Rätoromanische chrestomathie XI/Volksmedizin II

Da Wikisource.
Volksmedizin II

../Mädchenspiele ../Kräuternamen IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

Mädchenspiele Kräuternamen
[p. 266 modifica]

Volksmedizin.

Erbas e plantas medicinalas, unito l' adöver.

1 Proverbial.
Per ils paurs dell’Oengiadina, ais rascha dadoura e vinars dadaint, la megldra medicina.
2 Vinars genziana ais rinforzand pe’ l stomi, promova l’apetit, rinforza las nervas, schoda nel fraid e rinfraischa cur ch’ün ais in süurs.
3 Vinars da günaiver, ais eir rinforzand pe’ l stomi, s-choda nel fraid e calma las dolurs nel vainter.
4 La grappa, o sia vinars dad üjas ais eir rinfrais-chand ed animand.
5 La rascha, spezialmg la rascha del schember, non haviand quella, serva allura eir la rascha del petsch (pin) fand ün flaster stigl cur ch’ün sofra mal la rain, sco pür pro bottas e schmachadas, tira quella

[p. 267 modifica] oura la dolur; eir pro bignuns furguellas ais dit flaster bun par trar a madüranza maisdand cun sonschia da porch.

6 Rascha culada dit rascha da chilgèr, vain cun bun succefs dovrada per trar oura spinas, sotaint las unglas dels mans, o pür in qualunque oter member. Eir vain quella applichada pro taigls e rimmas.
7 Rascha, maisdand cun tschaira, miguogl hov e sang ragun fuorma il meglder flaster o sia schiloner per applichar sin rottaduras dels s-chiains dellas chammas della bratscha e dellas costas. Quist schiloner fa buglir l’öfs ruot bainbod.
8 Il largià, o sia il fluid del larsch. maisdand cun öli d’oliva, tschaira e meil d’aviöls ais il meglder üt, osia unguent pro taigls, flechs e plajas. Qui tüt tegna net la plaja, piglia davent l’inflamaziun, chi guarischa spert.
9 Meil d’ariöls applich’ün sün bignuns u tocs inflamads, per allestir la madüranza.
10 Quaigl d’usöls u vdels ha eir il medem effet, per trar a madiiranza inflamaziuns, applichand sco flaster.
11 Pappa da sem glin, vol dir farina da sem glin, cotta cun lat, tira plü lam, calma la dolur e promova eir spert la madüranza.
12 Farina d’üerda maisda cun aigl schmachà ais cir ün flaster chi tirra spert a madiranza renda pero pli dolur.
13 Eir pan mas-cha, maisdà cun meil d’aviöls, ha quel effet.
14 Sonscha veidra u lardo da porch, prodüja eir spert la madüranza dals bignuns e tira plü lam cun main dolur.
15 Stoppada, quist mezz vain compost our da stoppa della chonva maisdà aint cun cleras d’öv e farina da fava ed applicha pro ruottaduras dellas chamas u della bratscha, davo havair mifs a lö la ruottadura. Dit implaster secha bainbod e tegua quatras la ruottüra insembel pro guarischun.
16 Deblezas dal stomi; per quist debel douvreivan nofs antenats il sequaint: Günaiver. aniss, pulè e zicher eguala quantità, circa 10-20 grams per sort - mifs in in norscher e fat puolvra. Da quista puolyra piglevan allura ogni voutta avant mangiar ün sdun da the plain in bocca e la traguondevan baivand ana davo: la prüm’ trais vott il di, la seguonda duas vottas e la terza quart emna iina vouta a mezdi.
17 Ün oter mez pe’l stomi.
In un vaider vain mifs circa: 1/2 liter vinars da ginniver, 2 noda meil d’aviöls, unito un peer zanins öli d’oliva e lascha possar 8-10 dids. [p. 268 modifica]Da quista bivitta piglia ün, ogni daman da jejün e la saira avant co ir in let, ün pitschen zanin.
18 Ün oter mez pe’ l stomi.

Metter in fusiun circa 60 grams usens fraischs, in ün liter vin bun e dopo. 24 — 30 uras scular allura tras ün pezz. Da quista bivitta baiv ün, ogni saira avant co ir in let, ün mez majöl da vin. Quist mez ais ourdvart bun.

