Rätoromanische chrestomathie X/Il cudasch dell'Ortographia et davart las Chiartas

Da Wikisource.
Il cudasch dell'Ortographia et davart las Chiartas

../Cumià da Napoleon Bonaparte 1821 ../Obligs dogni Offici IncludiIntestazione 10 maggio 2023 75% Da definire

Il cudasch dell'Ortographia et davart las Chiartas
Cumià da Napoleon Bonaparte 1821 Obligs dogni Offici

[p. 173 modifica]

[IL CUDASCH DELL’ORTOGRAPHIA ET DAVART LAS CHIARTAS.]

[Il cudasch dell’Ortographia et davart las Chiartas.]

(Ineditum nach Ms. Cdbrf.)

[f. 47r] Cap. 8.

Chiartas da suplica pro memorias dœglanzas, retscherchias justificatiuns, et muossa la bella fuorma interna & externa da quellas.

Quaist capitel ais dals plü ponderus qual sea siond veng mossa a concepir las supra mentionadas chartas sequen una zieva lotra tenor sun introdutas sü supra. a., chiartas da suplica. üna chiarta da suplica ais: una talla propositiun scripturada in [f. 47v] la quala qualche dün d’üna pü bassa classa s’ procura d’obtegner inqualchiasa d’un otra clasa pü otta. quistas chiartas da suplica reguarden üna chiassa, chi dependa sulamg dalla gratia & benignita da lotter ù üna chiassa per la qualla el ais jüstifichia, da pudair tscherchiar, & in reguarda da quella stova as procurar üna corispusa favorabla / vel exoditiun / tras bain adèquatas introdutas radschuns. las parts essentiales internas d’üna da quistas chiartas sun principalmg las sequentas:

1.) L’occasiun data, 2.) la suplica svessa, 3.) las radschuns chün introdüa, in as procurand ün’agreabla effetuatiun, essendo chia la suplica et ils motivs / vel radschuns / essentiales proprietads dellas chiartas 35 [p. 174 modifica]da suplica, schi aspeten quellas principalmg pro la qualitad vel spezia dals conprovands satzs.

L’occasiun puo esser dà qualvotas istessamg il motiv et la radschun dalla suplica. Ils medis p ex haun ordina ad ün p cuselg il uflod ün bong motif / vel fondamaint, et occasiun / sün üna istesià chiassa per promover licentia pro ’l viadi &c.

[f. 48r] La suplica puo esser simpla vel dupla tenore q.a avair

pü parts, in se ma chi stoven havair conectiun inter sè vollond esser quellas proponüdas in üna chiarta da suplica q. a spozza sün ils jstess motivs puncts saparats ritscherchen similmg saparats paragraphos — quanto ils motivs / ves radschuns / ch’ün stova introdür schi sa stova bain guardar ch’ellas sajen jüstas, veritablas & comovantas, accio brichia sia suplica resta vauna.

Fuorma externa.

Pro la fuorma externa aspetta la nominatiun dalla superiuritæd, a qualla veng adressada la chiarta da suplicà. Et que scha la persuna, ais ün Monarch, schi An seine Majestet quaist titul / vel nominatiun / veng eir dat à princips & residenzias con ils quals veng procedü sco ls Regents An die Lenderstelen ton externa titulati gubernium N Regenza Regierung p las dignitats subordinadas à quista pu oltra: Oberbeamten Inspetors Kreissamter, directionals da certs Imperis Landesalteste il Superior dals pajais, Magistrads &c suott quaista titulatiun s’ metta poi il nom da bataisem il cunom da suplicadur cun lagiunta da seis stadi & offici & aunchia pü bassà la schnestra la Kubruh dalla suplica.

[f. 48v] Fuorma interna.

Quanta alla fuorma interna ais degia mossà pü circomostantialmg cap. 1. & segond. pero observa stoaa gnir chia a cuselgs dell pajais vel regenzas cantonales & magistrads, s’inserva dal titul oth lodevla Regenza lodevol Magt et in tudaisch hoch Lobliche Landes Regierung, Löbliche ubrikeit.

Recapitulation da que chi passa avaunt.

