Rätoromanische chrestomathie XI/Burschenspiele

Da Wikisource.
Burschenspiele

../Gesellschaftsspiele ../Mädchenspiele IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

Gesellschaftsspiele Mädchenspiele
[p. 261 modifica]

Burschenspiele.

Tranter ils mats, per savair fra duos partids, qual parti chi deva principiar il giö, vain dat il „Toc“— o pür fat oura, tras mura mütta 15 e mura clamada.

1. Il toc.

Tot il tröp, da oura, tenor voluntà, ailch daita dal man dret — quintà allura tot insembel cumanzand pro’ l plü vegl a dombrar davo roda — ais il „Toc pro quel, chi corisponda cu’ l nomer della daita quintada.

2. Müra mütta.

Ün parti piglia il numer peer, e l’oter il numer speer; pero be ün 20 dal parti giova. Per solit vain que declarà: „Quel chi fa ils prüms tschinch püts.“

Uossa büttan amanduos, a medem temp oura la daita da lur man dret — a libra voluntà. — Fuorma quella allura, quintand insembel, ün numer peer, schi ais il püt da quel parti — dal peer — per conter, schi 25 ais ün numer speer — schi ais il püt dal oter parti.

3. Mura clamada.

Eir quist ais ün giö da daita, tranter duos giovaders; ingio solitamg vain declera: Quel chi fa ils prüms desch püts. Uossa a medem temp büttan amanduos oura la daita e claman il nomer chi vöglien havair; [p. 262 modifica]scha la daita da amenduos fa il nomer clamà, schi ais per quel il püt guadagnà, non haviand eir l’oter gnü clamà il medem numer.

4. La mura sco giö.

Tant la mura mütta, sco la mura clamada, serva eir sco giö — e po gnir giovada fra duos singuls, u fra duos partids.

A visavi ad a. — B visavi a b. — C visavi a c. etc. Scha a visavi ad „a“guadagna, schi ha el il dret da giovar inavant eir visavi a „b“— e guadagnand eir visavi a „c“etz.

Sche a pero visavi a „b“perda, schi ha b allura il dret da podair giovar eir visavi a b. e guadagnand, eir visavi a c ed usche inavant.

Qual dals duos partids chi arriv’il prüm al numer fixà, ha partida guadagnada.

5. Il giö da mura tranter ils creschüds.

La mura ais ün giö fich bler frequentada nel’Oengiadina, tranter la giuventüm creschüda e tranter ils paurs — pero in stanza d’osteria. Ün fa sün üna tabla con la craida, üna lunga s-chala dobbla da 30 — 40 — 15 u 50 s-challins; e quel parti chi ha il prüm fat gio la s-chala, ha partida guadagnada.

6. Il giö da plattas.

Eir quist giö, gniva giovà tranter ils creschüds, d’ün temp, cun blozgers. — „crusch oder aiglia“, hoz con raps, „wappen u ziffras.“

Ils infants pero fan lur partida cun büttels. Que vain zacclà aint nel terrain ün paloc, nomnà „stöchel“e fixà la distanza del tirr.

Allura ogni ün tirra sia platta e quel chi vain il plü strusch al. „stöchel“ha il prüm dret da büttar gio ils büttels e successiv allura quel segond e terz u quart etc.

Uossa vain miss üna platta sü ’l „stöchel“e sün quella ils büttels — da mincha giovader ün. — Quel del prüm dret, da allura ün cuolp, cha la platta cu ’ls büttels, crouda per terra.

Quels büttels, chi sun con la nossa a val, sun seis, e quels chi han la nossa a munt — servan allura per büttar sotsura al segond, e’ l terz etc.

Plü co üna giada per ün, non po gnir büttà; scha que vanza amo 30 büttals, schi quels vegnan allura unids, pro la segonda partida.

7. Il giö da mazlas.

Quist giö po gnir fat, fra duos singuls giovaders, u fra duos partids; ingio davoroda dals giovaders tirran üna botta per ün. Sün ün lung plan, chi douvra plüs bottas per arrivar tras quel, vain fat üna partida — giand [p. 263 modifica]fin al gniou, u sco vain nominà fin in „quantas“ed ün otra partida, in tuornand fin al gniou del principi.

Las bottas vegnan trattas davoroda dals giovaders, üna mazlada per parti. Botta fallada, u sco nomnà üna furlina, vala per quel parti, sco botta reuschida e non po gnir repetida.

La cula sto crodar libra sün la mazla, e brich tschantada cu’ l man sün quella.

Quel parti chi arriva cun sia cula il prüm nel gniou e cha quella non mütscha sur oura, ha allura partida guadagnada, o sia sco vain dit partida vinta.