19 Per debel stomi e mal il cheu.

Per quist mal güda sovent, sch’ün piglia ogni daman 10 — 20 günaivers e mangia quels, sper ün magiöl d’aua frais-cha. Fand qua 4 — 5 damans davo roda, schvanischa il mal nel cheu.

20 Mez per constipaziun.

Per quist incomod douvreivan noss antenats il meil d’aviöls, pigliand la daman da jejün ün peer sduns da thè spür, circa ½ ura avant la colaziun.

21 La föglia verda del oign, gniva da noss antenats douvrada pro taigls cun la segür, liand quella sün la plaja, ingio guariva spert.
22 Adöver da meil d’aviöls.

Noss antenats mangevan, la saira avant co ir in let ün sdun u duos meil per dormir bain. Quist eira tant plü raccomandà a persunas nervusas.

23 Unguent pro arsüras.

Sovent arriva que, cha la massera in cuschina as brüja v. d. as arda dal chod. In quists cass douvrevan ils vegls ün üt compost our da painch frais-ch — na insalà — maisdà cun ün cotschen d’öv. Dit flaster gniva renovà ogni tant.

24 Virüclas.

Las föglias verdas del ruver schmachadas a flaster e liadas sün las virüclas; dopo 3 dids passan quellas sainza far mal.

25 Per guarir plajas da materia.

Las plantas, o sia poppas verdas schmachadas aflaster guarischan spert tottas plajas veglias.

26 Unguent u üt da renna.

La ragisch della renna vain mizzada gio manü, e cotta in ün quantum painch frais-ch — sainza sal — allura büttà nell’aua frais-cha, u tras ün cull, per separar. Quist üt ais eir bun per plajas inflamadas. [p. 269 modifica]

27 Per squitschadas e bottas

Qui s’inservivan noss antenats da pezs cun aua fraida applichand sü’ l mal sco cataplasma, u pür cun vinars u spiert da gamfer per trar oura la dolur.

28 Ün oter mez.

Arnica raccolta nel Auost, miss in fusiun nel spiritus, applichand sü’ l lö dolorus cun dits imbaivüds pezs, tirr’oura la dolur e preserva dall’unfladüm.

29 Per mal il cheu.

Feivan noss vegls bagn da peeis cun aua choda, munida da tschendra e sal; stant laint circa ½ ura — per allura ir bainbod in let a repossar.

30 Ün oter mez.

Applichar sül culöz, davo las uraiglias duos flasters, grands da circa ün franc, composts our dalla ragisch del cregn sgrattà gio, maisda cun aschaid.

31 Ün oter mez.

Medem effet, per balchar il mal, ha ün componind dit flasters cun farina da mustarda ed aschaid (o sia senape).

32 Ün oter mez.

Nos vegls üsevan eir a metter sü’ l cheu talgias d’ün mailinterr crüj, ligiand cun ün fazöl.

33 Ün oter mez.

Metter sü pezs imbaivüds cun vin bun ed aschaid.

34 Ün oter mez.

Lavar il cheu cun bun vinars da genziana, ed ir in let.

35 Ün oter mez.

Far ün süjaduoir cun aua choda cun günaiver ed ir allura in let.

36 Ün oter mez.

Baiver ün peer tazzas thè da günaiver.

37 Ün oter mez.

Eir il thè del sem d’aniss he medem effet.

38 Ün oter mez.

The fat cun la flur del sabüj giand in let, promova a süjar e surleivgia il mal.

39 Ün oter mez.

Hoz in di fa ün, per mal il cheu adöver da caffe nair ferm, per surleivgiar il stomi. [p. 270 modifica]

40 Per mal ils ögls.

Ün öv cot a dür taglià per mez, e tut oura la mezza cula cotschna, e miss il vöd del alb chod sü’ l ögl, tirr’oura l’inflamaziun.

41 Ün oter mez.

Ün deciliter aua netta, cun 5 grams vitriol alb = (coppa da rösa) bain d’issolt; bagnar allura ün pez net cun quist aua e ligiar quel cun ün fazöl sün l’ögl, tira oura la dolur e l’inflamaziun.

42 Ün oter mez.