Scha la suplica principiescha & originescha our da cleras et brichia confussas occasions schi veng quella principiada zainza introit vel preparatiun, e contra scha quella / suplicas / s’ cumaenzen cun circonstanzias confusas per fondamaint schi in quel caas, stova ün oravaunt descriver vel mentionar l’evenemaint o ccas conativ à magior spiegatiun dalla chiassa sun la suplica, seque il motiv et la radschun in un nouv paragraph; & scha sun plüs schi sequen quellas üna zieva l’otra, pero saimper in subnumerats absatzs. [p. 175 modifica] b., pro memorias. Tras promemorias nun sinclegia oter co da quellas sort d’ chiartas [f. 49r] ingio as fa adimaint quai in chè, ais fingia via avaunt stat proponü, las promemorias vegnen concepidas sco las chiartas da suplica ad isstessa maniera, pero non obtegnen ne titulatiun ne rubrick; solum da dorvart veng miss Unthertenigster humilissima promemoria, un puo componer quistas promemorias oder cun la prüma vel terza parsuna, et dir eug rov, oder ils subscrip vel suplichiescha ulteriurmg sprocura üna gronda brevità & sà scumainza uschea bott cun il ogget principal.

C., pro las dœglanzas, vel plonds, retscherchias jüstifichatiuns sposeda ad issa maniera sco cun las chiartas da suplicà & las promemorias, æ sün las medemas reglas.

Sequen ils exaimpels da dittas specias da chiartas, tenor sun explichiadas in lur natüra.

a. Chiartas da suplica.

Chiartas da suplica d’ün baur ad üna Regenza per la deliberatiun da seis filg del stadi militare.

Jacomo Concius di N N.

Al otha lodavla. Regenza Cantònala Grissona pro nœbilissmo sapientissmo sigr.

Il imfranatæ, il filg dal qual serva sco koporal pro il regiment d’infantaria del N.; s’avanza ad adresar üna hümilla suplica als lur sume vel bene [f. 49v] sapientissem sigrs sch Els am accordesseen lur favur à me avantagiosamg, da vulair effetuar una deliberatiun relativa al mieu giavüsch per il mieu filg our del stadi sue preseente militare, questa suplica veng eug à sustegnèr cun las succaquentas radschuns:

1.) Ais quel l’unic filg de subsignà, il qual soletamg spuo judichiàr per heredi pro nativitatis jure.

2.) Ais il preseent suplicator üna sumaing atempada & egrotenta (vel amalada) persuna, chi na pü sco sconveng puo s’ procurar l’occonomia d’üna familia, e tal motiv m’ais meis filg fich necessari.

3.) Ais quel meis juvine militare ün persunagi ardat al indolentia / vel sagrin / qa increschantas per il che seis stadi pressent, l’absenzia della distanzia dals seis nun serviss certamg per otra chiassa co solum per al metter in üna malatia u dafata scursnida da vitta.

In atentiun uschen d’üna pü bod posibile corispussa conforme & relative al mieu giavüsch, & d’ün dessiderà effet dalla mia inscrita intersetiun, veng am declerar cun la pü humla venerantia & profunda stima dallas.

Lur bene pronœbilssmas et sapientissmas persunas

il lur dmo servo N N.

[p. 176 modifica]
[f. 50r] Suplica d’ ün mugliner ad ün Magistrad per licentia ad edifichiar ün molin.

Il subscrit suplichiescha ad ün hond° Magt per la permision da pudair tenor a sieu gust fabrichiar ün mulin da mohler cun trais gongs sper il flüm N N sun seis fundo proprio & que per las sequentas radschuns.

1.) Stante nun ais da chiattar ingiün mulin in circca da duos huras in distanza nel circuit, il che nun ais oter co üna gronda molestia alla intera circomvizinanzia, a stovair uschea da distant portar lur victualia.

2.) s’ rechiata saimper proixmo mahlur nella stagion soltitiala, vel estiva et nels pü fraids temps in gronda manchianza d’ ova a tal chia’ l inter circoit suvenz cada na in pitschna & perplexa necesità l’ incontra.

3.) maina il flüm in tuottas stagions del on aqua à suficcentia, zainza esser projüdicabile à d’ oters.

4.) Ais il in incalcenotà ün perit moliner chi stimess âque möed da pudair godagnar sieu paun allimentale s’ render utille eir ad oters.

Sun magior persvassion avhair quista suplicà ün desidera effet, am decler cun bain veneranza stima d’ ün hond° Magt.

il lur obediaint servitur.


