Fluras Alpinas

Da Wikisource.
romancio

Alphons Tuor 1901 Fluras Alpinas Intestazione 24 ottobre 2015 25% Da definire


Fluras alpinas o m m i da m m o _ IS Alfons 7uor o _Ke2__o.a.rcias-

Lns poesias suonclontas ein u en fuorina ne metrum tuttas difterentas ina da l' autra. Pliras fuormas cin elieu applicadas per l’ emprema gada el Iungatg sursilvan. La „Mèta de fein" ei, tcnor la cardientscha populara en la Cadi, ina femna veglia e macorta cun ina faultsch cnta mcun, che tegn mirau davos caglias c muschnas, scli' aft'onts zupetschan ils praus. Aschi gleiti ch' ella vesa aft'onts ii mont tras praus jasters, qtiora ella neuticr e sega giu las comhas ad ols. Quei fa clla senza dir in plaid. Perquei vegn clla numnada la „Mêta dc fcin". Ils aft'onts clella Cadi han gronda tema da quella veglia, ina tema fetg salutaria, ch' impedescha hia dons.

La detga dil „Tiran de Cartatscha" ei hein enconoschonta a Trun e contuorn. Ei dat duas versiuns. Tenor l’ inii arava in pur sisu gl' ischi. II castellan vova de trer ina carga maglias, ne schiglioc enzitgei, si en siu casti. Scs hos pudeviin huca trer. Perquei ha el vuliu prender quels dil pur navent dal criec. Mo il pur ha fess al castellan la cavaza cul fussè c satrau el en siu êr. — Tenor l' autra leva il castellan prender las duas pli bialas gicnetschas ina sera al pur ord nucgl. II pur ha detg: „,Ieu arel dameun sut vics casti, alluscha saveis vegnir pils lios; pcr quest' scra schei els en niiu nuegl." II castellan ei staus contents cun qttei. Tutta notg ha Iu il pttr mulau il culter. Sia dunna dtimondava trasò, tgei quci hagi de muntar, mo el siglientava vinavont la mola senza dar risposta; gl' auter di ei ltt daventau quci ch' ei discret cn- la poesia. — 136 —

1. Canzun de tgina per in pop.
Siar 'ils egls e fai in paus,
Ti has eunc negins quitaus.
Eis ti grons, pertratga bein,
Dormas mai schi levamein.
Oz il bab ei jus navent,
Mo el tuorn 'en in moment;
Port 'a ti in bi termagl,
Ina nuors' ed in cavagl.
Seigies crets e tschecs e buns,
Gl' inimitg vegn cun canuns,
El ei buca lunsch da cheu.
Quescha pia grad murtgeu.
Gl' uors che stat si egl uaul
Sin lagetg ei tard e baul.
Dai adatg, el maglia vivs
Pops e poppas ch' ein cattivs.
Sche ti dormas bein buffatg,
Fetsch' jeu ina buglia-latg.
Siara mo tes egls dil tut,
Fai in siemi, li, miu tschut.
Ei dat eunc zitgei de niev:
In curteun ei buc in jev,
Quei ch' ei tiu ei buca miu,
L' aua quor' adin' engiu.
In e dus e tschun fan otg,
Rragia biica quesla notg,
Grir la notg ei buca seun,
Dorma tocbcn la danieun.
La damcun mervegl puspei
Ord la tgina prend' jeu tei.
Dieus pertgiri tei denlon,
Dorma, dorma, car affon!
2. Alla Mumma celestiala.
Ti che tutpussonza has,
Mumma dil Signur,
Fai er' ina gada cas
Da mei rugadur.
Sentas co jeu fermamein
Tillel pil manti"?
Tgei ei niunta sas ti bein.
Stoi jeu dir da pli?
Dis ed jainnas, meins ed ons
Aschi lleivels sun.
Semper mo dolurs e dons
Hajel giu sil mun.
Gida ti che sas gidar —
Spèrt, jeu rogel tei!
Gontas gadas sloi cloiuar:
Mumma, gida meü?
Gidas ti mei cun tes duns
Ord ils munglanienls.
Tei ludar vi en canzuns
Lura tuts inuments.
0 sch' exauda l’ oraziun
De mci supplicont.
Ch" hajel mo in' ambiziun:
Esser tiu affont.
