Rätoromanische chrestomathie X/Alchiüns Pleds

Da Wikisource.
Alchiüns Pleds

../Obligs dogni Offici ../Discuors compost et libramaing purta avaunt ün nombruss auditorium nèl di della inauguraziun da la chasa da scola da Sta. Maria 4. November 1849 IncludiIntestazione 10 maggio 2023 75% Da definire

Obligs dogni Offici Discuors compost et libramaing purta avaunt ün nombruss auditorium nèl di della inauguraziun da la chasa da scola da Sta. Maria 4. November 1849
[p. 188 modifica]

ALCHIÜNS PLEDS.

Alchiüns Pleds.

(Ineditum nach Ms. MCP.)

[f. 21r] Discuors d’una schüssa per un Mastral oder Bachiettari 5 cur el vain sarmanta.

La liberta ais bler plü preciussa co laur & largient, schi plu preciussa co als diamañts & pedras preciussas, & la servittüt vain su dal abiss, mo la libertat vain gio da tschel & ais pu fillici ün pover liber co ün rich subiett perche il sugiett vain suventt retschü dal dispotissmo e sto suvent santir las pungentas spinas dal spinatsch. Con quist nobel tessori da libertat ais nossa chiarra pattria dal suprem Jehova our spüra sia grattia da blers ons in qua stat incoronna & tras la taferdatt da noss prus antenats conjüstada, nossa obligattiun ais da ingrattiar il segnier d’ schond con il raj & profett David d’oriaint fin occidaint saja il nom das segnier auth luda e cellebra.

Lomnipottaint voglia quel nobell tessori da libertat consservar & mantegnier fina il firmaint subsista sur il crat dalla terra allio habitar in pasch & quietteza sco dal temp dall ray Sallamon.

Tenor velg stillo üssitta in nossas honoratta drettura vain ogni on adie 24 febr. fatt nova ellexiun da tuot officis cioe da tuotas 3 bachiettas criminal, civil & drett visnaunqua e tenor rodel dess havair tucca loficci d’ bachiettari in noss comün e Terzal sta Maria & dessen havair ellett a mia debla perssuna per ün tal. Naj eir santi lobligatiun d’un tal.

1mo. Tegnier quint dal pled da Dieu & da sia sonchia baselgia & dels venerands ministers da quella.
2d. Tegnier quint del s’ di del Sabath chia quel non vegnia ne sconsecra ne profana.
3te. Tegnier quint da quaifdas & orfens chia quels non vegnien surchialchiats ne squitschads suott.
4te. Tegnier quint taunt dals furasters co dals terers zainza guardar sün la qualitat dellas perssunas.
5te. Allord qualchiassa da mal indici inquirir co tuota diligientia accio il mal vegnia chiastia & il bon vegnia promovü.
6te. Gniond chiartas da comünas terras las avir far advertir portar avaunt il public tor & dar risposta tenor chi gniara dal public ordina.

[f. 21v] Schüssa dun Surcomün.

Quanta preciussa chia la liberta ais ingün non po suficiaintam. descriver Paulus scheva quella suott sumaglia da Sarra la patruna — & la servitüt [p. 189 modifica] suold figiüra da Agar la fantschella — s’en persvas chia quatras Paullus vuol principalm. descriver la spirituala liberta aquistada tras Jesum Christum chi ens ha spendrat dal pughia saten & infiern & ens ha spendrats et constituits in la liberta dals ufaunts da Dieu & quatras eir spendrats seis ellets suott la l’œcconomia del evangelli, & aur suott il giuf della Letscha ceremonialla, esendo tuotas ceremonias sun tras noss Salvader alvadas via. & ulteriurmaing ha vuglü Paullus descriver il stadi da servittüt dels uffaunts dal muond suot figüra da Agar la fantschella, pero eir la liberta corporalla po porter quista sumaglia, perche ils habitants libers sun patruns quels non haun da depender da ingiün otter comond co il comond dal Segnier & sias letschas — & ils habitants subiets sun povers sclafs suotaposts a comonds & ordens superiurs. Ells haun da tmair lur perchia lur spada, ün pover liber ais pu fillici, co ün rich subjett, uschea pudains bain dir la libertat ais ün preciuss tessor con quist tessor ha eir il Segnier concess a nossa chiara patria & fin qua giudü in pasch & tranquillitat, Dieu voglia consservar quellas nus & quels chi vegnien zieva nus con recognioschentscha verssa il suprem, Benafactur.