[f. 50v] Suplica d’ ün avuà ad un hond° Magt per ün s’ procurar per il susteng d’ un orphen.

Benemeritmo sr Ml vel sr Anvt adjunte al seis hondre corp da Magt. stimatissms. sigrs!

Essendo eug infranottà al pressent elect et constrit pro fuorma da dret et juramentalmg da quist lodevol Magt per un avuà all juvine orphen N N per a saimper in que modo d’havair la suraglanza et inspectiun supra dal sees bain esser; ma siond eug a tempo aportunio in forma dallas sias circonstantias presentas da suma paupertad & cognoschand eug las mias stipulatiuns prestadas pro juramento concernente un sincer & diligente procurato dall seis allimente vell susteng da sia vitta, schi è concioe possa administrar mia carica à mi imposta conforme a mia depositiun fatta coram, vell avaunt Tribunale, am chiat neccessita d’ importunar / vel incomodar / a quaist hond° Magt con üna calda suplicca, da laschar chiatar constrit ad jstess tempo cun me insembel da procurar al bain dal pover orphen juvine cun qualche representanza avantagiosa a quaist hond° public N N & constante ricomandation als fich, benestands attinents da quist orphen et que per las sequ[e]ntas radschuns.

[f. 51r] 1.) Ais ogni hond° Magt en gratia da seis saramaint in oblico da procurer il dret bain dalla vedoa & dals orphens vigur s’ declera il statut da Ledscha. [p. 177 modifica]

2.) Ais apunto il prefato juvine chi ais / vel viva / in stadi d’ orphanitad & a mia cura confida, destitui da tuotts metz allimentads et uschea dell regnato indüt imploresch ad ün hond° Magt per sia asistenza in que merit ut supra indicha.

3.) In casu chia la recomandatiun fatta als benestants attinents per atto parentale del dt N N restess zainza desidera effet, schi non fuos que, chiato d’ misericordia et signal dishonorificò a vulair surdar alla sort ün juvne orphen deminorato aviond pro metz da succuors in abondanza.

4.) Ais il N N orphen filg düna persuna p. d. f. schi durante sia vitta ha saimper s’ procurà da render ütel & avantagiosa al hond° public 10 da N. uschea chia s’ representen ch’ ogni benefici pretenda grata recompensa et sincera gratitudine.

5.) Seguond tuotta aparentia, schi gnira probabile la juvna vedoa as imprometer congualmg ê concio non restess il prefato / vel dit / N N oter co zainza (una) üna pia educatiun Xna. in ferma persvasiun avair quistas proponudas causas [f. 51v] ün disidera efett relativ al regonato et conforma à mia spetativa, schi in quella dutscha lusingia pilg la libertad d am resegnar cun la pü profunda stimà dell bene meritismo sr. Landma & d’ ün hond° Corp Magistratual.

Il lur hümilismo

& osequiosisem servitore N N.  


b. Davart las promemorias.

promemoria àd’ ün president per ils spedimaint del giavüsch fad per ün pass.

Agia avaunt dà seis ditts nhaig incomodà à l’ authà loavla Regenza cun la suplica dam favorir ün pass per Dresden; mà da pü temp chià d’ he fat mia dumonda, nun m’ ais, ne accorda un pass, ne uschiglœ inguota m’ comunichio per orden da contegno.

Meis afars et mias occupatiuns nel lœ aspetand sun da tal sort, in mœd ch’ogni di am posta üna considerabla perdita, è pus ün non pro sequir el viadi inguota ch’ ün grond vel ampla consúm dal che nun poss esser imdamnisa ater co tras üna favorabla corispusa à mia domonda fata.

[f. 52r] Onde pilg la libertad, da giavüschar à sua Exelenza instantamg dam promover taunt pü spertamg üna expeditiun d’ ün pass benigniter N N.

promemoria per üna scosion.

Foldera die Julj 1818.

Sün instanza dell N N fatta a quist hond° Magt vegnen clamos tuotts credituors dell sur scrit N N per il di 21 Corente da comparair qui in lœ, [p. 178 modifica]per indichiar lur quints da pretaisa, et dopo liquidos [f. 52v] quels artschaiver paj(n)maint taunt inavaunt sextenda la facoltad, con advertenza, chia non comparònd ut supra nun als sara dats ulteriur asculto &c.

