Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/1384

Da Wikisource.
2743 turtur tutus 2744

turtŭr, tŭris, m., tortora, tortorella, Scriptt. r. r., Verg. ed a.

turtŭrilla, ae, f. (dimin. di turtur), tortorella, per indicare uomini effeminati, Sen. ep. 96, 5.

tūs, tūris, n. (cfr. ϑύος), incenso, tus accendere, Cic.: tria tura, fre grani d’incenso, Ov.: mascula tura, incenso maschile o a goccie, come la qualità migliore pei sacrifizi, Verg.: turis lacrimae, Ov.

Tuscānĭcus, a, um, V. Tusci.

Tusci, ōrum, m., Tusci, abitanti dell’Etruria, consistenti in 12 (più tardi 15) popolazioni, le quali ricevevano nome dalle stirpi loro più segnalate ed avevano ciascuna un proprio capo (detto Lucumone): si segnalarono per l’arte (vasi etruschi, ordine di colonne e sim.) e per l’arte del vaticinare (augurale), ma sparirono interamente dalla storia, dopochè furono soggiogati dai Romani, Liv. 2, 51, 1; 5, 33, 7 ed altr. Cic. de div. 2, 106: meton., per il territorio dei Tusci, Varr.: in Tuscos in exsilium abiit, Liv. 3, 13, 8. — Deriv.: A) Tuscus, a, um, Tosco, Etrusco, mare, Cic.: amnis, il Tevere, Verg. e Plin.: così pure alveus, il Tevere, Hor.: dux, Mezenzio, Ov.: semen, spelta, Ov.: vicus, via in Roma, ove abitavano i mercanti di seta, soggiorno di gentaglia dissoluta, partic. di cortigiane, Liv. ed Hor.: sost., Tusci, ōrum. m. (sc. agri), podere di Plinio il giovane. Plin. ep. 5, 6, 1 ed altr. B) Tuscĭa, ae, f., paese dei Tusci, Tuscia. C) Tuscānĭcus, a, um, Toscano, Etrusco, statuae, Quint.

Tuscŭlānensis, e, V. Tusculanus (sotto Tusculum).

Tuscŭlānus, V. Tusculum.

Tuscŭlum, i, n., Tusculo, città antichissima (municipium) del Lazio; ora Frascati, Liv. 2, 15 e sgg. Cic. Font. 41. Hor. epod. 1. 29. — Deriv.: A) Tuscŭlus, a, um, di Tusvulo, Tibull. ed a. B) Tuscŭlānus, a, um, appartenente a Tusculo, Tusculano, arx, Liv.: populus, Liv.: sost., Tusculani, ōrum, m., abit. di Tusculo, Tusculani, Cic.: Tusculanum, i, n. (sc. rus o praedium), podere presso Tusculo, posseduto da Cicerone, Cic.: quindi quaestiones o disputationes Tusculanae, tenute nel Tusculano, Cic. — Deriv.: Tuscŭlānensis, e, del Tusculano, dies, giorni passati nel Tusculano, Cic.

tussĭcŭla, ae, f, (dimin. di tussis), piccola tosse, Cels. ed a.

tussĭo, īre (tussis), tossire, aver la tosse, crebro, Quint.: male, avere una tosse maligna, Hor.

tussis, is, acc. im, f., tosse, plur. accessi, colpi di tosse, Ter., Cels. ed a.: alci dare (cagionare) tussim, Catull.

tūtāmĕn, mĭnis, n. (tutor, ari), riparo, protezione, tutela, Verg. Aen. 5, 252.

tūtāmentum, i, n. (tutor, ari), riparo, protezione, tutela, Liv. 21, 61, 10.