Dimena naj santi chia ais ün velg conssvetto ogni on li 24 febr di far nova ellexiun de tuots officis & traunter aters officis dess havair tuca un surcomün & per ün tal dess eug esser ellet & sch’eug non havess scussa suficiainta schi da stuvair retschaiver ün stret saramaint, mia schüsa schi fuos ampla & abondanta scha fuos in cas dalla explichiar mha eug sco perssuna ignoranta inabla a tal ofici schi giavüschi chia lur sigrs tras ün gratius abschid am detten una gratiussa et certa delibertiun, ils articuls dal saramaint sun sco antecedente Sribtura.

1m. Tegnier quint dal pled da Dieu & sia sonchia basselgia dals venerands ministers da quella.
2do. Tegnier quint dal di dal Sabath chia quel non vegnia sconsecra ne profana.
3te. Tegnier quint da quaifdas & orfens chia quels non vegnien surchialchiats.

[f. 22r] Schüssa d’un Cuvi.

Auth & bain stima sr Cuvi grond inssembel con ils otters Sigrs ogni ün in seis grado & titul.

Stante esser di parte lur mess banï d’am pressentar avaunt lur sigrs non de mancanta di render la debita obadientia, spet dincler la caussa.

Sabi sr cuvi grond, supra seis bel dischcuors, consideressch chia da maj gnis recherhia üna repetitiun supra ils votums & giavüschs, mha eug am chiat inhabil vus far meis oblig. [p. 190 modifica]

Nus eschens obligiats ans regordar quant gronda sea la bontat divina la qualla et ha dallas etats passadas fin al preschaint demonstra inverssa, da nus ens concedont nobels beneficis particolaras gratias da libertats, il Segnier consserva noss chiar pajais in buna pasch, uniun per las qualas grattias fos bain apussaivel chia no il glorifichian con orma & corp perche nus pudain dir chia specialla ais sia bontat inverssa da nus e’ ns perchüra il Segnier da d’ogni disgratia, voglia dimena quel chi ais lauthur da tuot bon mantegnier & conservar nossas chiaras et prestantas libertads & ens dar la gratia da gialdair quellas con recognioschentscha inverssa lomnipotaint. — Tenor vegl stillo ais chia ils 24 febr. veng fatg oni onn nova ellexiun da noss judischs & regents. Dimena il suprem, voglia in quista nova ellexiun, quels als quals sun imponüds caricras ils voglia il Segnier revestir con il dun, da seis soinch spiert ch’els possan guardar oura lur offici ad unur da Dieu & eir per il bain public; naj eir santi chia eug sea ellet per Cuvi da noss Comun & l’obligatiun d’ün tal.

primo. Tegnier quint dal di dal sabatt chia quel non vegnia sconcecra ne profana.
2do. Tegnier quint dal soinch pled da Dieu & sia soinchia basselgia & als venerands ministers da quella.

3to. Esser ün bun bapp da orffens & protectur da guaifdas.
4to. Essar a tuotas banidas obedi & tuotas santentias secret.
5to. Tegniar quïnt da multas aichs paschs aspetants a noss comun & terzal.

Con aters plüs pünchs ils quals mia capacitat non sun in cass dals explichiar onde am refaresch ad üna buna letscha taunt localla co cantonalla & völg avair fat mia schüssa prumieramaing avaunt Dieu, l’ura eir avaunt da lur sigrs spetontond una grattiusa deliberation.

[f. 24v] Schüssas per ogni offici.