-^--
— 137 —
3. L' affonza.
Svanid' ei noss' affonza
Navent sco ina flur.
Mai ella pli retuorna
Ctin sia terlischur.
Savens plein da tristezia
Lamentan ils carschi:
Affonza, car' affonza,
Ti tuornas mai na jili!
Nu' ei uss l’ innocenza
De nos pli gitivens ons,
Che nus perlin rendeva
Als eungels seniigiioiits?
Dadilg havcin ntis paupers
Piars il vestgiu schi bi:
Aft'onza, car' affoiiza,
Ti tuornas mai na pli!
Gl' entir di sesanflavan
Schi legers e cuntents;
Gl' entir di mo gudevan
Deletgs e legerments.
Uss da quitaus e temas
Nos cors ein empleni:
Affonza, car' affonza,
Ti tuornas mai na pli!
0 co nus schein encrescher,
Encrescher ton per tei!
Sche ti mo ina gada
Turnasses eunc puspei!
Mo ti s' allonlaneschas
Pli fetg da di en di:
Affonza, car' affonza,
Ti tuornas mai na pli!
-^-
4. Hymnus alla patria.
(Lihra translaziun ord il Calvenspiel.)
0 patria plein splendur,
Nus tuts lein cun fervur
Tei salidar.
Niessegner ha tei mess
Sper pezzas e glalschès,
A miez ils pievels ses
Sco in rempar.
Fontan' e Vinchelried,
Ad els in niebel mied
Volein cantar.
Sco els en il combat
Vegn per la libertat
Er' il pli giuven mat
Frestg a tillar.
En paisch unitainein
Bugient per tei luvrein.
Per titi beinstar.
Els prigels ils pli gronds
Lcin sco ils pardavonts
Esser da tei vengonzs,
Tei carezar.
-#--
— 138 —
5. La Cadi.
Ei dat cumins avunda
Cun gloria senza fin.
Tgeinin de tuts, rispunda,
Port' il tschupi, tgeinin?
Cadi, lezz' ei vengonza
Da quella ault' honur,
Perquei da cuminonza
Ludein la cun fervur!
Sogn Plazi leu la veta
Ha piars tras in tiran.
Siu tempel eunc viseta
11 pievel sursilvan.
La claustra leu resplenda
Treitschien e melli ons:
II tschiel bia grazias renda
Tras ell' als habitonts.
6. Igl
Jeu enconuschel in tiran,
Che ha datier e da lontan
Ria defensurs lideivels.
En hials salons e fins palazs
El las unfrendas fa de maz
Cun tissis emperneivels.
Tras el balbegian sco 'ls affonls,
Patarlan tup ils umens gronds,
La schenta la pli sabia.
El fa ils ferms ruclar a funds,
Vegnir ils crets tut furibunds,
Piein gret' e fell e rabia.
Trun ba la jilonta cara,
II sogn sulom ei ses,
Nu' ch' ils habiins en bara
La tiraui' han mess.
Con biars luschezia vessen,
Luscbezia sco heros,
Sch' els mo clomar pudessen :
Gl' ischi ei nos, ei nos!
11 pievel ferni pertgira
La veglia liberlat.
El vegn per quell' ad ira
Cun forz' en il combat.
L' armada pli jnissenta
Rebatta cul spadun,
En tocca tut siglienta
Martin, siu sogn patrun.
E nu' ch' cl va e nu' ch' el stat
El port' alla carstgeunadal
Mo larmas e puppira.
E roschs de ses ^mprems clienls
Daventan sclavs e malfitschents
E gnncs e stuornadira.
En tuts ils vilgs de tult' las valls
El cun ses tschiens e mellis mals
Gagliardamein serasa.
Lein dar adatg, gl' ei siu lagetg
De rumper ent sut mintga tetg,
D'intrar en mintga casa!
a coho
¦#-
139 —
7. Ave Maria!
Ei la slgiradetgna rtttta
Sin las pezzas, en las valls,
Clom' il zen della caplutta
Claramein a luts mortals:
Ave Maria!
Cun curascha tut semelta
Rein mervegl vid la lavur,
Toch' il zen allur' repetta
Da miez di plein da fervur:
Ave Maria!