In fede d’ ordne dün hondo  

Magmo N N Nuder public

pt.


Ün otra d’istess tenor.

Lü a. 18 Martz 1818.

Tras chiarta pervgnüda al regte nos sigr. Landma per parte d’ ün hond° Magt di N N veng adverti chia qualunque chi ha qualche pretension / vel pretaisa / vers N N, qm quandam / vel cert / schi chial s’ dess procurar da comparair in persuna, ù tras comisiom avaunt quel hond° Magt cun ils dacumaints corelativs à lur radschuns, ê cioe sün il temp fixo del 4 magio prosimo venturo sur di pena da perdita da sias radschuns pretendüdas &c.

In fede d’ ordne dün hond° Magt
N N pt Nuder vel Actuari vel nuder pub.



Davart las dœglanzas.

Dœglanza d’ un Magt fata ad’ üna Regenza per via d’ ün laig situa nella Comunita da N N.

[f. 53r] Ils vschins della Comunitad di N N.

Alla utha lodavla Regenza cantonala pro nœbilissmo & sapientissimo sigrs!

In spraunza nun gnir las lur sume vendas sapietssa persunas â contanncèr nos giavüschs ils quals qualunque votta tills pudessen gnir indrizats, & nella ferma persvasiun, chia usaran saimper tuotta justia & equita in qualitad da Baps della Patria, envers nus il lur ümlmo sudits ardins da pigler la liberted dals inportuner cun üna justa dœglanza invers del hond° Magt da quist Terzal, in merit d’ üna pura injustia invers nus praticadas consernente il lur judicato innagiorabil sequè sün la nossa jüsta quarela fatta â reguardo d’ün cert laig situa sperra la chiasa di N N ma del Comün proprio nuns dubitand in ogni caas dallas lur inclinatiuns pro ’l jüst.

Agia da imaginabil & pü pasibel temp in quà s’ rechiata ün grond laig spera la chiasa dell prefato N N aspetabil a nòssa lodvla Comunitad cun bain chia avhains aunchia un volütabro vel aquario vel tuto proprio, schins ais il dit laig [f. 53v] bgier pü comodo taunt per il brever del (sv) bestiam co per la nossa maggior sgürreza / preserva il Segner / in caas d’ incendis, sco agia vhains experimenta sieu avantag pro l’ incendi sucess nel à 1778. Da pü chia otanta oñs il antenats dal dit N N la chiasa collòcata / vell cituada / al predit laig inhabità, sainza ch’ingiün hagia gnieu da plondscher supra la nocivitad del dit laig, co solamg pur huossa il N N advertieu, [p. 179 modifica]esser sias vapors pernitiosas / vel evaporar quel pe[r]nitiosmg / è concio effunder.

Ma nus nun voliond uschea vilmg ns destituir dals nos antigo drets & privilegis, vains fat nosa jüsta dœglanza ad ün hond° Magt da quist Terzal conter las intentatiuns & resolutiuns dell N N pigladas invers nus in que merit, & cun la pü passibla & imaginabla maniera proponü taunt verbalmg co in memorials ils documaints coreletivs o nossas radschuns pretaisas auhktensitad a suficientià. Ma che füt il resultad? Il preloda Magt ns responda in completa sessiun / non sai pero esser que d’ vanta per ignorantia, ù [f. 54r] per pasion ù per avantag / nun vhair nus matgnü dret et ingiünas pretaisas sün dit laig & esser a nos pü co suvenz stat prohibi l’ uso da medem, et cha dessens solamg ingrandir nos volutabro propi e concio baster, taunt â promotiun d’ ün comodo a bravar del /sv/ bestiam, co dans poner in suuratiun da caas d’ incendis & con que m ho loffici removüts uschea ingiüst inniquamg. — Ma apunto ns rechiatond nus in circonstanzias perplexas piglains nossa resurce pro üna oth lodlva Regenza Cantonale con la pü hümila suplica / vel implorand / d’ans volair acorder in quist merit quella protectiun ch’ als jüdicheran posibla et compatibla con la jüstia & clemenza chi da lur nœbilissmas sapientissmas persunas in ogni incunter veng exercitadas, a compartir liber cuors alla jüstia et radschun.