Nossa Terra Grischuna, ais üna terra in sia natüra zuond infertilla & non frütaivla, chia quella vain nominada nellas veglias historias solum las montagnas dellas alps, pero riguardo ils benificis dal Segnier spirittuals & corporals chia quella posseda tras favur divina, quels sun inumerabels, schi ais quella üna terra frutaivla plaina da richezas & benedictiun divinas, chia Dieu ens ha concess süs soinch & divin plèd chi ais üna chiandailla a noss peiss & üna gliüm sün nossas vias psalm 119, quell ais (ais) una spaissa per nossas ormas chi dura in aeternum J[o]h. 6.

El ens ha concess sees soinchs sacramaints chi sun sagels & signials vissibels da sia grattia in Cristo Jesu, con oters beneficiss plüs, chia giodains las noblas libertats spirituallas & corporallas, a riguardo la spiritualla [p. 191 modifica] liberta pudains nus administrar noss servezen divin zainza opossitiun d’ingiuna publica & privatamaing, adurond noss Dieu in spiert & in vardat Joh 4 & in riguardo la liberta corporalla pudains ellegier our da noss agien povel frars & amis judischs & magistrats — Nus vains bain occassiun da ludar & ingratiar il Segnier per tuot ils benificis corporals & spirittuals a nus concess our spüra sia gratia & bontat. Dimena tü chi est il raj dalla imortalita l’invissibel sulet sabi Dieu sea dat l’honur la gloria & l’ingratiamaint dad huossa fina in æternum.

Vigur las libertats corporallas pudains nus ogni on a quist temp stillïea ellegier giudischs & regents alla comüna vusch pluralita dels vottums esendo la allexiun dvanta et haviond tucca in noss chiantun dòra od daint tuca un lutinent dessen ils sigrs avair ellet amaj per eleg perssuna inhabille pro tal offici chia malamaing sun in cass da rescher ils afars da chiassa mia, chia stög depender da buns amis per cusselg & agiüt, uschea sun lur sigrs amo a temp di ellegier ün auther sugiet pü düssa qualifiche pro tals oficis spetond una certa deliberatiun, mia saimpla volg avair tschanta prumieramaing avaunt Dieu & lura avaunt da lur sigrs.

[f. 25r] Üna autra Schüssa plu cuorta

bain sabis sigrs.

La pretiussita della liberta saun il plü bain da deschscriver quels chi haun exprimenta, las dutschas libertats chia nus giodains con quieteza, m’ha noss pruss antepassats haun stovu æxprimantar la servitüt & sclavaria nha tras la divina providentia & lur valarussitta sun da quella deliberats & sün in la liberta spiritualla & corporala schantats quella eir nus giadains in nossa dilletta patria & Rettia. — Luda saja il suprem raj & patrun dall univers.

Mantegnia Segnier (segnier) traunter nus seis divin pled chi ais üna chiandailla a noss peiss & üna gliüm sun nossas vias, consserva Segnier noss pastuors con’ils duns da seis soinch spiert accio chi vaglian per nossas ormas psalm ’119 & Heb: 13. chia nus possens zainza impedimaint exercitar noss servezen divin presserva Segnier noss chiar pajaias, accio ingiüna coruna frestiera non haja sur da nuss da dominar, accio ogni ün da nuss poussa viver in quieteza pasch & contanteza. Ais eir in aquaist on riva il temp chia nus avains pudü far nova ælexiun da noss officis il suprem vogla avair perduna a quels chi sun stats scha els havessen mancanta qualchiassa da lur ofici & slavazar lur fals nel mar da sia missericordia — & als nofs intrants ils voglia il Segnier revestir con il dun da seis soinch spiert chi possen guarder ora lur ofici al laud da Dieu & da lur imortallas ormas & a bain star dal inter public & chi chi ha bsöng da dels.

Las obligatiuns & punchs sun sco las antecedentas. [p. 192 modifica]

[f. 25v] Excussatio pro more.