8. Il giö da mazlas pro' ls creschüds.

Quist giö vain in Ramosch amo tot hoz fat la prümavaira nel plan „Bargia“, eir dals creschüds ed homens cun chavels grischs — e non sulamg dals infants — cun medems uordens e fuormas sco descrit.

9. Il giö della frizza.

Eir quist giö po gnir giovà fra duos singuls u fra duos partids, sco il giö da mazlas, per vair, qual parti chi arriva il prüm al lö destinà.

Il giovader ha in man ün cuort moinch, via al qual ourasom ais ferma üna cuorta corda, cun ün nuff ourasom quella. La frizza ais da legn (circa 30 cm lunga nella fuorma dalla frizza da balaister) cun ün da 20 — 25 cm lung piz, ingio in mez, l’equilibra della frizza, ais üna chava stretta per chi non possa passar il nuff della corda.

Il giovader metta allura la corda nella chàva, tegna cun ün man la frizza ferm sü’ l chül da quella; e cun l’oter man schlantsch’el quella cun seis moinch ch’el ha in man, ch’ella schvolla ingualiv vers il lö destinà, sco füss tratta cu ’l balaister. Quel parti, chi arriva il prüm al lö destinà ha partida vinta.

10. Il giö dal ravel.

Duos mats as mettan a sezzer sü’ l tschel sot dalla stanza, cu’ ls peeis ün cunter ils peeis dal oter; tschüffand amanduos cu’ ls mans ün ravel, u ün ferm cuort bastun, e trand allura ogni ün a sai, con tuotta forza, sto il debel, o bain largiar u pür gnir in pee.

11. Il giö da fender.

Duos mats as mettan in schnuoglias, ün sper l’oter cu’ ls cheus sü’ l tschel sot; ün terz ais il cuoign, chi sta cu’ l cheu tranter ils duos prüms aint, medemamg in schnuoglias; ün quart ais il maigl, il qual duos oters mats tschüffan ün per vart per üna chamma e per ün bratsch per ün, e [p. 264 modifica]balestran allura il maigl, il chül del maigl cunter il chül del cuoign, fin cha’ l cuoign ha schfess la tschocca.

12. Il giö dalla sopcha.

Üna sopcha vain postada inmez la stüva, sur la quala oura, ils mats cu’ ls peeis insembel serrads — fan allura il sagl.

Per controlla sto il mat tegner tranter ils peeis üna stiglia scrembla, u ün palperi, sainza perder quella cun far il sagl.

13. Il giö dals pisuns.

Duos mats as mettan gualiv sü in pee, cun las rains ün cunter la rain da l’oter. Allura as tschüffan quels cun la bratscha in crusch ferm serrà; usche cha cur l’ün as sdraina gio schi l’oter vain dozà in ot. Quists duos as dozan allura üna votta per ün, nel tact del pisun, chi crodant sü ’l tschel d’ stüva da ün vaira schflatsch; a divertimaint dals oters.

14. Il giö dal dait.

Pro quist giö stan ils duos rivals visavi in davomaisa, e’ s branclan allura preziss in mez la maisa, cun lur duos daits gronds l’ün loter — e tscherchan cun tot podair da trar l’adversari a sai. Quel chi tirra al oter sur la maisa nan, ais allura il vincitur.

15. Il giö dal bratsch.

Eir pro quist giö stan ils duos rivals visavi in davomaisa mettand lur chanduns sün üna lingia, sün maisa, e lur bratschs ün sper loter gualiv sü; allura as tschüffan l’ün al oter il man e tscherchan cun tuot podair — sainza pero dozar il chandun — da stordscher gio il bratsch del adversari sün la maisa. A quel chi que reuschescha tocca la palma.

16. Il giö da chatschar oura.

Eir qui stan ils duos rivals visavi in davomaisa, e mettan lur puoigns serrads preziss in mez la maisa — ün cunter l’oter — sustgnand quel lö. Quel chi po allura chatschar al oter inavo ais il vincitur.

17. Il giö da alvar in pee sün üna chamma.

Ün as metta in schnuoglias in mez la stüva, tschüffa davo sü, il piz dad ün da ses peeis e s’alvainta allura in quista posiziun — sainza pero largiar il pee — sün üna chamma in pee dret sü.

18. Il giö da dozar la chama.

Ün tacha via dal üsch ün curte, sur il cheu aint, preziss all’ottezza da quel chi fa la prova; allura sto quel — complettamg liber — dozzar üna chamma usche ot, per podair cun seis pee far dar gio quel curtè. [p. 265 modifica]

Püs vottas crouda quel in rain, al divertimaint da seis compagns; pero constanza ed exersizi superescha tuot.

19. Il giö dalla pierla.

Ün tschüffa cun ün man, ferm il plat della maisa, il polsch survart e’ l man suot aint, ed as stordscha allura davo gio suot seis bratsch oura, fand la pierla davant sü — sainza largiar il plat della maisa.