Cu la notg ei arrivada
Per ruaus dar a scadin,
Clom' il zen eunc ina gada
Ctin siu tun aschi carin:
Ave Maria!
Nova veta dat als steungels
Quei salit miraculus.
Cun il zen e cun ils eungels
En schenuglias schein è nus:
Ave Maria!
--^-
8. Agl eungel-pertgirader.
Dicus dat a li vertit
De mei gidar.
De rehder spèrt agit
A nii sil mun perlid,
Miu eungel car!
11 tenti tuts momeiits
Vul lavagar
Cun ses rampins pussents
II cor ch' ci innocents,
Miu etingel car!
Pertgira mei affon
Da stgir e clar
Da prigel pign e gron,
Puccau, sventira, don,
Miu eungel car!
En tschiel sai a ti grau
Senza calar,
D' haver mei pertgirau
Sin tiara cun quitau,
Miu eungel car!
--#--
9. R a b i u s.
In cant en ti' honur entscheivel, Atras tei legramein semeinan
Miu vitg natal. Dtis reins carins.
Ti eis il vitg il pli plascheivel Sper els da di e notg scadeinan
De tut la vall. Zaconts mulins.
Co schais sin spunda solegliva
Rein de smervegl!
Grunviern è bauld tier tei arriva
11 car solegl.
Piuncra bracc" ed aulta crescha
En tiu contuorn;
Cun finas pumas emplenescha
Plantiii e fuorn.
— 140 —
Sch' ei brischa, ein la stad entira 0 vitg sin la pli biala spunda
Schuai tes praus. De tut la vall.
Quels dattan cu ei fa schitgira Tei sajel mai ludar àvunda,
Er' detgs canvaus. Miu vitg natal.
Jeu sentel mo in desideri
Ad in sentir:
Dieus laschi mei sin tiu senteri
Durmir, durmir.
- #
10. La guardia dil Gotthard.
Jeu sundel en pei gia cun l’ alva mervcgl,
Avon ch' ils glatschès ein sclari dal solegl,
E tochen da stgir sin la grêpp' e sut pêgns
Eniprovel las armas pil cas de bascgns.
Gl' unviern cun curascha sin post era stun.
La neiv pèr a laschel curdar sin niiu frun.
Jeu tegnel la buis cun vigur enta meun.
Scaldaus ei en tulta ferdaglia miu seun.
Co dei pella patria buc arder miu cor,
Sch' jeu sia bellezia contemplel trasor?
Jeu vesel, mirout cheu ensi ed engiu,
Ch' ei dat ina tiara schi hiala nigliu.
Entscheivan eanuns en la hass' a lunar.
Sa ferm mia patria sin mei sefidar.
E spond' jeu miu seun el terribel combat,
Floreschan strieunas sin fossa la slad.
-^--
11. Poesia de Leo XIII.
nPubcr bis denos, Jochim, vix crcscis in annos."
Malsogna inetta mei en prigels grons,
Mei ch' hajel buc euue compleniu 20 ons.
Notgs ora sajel gnanc durmir in guot,
A niiu magun talenta nuot pli, nuot.
— 141 —
II tgierp ei trits, ils êgls ein tut foppai,
La nauscha febra mei banduna mai.
La vest' ei tut scurdada, grevs il flad:
Jeu stun sigl êsch della perpetnadat.
Mo quei pertratg fa buc a mi sterment.
Mo iieu, ti mort, jeu suondel tei bugient.
Bugient refusel tuts deletgs mundans.
Jeu vi deletgs perpettens, — buca vans.
Quci bandiscbau pilvêr ha buna sort,
Cbe po turnar en patria. en siu port.
_§.
12. Autra poesia de Leo XIII.
„Mossa d' averno arde feroce pugna."
Gl' uffiern per in tribel combat seregeglia,
Cun mellis rampins sias predas el peglia.
Mcntider dils spêrts infernals ei il satan,
Da quel seriscudan carstgeuns adumbatten.
Miu cor ei pleins tema, o Muinnia pussenta,
Dai forz' e curasch' en la lutga termenta!
Sche ti mei pertgiras, segirs sun avunda,
llai nuot de temer la gienira malmunda.
Tiu pei. o Purschala, ch' ha forza celesta,
Als monsters superbis smardagli la testa!