In l’alta Rehtia, noss pajaias grischun terra rellativa ad otras in natüra infertilla tras favur dal suprem flu[r]escha & splandura richiamaing bels & rimarcabels avantags & prerogativas extra atters pajaiais & terras. L’alta Rhettia ais simil al hüeirt Edem perche labondant flum Euphrat dinomerablas gratias transieba, e la terra da Gosen in Egipta doreva la naciun confederativa cur Lomnitaint habiteva illüminada dal tschel con la sufficiainta cogintiun d’un esser perfetisem in sia perfextiuns necessarias dallas comprender prol salüd in Jesu Christo, ch’ais lalpha & omega del medem, lais üna montognia da Garizin supra la qualla il suprem Jehova ha spons oura abondantas benedictiuns, — noss pajaias ais üna citta da palmas, incoruna dal tschel cun admirabels privilegis simil alla terra da Gilead richismas da specciarias & balsem spirittuals dinumerabels beneficis pro nossa parena filicita perche in noss paiais gialdains l’amabel lat dal pled divin & il mêl dal evangelli da Jesu Christo sco il prophet regal nomna il pled psalm 119 nus traunter oters avantachs chia nus gialdain ais la liberta da consientia chia nus gialdains la liberta da conscientia chia pudains dricer ora nos servezen divin in noss taimpels & in chiassas nossas, in ultra fluescha pro nus la liberta corporalla chia da blers ons in qua tras assistentia divina & generussitta da noss pietus antenats aquistadas, mha nus mala vitta eschens malrecognoschaints chia our duna liberta dels ingrats habitants del pajaiais non gnis fat & converti in ün liberatissmo, chia ogni ün vol suainter seis chiaprici, stimon il vizi per virtüts, inuas scheva ün velg dottur dalla primitiva basselgia, chi scheva o che temp o che custums, o quant gronda l’ingratitudine del pövel verss il suprem Benefactur, chi spo dir noss paiais & patria ais chiassa nutriza dal tschel, m’ho s’ deporta sco üna chiassa rebella, inua noss pajaias tuot il povel & perssunas publicas & privattas füssen obligiats da render infinitas grattias al suprem Jehova doctur da tuot bain per taunts beneficis concess & possedüts fina il preschaint secullo, con l’intern & extern Ier ’b. rovond hümlam. per la consservatiun dels madems prïvilegis in nossa tarda posterita, fina chia muond vain a subsister & durar.

Perche la liberta quella ais plü preciussa co laur & argient co perllas preciussas, la liberta vain gio da tschel & la servittüt vain gio dal abiss onde tuotas terras subjettas scha bain in nattura pü conssiderabels co nossa alta Rettia in lur fertilita non sun degnias da gnir asimilladas a nossa pattria quellas sun simillas alla Arabia alla terra Degipto tenebra al mund Ebal allas montagnias da Gilbao. sun quallas cruoden raras il rusche & plovias fœcondantas della divina grattia in Cristo — perche quantas naziuns hoz indin chiaminen in las scürezas ethnicas, mahonetanas et otras sextas [p. 193 modifica] a taschair la subjectiun externa, chi sun sco disch Esai cap. 44 üna terra sütta & sechia, quistas naziuns sezen amo davo la paraj Efes: 2 zainza Dieu in terra e pero tenor il spiertt profetic, dictescha in la sacra revellatiun, avaunt la fin del muond, giara sü eir a quella nattiun la gronda gliüm del evangelli per las jllüminar pro il ætern salüd: vigur dimêna la liberta corporala loda Dieu finna il preschaint ogni drettüra dellas exelssas trais Lias ha sia authorita, in seis temp stiliea da far mutatiun da tuotas caricas chi apartegnien a noss pajaiais saja civil criminal & visnaunqua per il bun orden inter la sosietta & la ellexiun po dvantar our da noss frars & vaschins sainza dependentia d’ingiün perche il ragimen d’üna republica stess depender d’una comüna vusch, mha in quaists temp criticus as pol dir confusiun divinamaing consservada, sco apara nella caronica del sigr Spreher, l’ufici dimena da jüdisch & regents nel stadi pulitico in quist muond ais da gronda dignitat & honur per diferents motivs, l’authur da quel stadi, sco eir dals otters duoss aeconomic & eclessiastico ais Jehova svess dal qual dependa la regenza dal univers, chi ha constitui sias admirablas ordinatiuns inter tuotas las creatüras, tenor lur instinct & nattura, sco ün suprem Dieu della ordinanza sco mossa Paulus 1 Cor. 14. Onde tuotas potencias superiuras sun ordinadas dal suprem Dieu Efes: 13. & schi po dir independentamaing tras me regnien ils rais & signioreschen ils retschaduors da quaist muond prov = 8, el metta ils regents in trono & ils piglia gio suainter sus bain plaschair. Exaimpel Nabuccatnessar raj da Babillon, ell perfin ils cour dal raj in sia forza per derigier tenor seis beneplacitt sco hortolan maina l’aua, Moisses, Josua, [f. 26v] Gideon, Samuel, David, Sallamon & tuats vel imediate sun dal suprem raj dals rajs & segner dals signiours chi hafda in üna gloria incomprehensibla stats colmats vel clamats & ellets pro lofici da jüdischs & regents in quist muond & que davent da lur conditiun in terra sco il soing fölg muossa: eir al regent empi vain datt dal segnier bleras vuottas ad ün pajaiais na in grattia mo in ira sco ais stat datt il raj dalla Asiria eira una perchia dal ira dal segnier in sais maun per castiar il pövel con nom asur, l’ofici da regentt ais eir da gronda onur & dignitta in riguardo ils exelents tituls a tals perssunals attribui in la sacra pagina, sco sun Deis in terra & filgs dal otischem in riguardo la carica imposta psalms 82.