Nel mentre chi àls sigrs vschins da questa lodabla Comonitad s’ àspeten üna exodition indemnisanta da lur suferta radschun & d’ ispegnond dall oblig spetabil a lur privilegis fin ora possedüts sresegnand cun la pü plena profunda stima

dallas lur pronœbilssma & sapientas persunas
ils lur umilisms & ossuquiosims sudits per
ordine di Comision N N maria.


[f. 54v] Dœglanza supra ün inregistrata conto in ün schornal marcantil ê non sotisfat, ad ün Magt. indrizza d’ üna persuna marcantila.

Il N N della comunità di N N

Al lodevol Magt. dall N N

In grond bsœngs et fortas necesitads s’ chiata saimper necessità, d’ incomodar lodavels Tribonel per cuselg, et la lur asistenza & valevola protection sün spraunza ch’ els indütt dal jüst ragionato passan las passivas della justia â defaisas del inozaint & punitiun / vell castigatiun / dell colpabel. Da pü d’ ün oñ nhai eug donatt vel comunichia; sün sia instanza fatta da N N alchunas robas da saida à credit, vigur inteligenza inter nus incontrada, importon la rîalla soma da f. 224 Xr. 40.

La pontualitad da mia jüsta pretaisa puo esser exactamg authentisada [p. 180 modifica]/ vel comprovada / tras mieu liber / vel cudesch / da comerzi our dal qual tuot evidentamg resulta avhair eug sinceramg compati al N N sun sieu giavüsch robas da saida per la soma ut supra & esser el cumprà a magior aparat [f. 55r] da probabilità, suot scrit cun infalibla impromessa, dam passar anualmg un jüst interess da 4 per cento usque ad infina reconsegna tottalla di detta soma &c.

Ma am veziund eau per quella radschun privâ d’ obtegner il mieu ad üna benina maniera, in sappogind il predit N N & a nos accord fat, dall anoller cun la pü pusubla & imaginabla fadia, schi pilg la plena libertad hümilmg da comissionar â d’ un hond° Magt a N N interpelar, utrúm sch el saja orà disponü volontusmg, dam bonifichiar quella jüsta police; non brichia, schi da proceder juridicamg conter dad el & dam far obtegner equalmg il mieu jüst interess, in adjunta alla soma predita. In següreza gnir accordà per ün jüst & desidera effet alla mia radschunabla dœglanza, am referm cun tuotta debita stima et profunda veneranzia dallas lur bain esstimadas persunas magistratualas.

Datum locco temporis.                 Il lur hümillmo & oblegtmo servo N N.

Cuorta dœglanza fatta d’ üna perssuna particolara ad ün jüdisch d’ ecconomia per amur dals sees endis domestics / vel da chiasa /.

Lodevol jüdisch da acconomia dell nos Terzal

Stimatssrs Sigrs

Non voliond eug infra notta perder usche vilmg ils drets è privilegis antics per jüsta heredita à me tras parte paterna [f. 55v] pervgnüts, è fina al momaint fruits & possedüts sina la manima porturbatiun sch’ im chiat contra voluntad sforzadamg dallas iniquas recherchias di N N extendantas sura dals meis privilegis domestics, obligiò dam recuorèr pro ’l hond° Magt del nos lodevol Terzal implorond del Thrun dalla radschun assistenzia & üna non perturbada giodia fructiun del mieu in que particolar agia del discuors d’ üna ampla serie d’ añs nhai eau possedü mia chiasa cun tuot seis drets & eendis vigur testificatiun della per la maggor sicuratiun di quietezza formatta chiarta die 4 Magio del aññ 1818 à mi pervgnüda per la spetabla maniera ut supra, zainza qualunque disgustatiun & minima reprësentatiun d’ ingiün riguardante ils drets della promentionada chiasa situata in platz in vista da quella di N N co pür huossa uschea injustamg ardischa il N N das pretender per il transi in talvo, dschand: esser quel endi avaunt meis talvo & seis â sia chiasa propria & aspetabils, ê concio stovair eug m’ desister del uso da quel. Ma eug nun ha manchia, dal far cognoscher seis tort cun la pü imanigabla fadia, et il presentond sia chiarta confirmativa ils meis drets; t’ il interpletond ch’ el dess aguælmg proponer [p. 181 modifica]ils seis [f. 56r] dacumaints antiqs coroborativs seas radschuns pretaexes & que ais dvanta en presenzia da persunas radschunablas et degnas da fede caso me pretendess necessita da comprover la varda da questa mia jüsta dœglanza et depositiun fatta, ma in vano tuot mia fadia in què particular inponduda.