Jeu battel bein era, — denton, o Purschala,
Mo ti poss rebatter l’ armad' infernala.
Mo tes ei '1 meret e mo ti' ei la gloria
D' haver gudignau la finala victoria!
13. La malaura.
Las auas carschentas La pczza tut arda
Randunan ils vaus: Da mellis camêtgs,
Cun furia devastan Pursehent alla bassa
Pistiras e praus. Sgarscheivels maletgs.
— 142 —
lls tuns fan canêra, Con paupcrs ein ussa
Ramplunan termenl, Carstgeuns, animals!
Che casas haluccaii Han quels in refugi
En lur fundament. Sils aults, en las valls?
Ei tucca ded auras
Ensi e giuviars.
Niessegner nus gidi,
Schiglioc essan piars!
@
14. La providientscha.
Negin ruaus hau ils carstgeuns,
Ei vegnan mai unlis.
0 tgei sesfar, tgei sepanzar,
Per viver quater dis!
Sco sch' els, che vivan in moment,
Vivessen melli ons;
Sco sch' il bien Diu vess buc quitau
Trasò per ses affons.
Udis en l’ aria ils utschals
Schi legramein cantont?
Ei aran buc, ei semnan buc,
Mo vivan tonatont!
Veseis las gielgias sin ils funs,
Co ei han bein floriu?
Ei filan buc, ei teissan buc,
Mo han in bi vestgiu!
Pli bia chc gielgias ed utsehals
Pilver ein ils ca.slgeuns.
Niessegner els en tuts bascgns
Protegia cun ses meuns.
Perquei rimneien sin (juest niund
Er' scazis pil parvis:
Tgei lein sesfar. tgei sepanzar,
Per viver quater dis?


— 143 —
15. Sul firmament stelliu!
Nicsscgner nus protegia
Sul ürmamenl stclliu.
El cun siu meun diregia
Tul gl' univers scaffiu.
Ei gnanc daventa caussa,
Nuot senza siu saver:
Tut en siu nieiiii ruaussa,
Pertgei è tont temcr?
In tli noss' olnia sgola
Sul flnnament stelliu.
Dieus ella leu consola
Dal mal ch' ell' ha jiitiu.
Tgei liasta, tgei legria
Vcgn ella leu po mai
Guder en compagnia
Dils eungels e beai!
II jili hi matg mereta
Sul firmamcnt stelliu
Tgi ch' ha en questa veta
II j)li schemer stuju.
Cun olma ressignada
Porlar lein las dolurs,
Dieus quellas ina gada
Mid' en stupentas flurs.
Perpetna paisch domina
Sul firmamcnt stclliu.
Ad ault mirein adina
En nies exil tscheti giu.
Noss' ohna, che sus|iira
Cheu forsa ditg e bein,
Lur anfla la ventira
Leu si perpetnamein.
16. II meins de Matg.
S|)eronza dornienta
Pusjiei sededesla:
Mi' olma pli senta
Negina niolesta.
Utschals ton lcgrcivels
Pertut cin a strada,
E suffels migieivels
Van tras la vallada.
Las pradas ein gaglias
Da fluras, da fluras;
Las plontas, las caglias
Ein pleinas verduras.
Ils muvels banduiian
Nuegls cun furtinas.
Dals qtiolms giu retunan
Plattialas, bransinas.
Uss tut che respira
Legrias compleinas.
Perfin Igi ch' endira
Emblida las peinas.
— 144 —
17. II Pêz Mundeun.
(Dedicaziun alla Ligia de Porclas.)
Mundeun, ti cun il di naschent
Terlischas e.n l’ aurora.
Sco guardi' encunt' il firmament
Sesaulzas si ed ora.
La vall renana sin tuts meuns
Schai avon ti' êgliada —
Conts pêzs e vitgs e flums e pleuns
Fan entuorn tei parada!
Quei che daventa giu a funs
Tut ad agur ti cattas.
Ord temps lontans da nos hahtins
Historias eunc relatas.
Si dalla bass' has ti udiu
Savens ramurs d' ujara;
Avon tes peis han frestg battiu
Dunneuns per nossa tiara.
Mundeun, ord bucca schein tiu num
Vegnir mo cun luschezia.
Ti laud meretas tochen sum,
0 pêz plein da bellezia!