Portar intuorn culöz una corda cun curals fats our dalla scorza del sabüj. Ün taglia la scorza in zipplas quadras e tira cun l’aguoglia tras ün fil.

43 Ün oter mez.

Bagnar ün pez net nel cler d’ün öv e ligiar quel sur not sün l’ögl.

44 Ün oter mez.

Femnas e persunas cun chavels lungs ligian ils chavels sur not sün l’ögl.

45 Per ögls chi larman.

Per quist debel ais bun far buglir üna tazza d’aua e disfar u schoglier in quella ün sdun meil d’aviöls, allura ondscher o sia lavar oura ils ögls cun quell’aua.

46 Ün oter mez.

Sbatter insembel l’alb d’ün öv (cler d’öv) cun ün sdun gromma dutscha, ed ün sdun zücher e metter cun ün pez sün l’ögl.

47 Dolur nels peeis.

Il scouscher ils peeis pro persunas chi sun contin sü’ ls peeis, ais bun, öli d’oliva cun ün sdun sal laint ed ondscher ils peeis avant co ir nel let.

48 Ün oter mez.

Ils antenats ondscheivan ils peeis la daman cun saiv, per as preservar dal scouscher.

49 Ün oter mez.

Ün bagn da peeis, cun aua choda e brenn d’üerda in quel, allamgia las düridas e preserva quatras dal scouscher. Eir stimfs nets ais ün preservativ.

50 Per fermar il sang.

Que arriva sovent cha’ l contadin in sias fatschendas as taglia; per fermar allura il sang ais il meglder mez ün barlun vatta imbavüda [p. 271 modifica]dad aua choda, miss sün la plaja. Solamg la vatta, u pür imbaivüda cun aua fraida, non ha quel effet.

51 Per fermar il sang nas.

Eir qui ais la vatta imbaivüda cun aua choda racomandabel, chatschand sü in quella foura ün barlun.

52 Ün oter mez.

Ch’ün serra la bocca e tirra aint tras il nas ferm il respirr, allura ch’el züglia cu’ l man il nas e respirr’oura tras la bocca, plüs vottas davoroda. Il squitsch del atmosphäre, u dal ajer respirà tras il nas, fa inquagliar il sang subit.

53 Per il Reumatismus.

Pro fermas dolurs nella bratscha e nella güvella ais il meglder mez, ondscher subit la part amalada cun öli da semglin, maisda cun oter tant chloroform; non haviand öli da semglin serva allura eir solita öli d’oliva.

54 Per mal ils daints.

Applichar davo l’uraiglia dall’otra vart, ün pitschen flaster creign sgrattà, maisdà cun aschaid. Scha il daint ais marsch po ün metter eir üna picolezza nella foura da quel u pür intuorn quel sün la andschiva.

55 Ün oter mez.

Tegner in bocca lat chod plü chod possibel; u pür thè dad erba da chischollas (malvas) per tour via l’inflamaziun.

56 Ün oter mez.

Eir tschendra choda, u farina d’üerda choda miss in ün sachet, tegner sün quella massella.

57 Ün oter mez.

Eir la flur del sabüj choda in ün sachet ha la virtüd da quiettar il mal.

58 Ün oter mez.

Noss vegls mettevan sü ün flaster rascha da chilger o sia rascha culada suot quella massella.

59 Ün oter mez.

Tegner ün gran d’aigl in bocca sün quel daint, piglia davent la dolur.

60 Ün oter mez.

Tegner sün quel daint ün granin alun, piglia eir via la dolur.

61 Ün oter mez.

Tegner in bocca aua, nella quala ais miss aint bler bler sal. [p. 272 modifica]

62 Per mal la rain.

Per quist incomod ais il megl tour da purgiar circa 30 grans öli da ritschas, u 30 grans sal da mar.

63 Ün oter mez.

Ligiar sün la rain ün foll muntanella, cu’ l grass inaint e laschar fin quel ais sech.

64 Ün oter mez.

Ün flaster rascha da chilgèr (rascha culada) maisda cun miguogl d’ bov.

65 Ün oter mez.

Metter sün la rain ün man plain lanna — na lavada — e ligiar quella intuorn cun üna fascha, fin cha’ l mal sparischa.

