionato, corrucciarsi, sapientis animus numquam turgescit, numquam tumet, Cic.: cor meum penitus turgescit tristibus iris, Cic. poët. 2) del discorso == diventare ampolloso, genus dicendi, quod immodico tumore turgescit, Quint. 12, 10, 73.

turgĭdŭlus, a, um (dimin. di turgidus), alquanto turgido, alquanto gonfio, flendo turgiduli rubent ocelli, Catull. 3, 18.

turgĭdus, a, um (turgeo), turgido, gonfio, gonfiato, enfiato, I) propr.: membrum, Cic.: pes, Sen.: frons turgida cornibus, Hor.: vela turgida vento, Hor.: fluvius hibernā nive turgidus, Hor.: semina, grossi, Ov. II) trasl., di poeta == ampolloso, Alpinus, Hor. sat. 1, 10, 36.

Tūrĭa, ae, m., Turia, fiume della Spagna Tarragonense; ora Guadalaviar. — Deriv.: Tūrĭensis, e, Turiese.

Tŭrĭānus, a, um, V. Turius.

tūrĭbŭlum, i, n. (da tus), turibolo, incensiere, Cic. e Liv.

tūrĭcrĕmus, a, um (tus e cremo), che arde d’incenso, arae, Verg.: foci, Ov.

tūrĭfĕr, fĕra, fĕrum (tus e fero), che porta, che produce incenso, regio, Plin.: Indus, Ov.

tūrĭlĕgus, a, um (tus e lego), che raccoglie incenso, Ov. fast. 4, 569.

Tŭrĭus, a, Turio, nome d’una gens romana, di cui si ricordano: Q. Turius, Q. Turio, negoziante in Africa, Cic. ep. 12, 26: C. Turius, Hor. sat. 2, 1, 49. — Deriv.: Tŭrĭānus, a, um, di (Q.) Turio, hereditas, Cic. ep. 12, 26, 2.

turma, ae, f. (affine etimologicam. a turba), I) la decima parte d’un’ala della cavalleria romana, torma, corrispondente al nostro squadrone, Cic. ed a. II) trasl., generic. torma, schiera, frotta, truppa, gruppo, statuarum equestrium, Cic.: Gallica, dei sacerdoti d’Iside, Ov.

turmāles, ĭum, m. (turma), della medesima torma, cavalieri d’una torma, Liv. 8, 7, 1; 25, 18, 11: nel bisticcio, turmales displicere, torma di cavalieri == torma di statue (statue che stavano insieme in gran numero, quasi a guisa di squadrone), Cic. de or. 2, 262.

turmātim, avv. (turma), a torme, a squadroni, Caes. e Liv.: trasl., corpora pugnas edere turmatim, Lucr. 2, 119.

Turnus, i, m., Turno, re dei Rutuli, ucciso da Enea.

Tŭrŏnes, um, m. e Tŭrŏni, ōrum, m., Turoni, popolo della Gallia Lugdunese, nella regione dell’odierno Tours.

turpĭcŭlus, a, um (dimin. di turpis), alquanto brutto, alquanto deforme, nasus, Catull. 41, 3: trasl., res turpiculae et quasi deformes, Cic. de or. 2, 248.

turpĭfĭcātus, a, um (turpis e facio), depravato, corrotto, animus, Cic. de off. 3, 105.

Turpĭlĭus, a, Turpilio, nome d’una gens romana, di cui è partic. noto: Sextus Turpilius, Sesto Turpilio, poeta comico romano contemporaneo ed amico di Terenzio.

Turpĭo, V. Ambivius Turpius.

turpis, e, turpe, brutto, sconcio, deforme, laido (contr. pulcher, formosus), I) propr.: a) d’aspetto, adspectus, Cic.: pes, Hor.: femina, Plaut.: vestitus, Ter.: asellus, Ov.: turpia membra fimo, Verg.: b) che suona male, brutto, Cic. or. 158. II) trasl., in senso morale, turpe, brutto, sconcio, laido, infame, vergognoso, indecente, disonesto, osceno (contr. pulcher, honestus), fuga, Cic.: vita, Cic.: verbum, Ter.: quid turpius, Cic.: homo turpissimus, Cic.: sost., turpe, is, n., alcunchè di turpe; vergogna, obbrobrio, habere quaestui rem publicam turpe est, Cic.: hoc videtur esse turpissimum, la cosa più turpe, Cic.: acc. neutr. turpe, poet. == avv. turpiter, Catull. ed a.

turpĭtĕr, avv. (turpis), bruttamente, deformemente, I) propr.: claudicare, Ov.: desinere in piscem, Hor. II) fig., bruttamente, indecentemente, turpemente, sozzamente, vergognosamente, oscenamente (contr. honeste), tunicam deducere, Ov.: facere, Cic.: fugere, Caes.: turpius eicitur, quam non admittitur hospes, Ov.: in deorum opinione turpissime labitur, Cic.

turpĭtūdo, dĭnis, f. (turpis), deformità, bruttezza, I) propr., Cic. de off. 3, 105. II) fig. bruttezza, turpitudine, infamia, immoralità, vergogna, disonestà (contr. honestas), verborum, Cic.: judicum, scelleratezza, Cic.: turpitudinem fugae delere, Caes.: esse turpitudini, Nep.

turpo, āvi, ātum, āre (turpis), deturpare, render deforme, bruttare, insozzare, sfigurare, I) propr.: capillos sanguine, Verg.: te rugae turpant, Hor.: II) trasl., contaminare, disonorare, infamare, oltraggiare, ornamenta, Cic. fr.

Turrānĭus, a, um Turranio, nome romano, sotto cui sono partic. noti: Turranius Niger, amico di Varrone e di Q. Cicerone, ricco agricoltore, e Turranius, poeta tragico.

turrĭgĕr, gĕra, gĕrum, (turris e gero), che porta una torre, torri; turrito, urbes, Verg.: quindi epiteto di Cibele, che veniva raffigurata con una corona turrita (la terra personificata colle sue città), Ov.

turris, is, f. (τύῤῥις, τύρσις), ogni edifizio molto alto, torre, castello, palazzo elevato e sim., I) in gen., Cic. ed a.: Maecenatiana, Suet. II) partic.: a) in guerra, torre, con cui si fortificavano le mura e gli accampamenti, Cic. e Caes.: torre (di legno) per assedio, che si spingeva contro le mura della città, Cic.: torri con soldati nella battaglia, portate da elefanti, Liv. b) colombaia, che sorge isolata nel cortile, sopra un palo, Varr. ed Ov.

turrītus, a, um (turris), I) turrito; munito, fortificato di torri, moenia, Ov.: puppes, Verg.: elephanti, Auct. b. Afr.: come epiteto di Cibele (V. turriger), dea, Prop.: Berecynthia mater, Verg. II) poet. trasl., torreggiante, alto come una torre, scopuli, Verg. Aen. 3, 536.