1. tūtĕ, V. tu. :

2. tūtē, avv. (tutus), sicuramente, vivere, Cornif. rhet.: in vadis consistere tutius, Caes.: te hic tutissime fore puto, Pompej. in Cic. ep.

tūtēla, ae, f. (tueor), il fissare collo guardo, quindi trasl., I) cura, tutela, protezione, A) in gen.: 1) propr.: tutela ac praesidium bellicae virtutis, Cic. cujus (Apollinis) in tutela Athenas esse voluerunt, Cic. 2) meton.: a) attivo == persona che protegge, protettore; tutela, riparo, patrono, prorae (πρῳράτης), contromastro (il quale, seduto a prora, indicava con segni al timoniere il corso da tenere), Ov.: templi, Ov.: Italiae, Hor.: Pelasgi nominis, Ov.: rerum tutela mearum cum sis, Hor.: dell’immagine della divinità tutelare (patrono) d’una nave, Ov., Sen. ed a. b) passivo == persona protetta, protetto, cliente, Lanuvium annosi vetus est tutela draconis, Prop.: virginum primae puerique clari patribus orti, Deliae tutela deae, Hor. B) partic., tutela, 1) propr.: alqm alci in tutelam tradere, Pacuv. tr. fr.: in alcjs tutelam venire, Cic.: tutelam gerere, Liv.: ad sanos abeat tutela propinquos, Hor.: judicium tutelae, Cic.: post tutelam receptam, divenuto maggiorenne, Suet. Claud. 2. 2) meton., sostanze del pupillo, legitima, Cic, ad Att. 1, 5, 6. II) mantenimento, sostentamento, nutrimento, tenuiorum, Suet.: classis, Justin.

tūtō, avv. (tutus), con sicurezza, in sicurezza, sicuramente, vivere, Nep.: esse, al sicuro, Cic.: dimicare, Caes.: con ab e l’abl., ab incursu, Caes.: superl. tutissimo, sicurissimamente, non quaerere, ubi tutissimo essem, Cic. ad Att. 8, 1, 2.

1. tūtor, ātus sum, āri (intens. di tueor), I) tutelare, difendere, proteggere, coprire, custodire, domum, Plaut. e Verg.: regnum, Sall.: oculos ab inferiore parte (delle guancie), Cic.: ut eos, quos tutari debeant, desertos esse patiantur, Cic.: coll’abl. (mediante), urbem muris, Liv.: se vallo, Liv.: spem virtute, Sall.: con ab (da, contro) e l’abl., vera arma verasque vires, quibus ab ira Romanorum vestra tutaremini, invenistis, Liv.: con adversus o contra e l’acc., se munimento ad tempus adversus crescentem in dies multitudinem hostium, Liv.: adversus injusta arma pio justoque se bello, Liv.: locorum ingenio sese contra imbelles regis copias, Tac. II) assicurarsi contro q.c., cercar di allontanare q.c., pericula, Sall.: inopiam, Caes.

2. tūtŏr, ōris, m. (accorc. da tuitor, da tueor), I) protettore, difensore, finium, Hor.: religionum, Cic. II) partic., tutore, curatore dei minorenni, delle donne e dei pazzi, tutorem instituere, Cic.: alci tutorem dare, Justin.: mulieres in tutorum potestate esse, Cic.: fig., eloquentiae quasi tutores, Cic.

tūtōrĭus, a, um (tutor, oris), d’un tutore, Justin. 30, 3, 4.

tūtus, a, um, part. agg. (da tueor), I) sicuro, ben munito, fuori di pericolo, senza pericolo, iter, Hor.: locus, Cic.: res, Cic.: vita, Justin.: mens male tuta, che vacilla, aberrazione, alienazione, Hor.: consiliis et laboribus tutiorem vitam hominum reddere, Cic.: alqm tutum dimittere, Sen.: tutior receptus, Caes.: sic existimabat tutissimam fore Galliam, Hirt. b. G.: id tutissimum est, Ter.: medio tutissimus ibis, Ov.: con ab e l’abl., con ad, contra o adversus e l’acc., tutus ab insidiis inimici, Planc. in Cic. ep.: tutus ab hostibus, Caes.: tutus a periculo, Caes.: pertus navibus a maritima vi tutus, Liv.: per quos contra senatum et con-