66 Per las emeroidas.

Per quist incomod ais ün fich simpel, ma provà sgür mez; far bler adöver da meil d’aviöls.

67 Per la toss cannina.

Per quist epidemie pro infants deivan noss vegls, zücher imbaivü dad aschai da vin; e que ogni vouta ün peer baccuns, cur chi tossivan.

68 Ün oter mez.

Frousslas (Hagebutten) cottas cun zücher candit, ais ün mez provà cun bun success. Ün fa couscher, ferm, mez majöl frousslas in circa ün liter d’aua, cun 60 grams zücher candit; sculla allura tras ün pez e da als infants durante il di da baiver.

69 Ün oter mez.

Eir pro solita toss ais bun a tour 1. sdun da thè plain zücher in puolvra e bagnar gio quella cun bun aschai da vin; pigliand ogni voutta subit davo la toss.

70 Ün oter mez.

Scha sper la toss ün ais eir rac ais provà bun, meil d’aviöls maisdà cun puolvra da schlupet. Ün schmacha l’ultima in farina e maischda cun la meil e piglia la daman e la saira ün sdun da the da quella mixtura.

71 Per mal la gula.

Per quist mal ais il meglder baiver thè da günaiver fat dutsch cun zücher e metter intuorn culöz lana — na lavada —.

72 Ün oter mez.

Eir grass muntanella alguantà e miss chod sü’ l culöz, sün üna pezza da fanella, fa spert guarischun. [p. 273 modifica]

73 Ün oter mez.

Noss vegls üsevan per quist mal, da metter sur not intuorn culöz üna chapütscha da lutt, u pür ün stimf da süjuors per surleivgiar.

74 Ün oter mez.

Eir ondscher il culöz cun sondscha, sainza esser insalada — u cun painch fraisch e bain plajar aint ha fich bun success.

75 Ün oter mez.

Ün sbatta 2 cotschens d’öv insembel cun 2 sduns zücher (in puolvra) fin chi vain s-chüma, allura bütta ün sur ingio lat chod u pür aua choda e baiva quist plü chod possibel, avant co ir in let. Quist mez romp’il catarr e surleivgia il mal nella gula.

76 Ün oter mez.

Cur ch’ün ais eir rac allura ais bun tour la daman da jejün ün majöl d’aua choda, cun ün plüch sal laint, per lavar oura la bocca e sgargattar.

77 Ün oter mez.

Solitamg ais accompagnà eir toss e perque ais bun il the da cipolla. Ün taglia la rava da cipolla in 4. tocs, ils couscha fin chi sun lams in ½ liter d’aua, allura pressa ün oura il züj della cipolla nell’aua e tuorna a couscher l’aua cun brav zücher candit. Quist the baiva ün chod oder fraid cun bun success.

78 Ün oter mez.

Eir il thè cun meil ais fich bun. Ün metta circa sün ½ liter d’aua 2 sdunins meil e lascha couscher que insembel per baiver allura chod u fraid.

79 Valor della cipolla.

La cipolla vain douvrada nella spaisa per dar a quella bun gust e buna digestiun. Cipolla mizzada gio e strichada sü’ l pan, sco zonda, promova la digestiun. Il züj da cipolla ais bun cunter morsas d’ insects, sch’ün stricha quel sü’ l mors; e cun aschaid maisdà stagna quella il sang nas, schün tira sü nel nas. Eir prepara ün cun cipolla ün bun unguent per taigls e plajas; fand couscher 2. cipollas cun ¼ painch fraisch — na insala — allura squitschà our il züj e sculà tras ün pez ais ün exellent üt per plajas.

80 Mez per promover l’apetit.

Noss antenats feivan adöver da the dels usens pigliand duos fin trais vottas il dj ün peer zanins. [p. 274 modifica]

81 Deblezza dal stomi.

Pe’ l stomi debel e debla digestiun, feivan noss vegls adöver dals usens in fusiun cun vin — circa 60 grams usens sün 1 liter vin bun, chi davo ün peer dids vain sculà tras ün pez, per baiver avant co ir in let, mincha saira ün mez majöl.