Superiurs dal povel I petrus 2 Cap. baps dal pajaiais baillas dalla basselgia colonas pozas & sustengs Jesaj 8 guardias & corunas d’honur, gliüms & chiandalers dar quel offici ais da gronda dignita concernente la authorita concessa a perssunas tallas in quaist muond na solum sur la roba mha da fatta sur la vitta da tuots transgressuors da sias letschas divinas & municipallas dal pajaïas chi necessariamaing ston esser corespondentas [p. 194 modifica] con las divinas dattas dal suprem legislatur per bun guverno del public perche ils regents haun la spada in maun per castiar il mal & defender il bon. Rom. 13. Sun spavent dallas ovras mallas & cuforta las bunas, cur il raj discuora,

scheva obidius, chi non dess trembler.

M’ha schal offici da jüdisch & regents ais da gronda onur, schi sguramaing ais quel eir da gronda graveza & quasi insurportabel, pero spo dir sco ais il proverbi inua eis onur ais er graveza inposta a perssunas debollas & mortallas in terra sco ottras, chi non ais miravaglia, scha Moisses sexcusseva, con sia lingua, Jetro seis sor con raschun podeva dir, chi fuoss massa gref per dominar sco jüdisch a Moisses & que solum sur la descendentia da Jacop Exodi: 18. Saul scha baind erra üna perssuna d’üna rara beleza & grandeza a dvantar raj sur Israêl praecureva dass zupar inter sias valischs & Gideon trembleva cur l’anguel l’aparett con la voccatiun da regentt sur il povel d’Israêll, brichia zainza caussa, perche mussar, regnier sun grevas lavuors, Alfasius, raj da Cicillia cur retschavett la coruna spondeva [f. 27r] larmas schond o coruna tü est bella, gloriussa & splendorainta, ma greva. Eduardus raj Dingalterra nel di da sia incorunatiun tardiveva da comparair our da seis cabinett, gnit dumanda, perche, d’ün da seis amis familliars, schi dal per resposta, eug naj ura tremblond & crida, perche hoz üna greva ponderussa valisch vain impost alla jüvella ad’ün mortal crastiaun, l’imperadur Henri 4 chi ais ün ragent nel muond otter co ün famailg da blers famailgs.

Occupats di & noatt nellas fadias & molestas chi non ocuoren a seis sudits, chi possen in quieteza surdont la cura a quels chi retschen sur els, Zizero ün sabi pajaun scheva chia ün regent ais suotapost a majoras turbulenzias dell anim co la perssuna, abjecta & da villa conditiun fin quella respira nel mond non ais admiratiun perche da jüdischs & regents vegnen dumandadas bleras qualitats neccessarias pro l’administratiun da lur offici per esser responsablas in sapientia cognitiun suficiainta dallas letschas & prodentia singollara in seis regimen, nel corot esser del mond. Per quella caussa il raj Sallamon non ha giavüscha dal Segnier ne lunga vitta ne richezas ne la vitta da seis inamis, m’ha ün cour inclegentaivel per judichiar seis povel in jüstia I Rais 3. & Seis giavusch ais stat compli I. Rais 4.