Nos egls e cors complcinamein
Gon tes maletgs incontas:
Fervents salits a ti nus dein,
Salits cun vuschs tremblontas!
-*
18. Pertratgs d' in pur della Cadi
gl' avrêl 1799.
Jeu varg' in meins sevillel: Tgei gid' uss la bataglia,
R temps vegn pirs e pirs! Che nus vein gudignau?
In di ne l’ auter tillel Da nus cun preit e paglia
11 tgau encunt' ils mirs! Va gl' inimitg fomau!
Franzos. vus strciadira, El pren armauls ed armas
En tiara essas ruts E libertals e dretgs:
Per far dâlla puppira Lai anavos mo larmas
Murir ils mes e tuts! E deivets sut nos tetgs.
— 145 —
Ils migliadruns e laders
Ilan mai avunda, mai!
Pcrlin ils paupers paders
D'.els vegnan ruinai!
II pievcl plir' e schema
Snueivel varg' in meins;
Ils cors da gret' e tema
Ein pleins e pli che pleins!
Con paupers, sventireivels
Nus essan bein, nus purs!
Havein en temps sgarscheivels
Negins liberaturs!
Cun forzas tut unidas
Grischuns ein fetg pussents,
Mo ci dat spir partidas
En tiara (|tiests muments.
Zaconts sin atgna possa
Nus alla lin pusein,
Persuls la tiara nossa
Dagl jester liberein.
En lutga desperada
Catsehein nus enzaco
Ord tiar' euiic ina gada
Nies hiimitg frauzò.
Casets de fiug sclareschien
Nos quolms e nossas valls;
Sco armas nus surveschien
Turschets e mogns e pals.
Fa la schuldada sbicra
Er sponder tut nies seun -
Rugient il liber miera
Las arinas cnta meun!
19. II marter avon il tiran.
0 liran. ti mo smanatscha,
Spid' e hatt' a mi en fatscha,
Smeina mo sur mei la torta,
Quei zun nuot a mi emporta.
Ti mo novs rampins inventa,
Mei crudeivlamein tormenta:
lls torments de tutta spezia,
Tuts surventscha la carezia!
Alla mort mun cun legria,
Christus ei la veta mia.
El comparta forzas pleinas
Per sufrir las mendras peinas.
Dalla rabia pêr a schema,
Marters mai na senlan tema:
IIs tormenls de tulta spezia.
Titts surventscha la carezia!
Jcu da tgierl e fiug e spada
Metschel cheu cun ina gada.
Tutt' las peinas, las lorturas
Cuzzan paucas, paucas uras,
Mo la palma de victoria
Dat perpetna paisch e gloria:
lls torments de tutta spezia,
Tuts surventscha la carezia!
-^--
10
— 146 —
20. II narrativ.
(Dedicaus a Dr. J. H.)
Aresas gl' um en rassa nèra
Co el marscha tard la sêra
Leu entuorn cun tgau pensiv?
El enquer' il narrativ!
Sur palius e munts e sendas
Va el stravagantas tendas
Schi dabot sc' in fugitiv
Per anflar il narraliv!
Ina vêglia della scblajipa
Lura si pil doctor giappa':
•Bein, nus vcin en nies igniv
Eunc segir in narr natlvN
Ed affonls e mats e fcglias
E vegliurds e femnas vcglias
El daniontla sjièrt e viv:
»Veis vus eunc il narrativ?»
«Filologs de tiaras jaslras,
Mont sin vias fetg seniastras,
Oz pretcndan posifiv:
»Els han mai giu narrativ!»»
21. Canzun d' ujara.
Udis il clom en la vallada:
Si, si vus umcns dils cumins!
La libcrtat ci smanatschada,
Igl inimitg ei sils confins!
Navenl, signun. dalla caldcra.
Uss tilla. pur, la faullsch giun pleun,
Lai star, nursèr, la montanèra,
Dabot las armas enta meun!
Nos catschadurs la salvischina
Lain sin la pczza mai mitschar:
Cun êgl segir san quels adina
II cor digl inimitg tuccar!
Ils montagnards van seo la bova,
Tut a sfraccont en il comhat.
0 paupra gl' inimitg ch' emprova
De tschuncanar lur libcrlat!