82 Per virüclas.

Per quist incomod, ais pro nus üna planta da pac apparentscha, chi crescha tranter fruoschèrs, e chi vairamg contegna ün tössi; nus la nomnain lat purschè; sch’ün rompa seis bastun schi vain oura ün liquid gelg albitsch — il qual ondschand sün las virüclas passan tottas, repetind que püs dids davoroda.

83 Mez per il pitz da vespras.

Per quist dovreivan noss vegls ün tschisp möl cun terra e tgneivan cunter per chi tirr’oura il tössi. Sch’ün pero ha föglias fraischas da petersilia schi po ün strichar cun quellas, qualas fan bainbod schvanir l’unfladüm e la dolur.

84 Per ün stort e puknada.

Quist ais dallas vottas dolorus e la lisüra — chanvella u ravel del pee — vain unflada; qui dovreivan noss antenats la scorza del ruver u quella del salsch. Ün decot da ditta scorza miss cun ün pez chod intuorn la lisüra e müdà sovent, piglia davent la dolur. Dittas scorzas sechantand e fat puolvra ais eir ün bun mez per semnar sün plajas chi scullan ed bignuns maliziös.

85 Per rheumatismus.

Per quist mal ais bun da metter intuorn stoppa da chonvà. Svess pro mal ils daints reumatisch, piglia via la dolur.

86 Per il pitz da muos-cha giaglia.

La muos-cha giaglia fa cun seis pitz eir dólur; sch’ün stricha cu’ l süj d’üna cipolla schi calma la dolur e l’unfladüm subit.

87 Per las buganzas.

Buganzas s-chatscheivan noss vegls, cun far bagns nel decot dalla scorza del ruver u del salsch. Circa 5 scorza gnivan fat couscher in circa 5 liters d’aua fin alla mitad; in quista massa choda feivan allura il bagn.

88 Per trar a madüranza.

Eir meil maisdà cun farina d’ sejel e fat implaster tira bain a madüranza sün tocs e bignuns. Meil, terpentin, cotschen d’öv e farina d’ sejel maisdà insembel fuorman eir ün exellent flaster per trar a madüranza. [p. 275 modifica]

89 Per peeis s-corchads.

Cur ils peeis pro strapatschs vegnan s-corchads cun plajas, dovreivan ils vegls üna mixtura dad aschaid ed aua per lavar, e per ils indürir.

90 Per ars del fraid.

Pro quist arsüra ais bun il grass della leivra per ondscher. Ün douvra dit grass per as preservar eir ouravant, ondschand ils mans e’ ls peeis. Il grass leivra ha üna singulara forza; ün douvra quel eir pro culöz gross e disposiziun da gotter cun success.

91 Arsüras del chod.

Pro arsüras serva strichar sü, resp. ondscher l’arsüra cun öli d’oliva e semnar farina da furmaint lasura, ais ün mez exellent.

92 Ün oter mez u unguent.

Tschaira d’aviöls, niguogl bouv, ed öli d’oliva vain alguantà insembel. Quist üt mettand sü piglia davent la dolur subit e promova spert la guarischun.

93 Ün oter mez.

Sch’ün semna subit sün l’arsüra farina da furmaint, schi as calma la dolur e non vain vaschïas; eir sch’ün as arda la lengua, schi pigliand in bocca farina da furmaint ais il mal sco sofflà davent.

94 Ün oter üt.

Noss vegls dovreivan farina da flöder o sia avaina, maisdà cun sonscha — na salada — sco üt pro arsüras per chi non vegna vaschïas e’ s calma la dolur.

95 Thè d’aniss.

Thè d’aniss piglia davent la stuornitad e’ l mal il cheu. Puolvra d’aniss cota nel aschaid e meil, ais bun per sgargatar pro mal la gula. Thè d’aniss ais bun per toss e stret da pet e promova facil l’orinar.

96 Catarr e toss dels infants.

Ils moinchs dellas tschireschas bain sechantads e conservads, dan ün bun thè per infants cunter la toss e catarr; ün sculla davo fat buglir e fa allura dutsch cun zücher candit.

97 Granf nel stomi.

Per quist mal ais bun ün thè da frosslas. Ün man plain frosslas cott in ½ liter d’aua, e sculà per baiver, ferma la gramfla.