Eir Muoisses fett ellexiun da perssunas sabias bain exprimentadas per jüdischs sur seis pövel. Deteromi I cap. ordinariamaing sapientia & prüdentia & experientia vegnien chiatadas in perssunas d’una avanzada ætat chi porten la coruna della chiona sechia in testa, schi il bösch da mandels ais florizand, con quists exelents früts, mentre tallas perssunas posseden [p. 195 modifica]

sco disch Salamon chiaminand in las vias dalla jüstia lur coruna da chiavels grischs in testa. — Il pietus Job disch pro ils velgs sta solitamaing la sapientia & ün regent sabi & prudaint ais la müraglia d’üna citta üna gliüm dal povel ün asillo della vedova & orfen la victoria dal combatant la liberatiun del afléct, ün ölg al orp & crotscha al zop, & üna coruna dal pajais & tras asistentia divina seis pleds sabis muossen seis exaimpel tira & tuot il povel salegra uschea scheva Diogenes & Salamon, corisponda, schand cur il jüst ais ingrandi schi tuot il povel salepra Prov. 29 — un regent in tribunal sto esser vasti con sincêra inclinatiuns alla justia per podair render a scodun tenor sias ovras usche ais il comond divin propost a tuots regents non faraj iniquita [f. 27v] nel jüdici, ma judichia justamaing voss prossem non hajat riguard della qualita del pover in sia lita non (po) portar honur alla qualita dal grond Lev. 19 & Exod. 23 per che al judici partegnia a Dieu, il qual sco dscheva Josaph seza in mez la axiuns della jüstia inua la raschun vain tagnida per il Segnier 2 Caron 19. Cap: saja dimena il spavent del Segner sur vus hajat stüdi & metta in effet, non tor duns ne preschaints chi piglia la vezuda all’als sabis et storscher la raschun et jüstia, jls regents sun obligiai sco Deis in terra da tegnier avaunt lur ölgs l’exaimpel del judisch universsal chi ais jüst & ama la justia psalm 11.

Aristotelas soleva dir in sias scollas la jüstia et la pasch sun duoss bratschs per tgnair unidas las societats humanas pro lur felicità.

Onde stimatissmas sigr eug naj santi ch’eug dess esser per ün Landa da nossa val Mustair et la gronda responsabilita ch’üna perssuna chi vain adossada con il gref saramaint sura da saj schi fo que tremblar particolarm. a maj chi sun persuna da paucca capacita, pauca cognioschentscha dellas letschas postut hozindi chial provel mal dussa chia ogni ün vol river suainter lur caprici vulessen justia mha brichia in chiassa sia scha tallas perssunas sco avaunt propost saun scüssats & trembla per esser jüdischs & regents — schi tanto pü eug haj occassiun dam schussar in conssidera(n)tiun del gref saramaint chim vain proponü & ils ponderus artiquels chim ais tagni avaunt dobservar & da far observar chi sun ils sequaints.

primo. Tegnier quint dal pled da Dieu sia soinchia basselgia els ministers da quella.

2do. Tegnier quint del di del sabat chia quel non vegnia sconcacra ne profana.
3to. Tegnier quint da quaifdas & orfens chia quels non vegnien surchialchiats.
4to. saramantar meis conembers.
5to. Santint qualchiassa da mal indici inquirir con tuota dilligentia accio il mal vegnia castia & il bon vegnia promovu.

[p. 196 modifica]

6. gniond chiartas da comünas L[i]as las darvir advertir tegnier avaunt tor et dar resposta tenor chi gniara dal public ordina con authers plüs punchs ils quals mia capacita no ess in cas dals explichiar am referes aun buna letscha.