Fontana muoss' a nus la via
Atras il liug dils battagliuns,
Plitost Ia mort che sclaveria,
Ei la' parola dils Grischuns!
— 147 —
22. Theodor Castelberg
0 dultscha patria mia,
Cb' jeu carezeschel tont,
Jeu nuin en prischunia
Uss tut a susj)iront.
II cau grischun, il cavalier,
En siu casti ei prischunier!
Stai bein, miu car Grisclmn!
pren comiau da sia patria.
1799.
Mustèr, li mia tgina,
A ti comiau uss dun.
Encrescher lasch' adina
Pcr tei egl jester zun.
Vid tei pertratg' jeu leu tudi,
Tgi sa sch' jeu vesel tei eunc jili?
Stai hein, miu car Grischun!
Stei bein, o dunn' e fèglia,
Vus lasch cheu anavos,
Jeu stoi encunter veglia
Ir cun schuldiuis franzos.
Pertgei hargis è tont j>o mai?
Niessegner ei culs deportai!
Stai hein, miu car Grischuii!
Cun tgci tristezi' e tema
Jeu stoi navent partir!
Dalla dolur cxtrema
Jeu stojel tut bargir!
Mi' olma ves' en mintga liug
Complots e larmas, seun e fiug!
Stai bein, niiii car Grischun!
Uss ligia la schuldada
A mi si dies ils meuns.
Stei bein eunc ina gatla
Valladas, vitgs, uccleuns.
Jcu vegnel sco in malfitschcnt
Egl jcster uss menaus navent!
Stai bein. niiu car Grischun!
--#--
23. China.
Gl' ufliern oz triumfesch' en part asiata,
Sfraccont la Crnsch tras paganiglia schliata.
Cliinès mazzacran cun torments sgarscheivcls,
Eunc strusch s' udi, tuts ils christiiideivels.
Mo franc gl' ufiiern selegra adumbatten,
Che lacs de seun christian pertut tschalattan:
II seun de marters fa il tratsch fritgeivels,
Ch' el porla bia jili biars christifuleivels.
— 148 —
24. Transvaal.
Europa, ch' has la bucca
Schi jilein da libertat,
Ti lajas l’ engurdienscha
Sfraccar in liber stat.
Encunter la pussonza,
Che regia miez il niiin,
Transvaal per esser libers
Daditg sedosta zun.
Affonts e femnas haltan
Encunter il coloss.
Admiraziun niereta
Quei pievel de heros.
Mo vanas ein bravuras
En quei comhal terment.
Uss vcgn il pign c fleivel
Smaccaus tlal pli pusscnl.
11 pievel en engiioscbas
Ha jier agit elomau:
Mo tuttas tiaras, tuttas,
Ilan igl agit snegau.
Europa, selurpegia,
Sche ti has eiinc lurpetg,
E mai na pli patarla
Da libertat e dretg.
--#--
25. II zulprin.
Gl' ei liug el vitg. tucchei ils zcns,
Mirei leu tgei llonunada!
Spèrt en agit! Oh. tut il vitg
Ei piars cun ina gada!
Slerment, enguoscha, confusiun.
Caschun' il cloni snueivel.
Ins aud' a grent, a bargielonl
Dalun.scb e damaneivel.
Tuttina d'in a l' auter tetg
II liug rapid serasa:
Cun tala forza, ch'ins po struscb
Dustar zitgei ord casa.
En hugl ein tuts bagetgs dil vilg
Midai en crapp' e tschcndra.
Jeu creigiel hein, ei buca tgunseli
Sa dar sventira mendra.
Ils zens han egl entir contuorn Uss han ils paupers habilonts
Portau la tresta nova. Ni susta ni vivonda:
E tut il pievel, pign e grond. Dals jasters ston vegnir gidai
Dabol neutier semova. Ord lur niiseria in-oiida.
Tut gida ton sco '1 po gidar
Duront la tribla scena.
Las sprèzas tillan ad in trer
Tschuat iiiia silla lena.
E tgi ha (|tiels sgarscbeivels tlons
Er' easehuiiau allura?
Affont ha fatg cun in zulprin
Tarmagls avon in' ura.
-^--
- 149 —
26. Politicus e poet.
Politicus, signur complein,
Uss al poet di quei:
»In pauper schani eis ti bein,
Jeu stundel mal per tei.«
»Cun mintga plaid applaus anllar
Sai jcu da pigns e gronds.