98 La flur del parmuoglier.

La fluor della parmuoglia ais buna per preparar ün thè, chi nettaja il sang ed ais eir purgativ; eir ad infants chi han ruognas e sun [p. 276 modifica]büttads oura ais quel the racomandabel; ün il piglia davo scullà e fat dutsch 2 vottas il di.

99 Il the cun üerda.

Pro amalads üsevan noss vegls sco bivita the dad üerda; quist ais contschaint sco bavranda sana e refrais-chanta. Ün prepara inque, ch’ün ustrescha 2 sduns plains — d’üerda fin cha quel ais gelg sco l’aur, allura metta ün circa ½ liter d’aua e lascha couscher circ’ün hura; in sequit vain quel sculà e fat dutsch cun zücher per baiver chod u fraid.

100 The da chaminella.

Eir quist the dovreivan noss vegls pro amalads. Ün prepareiva quel, mettand ün plüch chaminella — bastuns e poms — in ½ liter d’aua e lascheiva dar ün buogl; allura gniva quel scullà tras ün pez e fat dutsch. Il baivand chod ha quel la virtüd da far süjar. Ün applicha the da chaminella eir extern, tras pezs imbaivüds, pro dolurs nel vainter e nel stomi, spezialmg pro infants.

101 The da malvas.

Eir quist thè gniva da noss vegls fat adöver, sco bivita per la toss e stret da pet, sco’ l thè da chaminella, sco pür eir extern per allamgiar dolurs, mettand pezs imbaivüds intuorn il mal. Per infants douvra ün quel thè cun pezs imbaivüds pro stret e mal la gula cun pezs chods intuorn culöz.

102 The da flöder.

Quist the ais sgür stat cognoschü e douvrà il prüm, siand il flöder, füt il prüm gran cha noss vegls han cognoschü. Quel vain preparà, sco’ l the da chaminella, e serva allura cun bun success per la toss, pe’ l stret, e mal la gula. Eir per süjar ais quel raccomandà, spezial pro infants — eir per la toss.

103 The da günaiver.

Quist the ais tot hoz amo in credit, per stret e per schlargiar il respirr, per schligerir l’orinar, per toss e per allimentar l’apetit. Il günaiver vain nel mordscher il prüm fat ir in farina, allura preparà sco’ l the da chaminella, e fat cun zücher dutsch, per il baiver chod.

104 The da thamerla.

Quist the vain eir amo tuot hoz bler fat adöver, spezialmg per süjar cur ün resainta feivra; quel the baivand chod s-chatscha svess il mal sot costas, u sco ch’ün eir nomna la puoncha. El vain preparà eir preziss sco ’l the da chaminella. [p. 277 modifica]

105 Per mal il rainter (cun dolurs)

Per quist mal ais fich bun ün spech grass, cun puolvra dad arbajas in quel.

106 Ün oter mez.

Eir vinars da genziana u da günaiver, bavand ün zanin ais racomandà.

107 Ün oter mez.

Medem effet fa eir ün zanin bun vinars dad üja, cun ün pa öli d’oliva laint.

108 Per ils verms.

Pro infants prepareivan noss antenats ün unguent fat cun verms da plövgia e sonscha — na salada — applichand quel üt, sün ün pez via del umblin.

109 Ün oter mez.

Eir lat bugli, cun bain bler aigl cot in quel, ais fich racomandabel.

110 Ün oter mez.

Ün implaster fat cun aigl e cipolla, applichand sün la foppa del cour sper baiver aua da chastognas ais eir racomandabel.

111 Per solicitar l’urina.

Pro quist mal dovreivan noss vegls, que ch’ün tuot hoz eir fa adöver dal thè da frousslas. Quistas vegnan nel mordscher schmazüchadas insembel cu’ ls sems laint, e fat buglir ferm, allura baivü chod, püs dids davo roda, circa 3 majöls al di. Quist the nettaja ils ranuoigls e la vaschïa perfettamg.

112 Ün oter mez.

Eir il the da spj — üna planta chi crescha sün la crappa, in sias fessas e crappadüras preparà sco’ ls oters thès, dess havair per dit mal bun success.

113 Ün oter mez.

L’adöver da frütta, sco maila, paira, tschireschas e brümblas, mangiand frais-ch, promova l’aua eir fich bain.

114 Ün oter mez.