Concio num suprastà oter, co da proponer mias radschuns avaunt ün hond° jüdisch d’acconomia / od: avaunt ün jüdisch decconomia, / a quel chè aspeta part da quel da spettar justamg definitiva completta sü supra & sicuratiun conter las iniquas pretaisas di N N las lur estimatas persunas vhran in effet la buntad da d’erir mia ragionabla petitiun & d’indichiar il fatt al sudet N N desser quel citta avaunt il Thrun dalla radschun pro fuorma da dret et stovair lau per quel mœd proceder conter d’el juricamg causo nun desista da sias iniquas pretenziuns. Et Els vhranen prestimolatiuns suficientas in gratia dal saramaint à d’Els impost, cun la pü pusibla maniera da accorder ün liber cuors alla jüstia, et cun quest eir admissibla mia dœglanza. Concio nhai l’hunur d’am declerar cun la pü profunda stima. d’un hond° corp jüdicial d economia

per il lur obl[i]g servo N. mp.


[f. 56v] Dœeglanza fatta àd’un Jüdisch d’acconomia per (per) via d’üna via tras ün chiomp.

stimatissm sr Cuvi grond adjund seis inter jüdisch d’acconomia. Stimatissms Sigms!

Il infascrit s’ chiatta s’ forzadamg obligiâ, da ricuorer pro ün hodro jüdisch d’acconomia per con la ferma assistenza & forza da quel per jüstas radschuns podair meis velgs drets da mè possedüts t’ils conservar inviolats conter las exesivmg injüstas pretaisas di n. n. sün ferma spraunza gnir ils lur stimatms Sigrs am laschar contrar il jüst & à piglar las pü possiblas precautiums & imsüras in quaist particolar, sun all present per als indichiar cun suma brevità la mia justa radschum &c.

Agia avaunt il spazzi da duos añs vel circa hà il n. n. principia ad’üser mieu chiamp situà nel löe di n. n. per üna via, àd er coltivatiun & à s früer ün sieu agen chiamp colloca / vel situà / eir sper il mieu, zainza mè avhair cognoschü, ch’el hagia drets da quellas varts, nè da podair què conprover can vivs docomaints a sias pretaisas radschums, ingio eug in què / fatt / vel merit all fatt cognoscher sieu tort, & all fatt instanzia, d’hura invia nun imponer aggravos a mieu chiamp sine legitimats drets; ma bain d’ess procurar, da conservar sieu transit velg zainza il perder, per che ün chi hà via agi tras ün eer & ricerchiass ün otra strada per ün oter chiamp & perdà in effet quella vilmg, spontaneadamg nun ais deng dall dar pü via. Sia rispussa füt: chel nun ricerchia co üna per s’ früar sieu [p. 182 modifica] chiamp; ma eug all respondet: chia sia pretaisa füs buna, mentre nun vess ingiüna via & ch’ingiün nu’ l voless conseder ün comodo [f. 57r] coltiver & ricogler da sieu chiamp, ma aviond üna via gnieu da velmaing & nun all fond ingiün la minima oppositiun, schi chia sia pretesa non saja oter co sumamg injusta & iniqua, & sch’el vol desister da sieu proposit schi bain ais, non brichia schi proponarà mia radschun à d’un hodro jüdisch ma tuot invanò!

Onde pilg la libertad d’incomodar all hodro Magst d’accanomia, dall representar mia dœ(e)glanza fatta à las lur respetivas persunas cun l’interpelar / scha què giüdess, ù vhess qualchè bun effet / Sch’el vöeglia desister da sia inradsunabla ũpiniun, casu contra schi d’esser cità pro fuormà, a proceder conter da d’el juricamg, per in quel mœed podair dar üna jüsta decissiun à quista contesa. In spettativa d’ün punctual exequimaint da mia jüsta propositiun fatta, am decler cun profunda stima


d’ün bain degnissm sr Cuvi            
& d’ün inter jüdisch d’acconomia
il lur ümilmo servo N N.