Per minlga breigia lasch pagar
Da forza mes culponts.«
»Da tias remas, da tiu art
Fa stêm il pievel vès.
E cuii tes scrêts, o gieunuard,
Gudognas paucs danès.«
¦ Sch' jeu ina ga zitgei perdert
Er' fetschel per schabetg,
Ttitt' las gasettas portan spèrt
Miu num e miii male.tg.«
»Ti pêr a scriva cudischs gross
Cun stent' e rellexiun —
Saver ti grau e grazia stoss
Eunc per la recensiun.«
Poet rispund' en tun sonor,
Rispunda curaschus:
• Pardun, sch'jeu ditg a ti il bor,
Miu hien politicus.«
»En veta bia canèra fas,
Quei stojel schar valêr.
Tuttina mai jen baratass
Cun tei la sort pilvèr.«
»Sil tron ti sesas da present
Ed jeu en in cantun;
Denton mo en in pign nioment
Semida la canzun.«
»En quort negin sa, bien amitg,
Che ti has existiu —
Mo cu ti num ei stezs daditg,
Sche viv' e cuz' il miu.«
«Allur' sa tut il pievel grau
Eunc dals versichels mes,
E quei ch' jeu contel vegn cantau
Eunc suenter tschentanès.«
~^--
27. Sur Giachen
(Nischius 1868,
Tei scarpau da nus navcnda
lia la mort ctin ina gada.
Tut il pievel lai encrescher.
lla jier tei malacurada.
Saecrdot cun tgierp ed olma
Eras en ed ord il tempel.
Sc' ina bial' e clara steila
Terlischava tiu exempel.
Antoni Gieriet.
morts 1897.)
Cun tgei stent' e tgei premura
Ti mussavas la doctrina!
Diu en tschiel e sia gloria
Vevas mo en ògl adina.
Tia (juorta vet' ei stada
Fetg in liung e dir marteri.
Rien pistur, ruauss' e dorma
Ussa bein sin tratsch-senteri.
150
28. II bien scolast.
Rien scolast a miiitg' affont
Porta bia ventira;
Ei in scazi, scazi grond,
Per la tiar' entira.
La clomad' el semper tegn,
Semper sontg' e cara;
Ferm per il combat che vegn
lls affonts prepara.
El dedesla beinbuffatg
11 talent che dorma:
Als scolars cun tut adatg
II caracter forma.
En ed ord la scola mai
La pazienzia ineunca:
E siu bien exempel trai
Tutla la vischneunca.
Dieus in di sin l’ auter iiiuii
Rend' el ventircivels.
Mai ch' el carezcscha zun
Cheu ils pigns e lleivels.
Instruir cndrelg affonts,
Gliez ha bia valèta.
Pievel, in scolast vengonz
Stem' e laud merêta!
--#--
29. Europa en
Europa, mo schlopa,
Pertgei ton schemer?
La carga survarga
Daditg tiu puder!
Armadas scoladas
En tuts ils canluns!
Expensas immensas
Per buis e canuns!


armas.
Las tiaras ujaras
Preparan tut spess;
Serazan, semazan.
0 niebel progress!
Mo spira pupira
Dasperas, jeu tem:
Revolta raccolta
In di quei sistòm!
30. Gl' affont.
Danunder ha
Gl' affont carin
Siu egl serein
Sc' in lac alpin?
Siu êgl ha mai
Eunc il jniccau,
Mai la pissiun
Eunc turbelau.
In eungel ei
Gl' affont carin,
Ch' ins carezar
Sto senza fin.
II sogn parvis
Ei ses, ei ses.
Dieus ha ad el
Quel empermess.

— 151 — 31. Ussa lein nus selegrarl Primaver' ei arrivada. Primaver' ei arrivada, Ussa lein nus selegrar! Ussa lein nus selegrar! Catild solegl e vents migieivels ils utschals puspei s' ignivan, Fan il tratsch pusjiei fritgeivels, Tut reveglian, tut revivan Quolnis e valls ston verdegar: Cun lur leger, dultsch cantar Ussa hin ntts sehgrar! Ussa hin nus selegrar! Primaver' ei arrivada, Ussa lein nus selegrar! Praus e plontas plein verduras, Plein da feins e fegls e fluras, 0 tgei bi, tgei bi mirar: Ussa hin nus sehgrar!