The da granüclas, mangiand eir las granüclas insembel cu’ l the, ais eir fich bun.

115 Ün oter mez.

Schoppa da ravas e stechs, e schoppa da giotta, promova eir l’aua fich bain. [p. 278 modifica]

116 Ün oter mez.

Eir il the dall’erba da chichollas u sia malvas, e’ l the dall’erba da schlops, vain per quist incomod fich racomandà.

117 Per far passar dal corp.

Per quist incomod feivan noss antenats adöver dal the cun la flur del parmuoglier. Quist thè fand repetidamg plûs dids davoroda fa svess purgiar, e lapro vain sustgnü sco ün dels meglders mezs per nettagiar il sang.

118 Ün oter mez.

Baiver ün peer majöls d’aua frais-cha la daman da jejün promova il passar da corp fich bain.

119 Ün oter mez.

Eir ün peer majöls grama dutscha, bain sbattüda, a baiver la daman da jejün fa effet.

120 Per la curenta.

Azzuns drets, cots nel vin, ais il meglder mez, per padimar la currenta.

121 Ün oter mez.

Ün peer övs frais-chs, baiver crüj la daman da jejün, ais eir racomandabel.

122 Ün oter mez.

Schoppa da farina arsa, cun ün peer majöls vin laint, ha il medem effet.

123 Per fermar il sang nas.

Per quist ais bön da far ferm movimaint cun las masselas. Pro infants da ün il linger in bocca, per ch’el ruoja; creschüds non douvran que, saviand cha il movimaint dellas massellas sia il mez per fermar il sang. Quist mez ha fat effet in plüs cass bleras vottas.

124 Per ars del fraid.

Ün piglia dascha d’ petsch verda, metta in üna chalderolla cun aua e lascha buglir o sia couscher 2 — 3 uras, allura fa il pazient trais vottas il di bagn in quist liquid, ogni votta tevi.

125 Per fermar il sang.

Pro quist bsögn vain racomandà tschendra frais-cha, da linzöl da glin, chanv, u da pingolla, e metter quella sün la plaja. La tschendra cu’ l sang fuorma allura üna grossa gruosta, sot la quala la plaja guarischa spert. Preparand quist mez subit, non ha quel üngüns dscherms d’infectiun, impedischa l’ajer e l’inflamaziun e la materia. [p. 279 modifica]

126 Mr: per las lantinas.

Lantinas non as laschan passantar per adüna, siand ogni prümavaira tras il solai comparan darcheu, istess ais ün mez per las render plü sblachas e main visiblas. Cregn sgrattà gio fin e miss in ün vaider cun ferm aschaid da vin e lascha in fusiun 24 uras, bain tapunà, vain applicha cun success. Sch’ün stricha sün las lantinas cun dit liquid la saira avant co ir in let minchadi, schi dopo duas emnas sun quellas schmaridas.

127 Dolur nellas uraglias.

Quist mal vain pel solit davo ün rinfraidimaint. Pe’ l solit güda fich bain, ün bagn da peeis fat cun aua choda, senape o sia mustarda e tschendra. Eir ün pitschen flaster compost da cregn ed aschaid davo las uraglias, grand circa sco ün frank fa il medem effet.

128 The da salvia.

Salvia racolta nel maj e nel jün, avant cha las föglias as schlargian e sechantà nella sumbriva da ün exellent thè per sgargatar, per mal la gula, per stret e per catarr. Salvia maisdà cun usens preparà sco thè cun aua e vin nettaja il nirom e ranuogls. Eir plajas chi sculan malignas guarischen cun applichar sün quellas ün decot da salvia.

129 Il müschel islandig.

Pro nus nell’Oengiadina vain quist’erba nomnada „Erba schmaledida“. Sch’ün baiva la sair’avant co ir in let 1. tazza da quist thè, fat dutsch cun zücher candit, schi quel dissolva la toss subit e nettaja lapro ils pulmuns.

130 Arsüras da chod.

Pro dittas arsüras serva il meglder metter sün l’arsüra subit — la papa dün mailinterr crüj. Ün sgnatta gio il mailinterr ed implastra sü con quella materia, quala piglia davent l’inflamaziun e la dolur in möd, chi quasi non vain vaschïas; pero in sto sovent renovar l’implaster.