32. II fauls amitg. Gl' amitg. ch' ei fauls, adina Mo vegns ti en pupira Von tei profund s'inclina; El gnanc sin tei pli mira, El tochen sum tei lauda, E sch' ins tei persequeta. Sli fas er buc scoi auda. ' El spèrt navent schlueta. El entuorn tei semeina Tier tei in tal envidas, Cun fatscha tut sereina; Tiu cor a quel confidas; Per tei fa gronda quorsa, E fors' in di cun prescha Sti has dancs en buorsa. EI tes secrets tradescha. Jeu tei, carstgcun, avisa, Ei stat sin quell' uisa. Amitgs sincers, fideivels, Ein pli ch' igl aur custeivels.

  1. -

33. Agl ischi vegl. Co jeu pertratgel vid tei cun carezia Vid tei, o venerabel, vegl ischi! Mi' olma vegn surprida da tristezia, Vesent che ti nigliti existas pli! Sco guardia benedida plein luschezia Sper la caplutta vigilavas ti, Resdont als viandonts dallas bravuras, Che nos babuns havcvan fatg antruras. — 152 — Saveus han tia feglia lad' e loma Purginas, neivs e draccas smarschentau, Da di e notg han bein tras tia roma Las auras-sur' e tut terment schulau, Sper tiu sulom pli ch' ina tribla flomma Ha mess en tscliendra casa cun clavau: Sper tei ò ein passai en nossa tiara Cametg, orcan, lavina, bov', ujara. Mo tonaton has ti giu mort negina, Bia tschentanès has ti stupent floriu. Sut tia grunda bracca cun furtina Han viandonts savens refugi priu. Sut ell' han nos babuns da clara glina La nauscha tirania surventschiu, Han leu calschau ils castellans a frusta Per schar nus libers star sut tia susta. Mintg' on il pievel grisch pelegrinava Tier la caplutt' e tier tei, car vegliuord. Da tei el lura tont bugient tedlava Leu ina nov' histori' en tia quort, Che tia vusch tremblonta raquintava D' in vegl tiran, crudeivel ed enguord. Uss eis curdaus, ti benediu jialladi, Mo vinavont cuzz' il pelegrinadi. ln niev ischi encunter tschiel sestenda, El ei uss gia in giuven ferm e grond. Dal mun has buc voliu setrer navenda Seiiz' a nus schar in' jerta, in affont, Madem' honur ad el il pievel renda, Nus patertgein vid tei, el contemplont. Tras cl vengonzaineiii stat conservada Tut l’ ovra dils babuns alla vallada. -4*- — 153 - 34. La mêta de fein. (Secund la cardientscha populara.) »Mes cars affonets, zupitschei buc il prau, Ch' ei en aschi biala verdura. Far don a nies proxim, gliez ei in pticcau, Che meina vus alla malura. La veglia bagorda, la mèta de fein, üavos ina nmschna current spèrtamein, A vus las combettas giu sega.« El liber tarmaglian ils cars affonets, Gl' emprem spel clavau en l’ umbriva. EIs ein aschi legcrs, els ein aschi leds Ded esser mitschai ord la stiva. Denton ad els plajan ils pastgs e las ilurs, EIs fan sin la prada spir vias e turs, Einblidan ils plaids della mumma. Davos ina inuschn' uss il pign enzitgei, Observ' enzitgei che balucca. »La mêta de fein!« cun anguoscha, tedlei, TutS cloman sco ord ina hucca. Els vesan la nausch' a current neunavont, Cun schuha sgulonta. la faultsch a smenont, Figient sbargatuns smisereivels. Sur dutgs e sur crappas e lenas e sfoss Els prendan cun prcscha la fuigia; Ord tcma gnanc astgan mirar anavos Sin quella che vegn e castigia. Els passan en stiva, tras gl' êsch a current, Sepeglian dahot a buffont e bargient Vid schuhas e meuns della munima. »La mèta de fein!« cheu balbegi' il pignet, • Pertgira nus, niununa, pertgira!« Rispunda sin quei smanatschont ctin il det La mumin' alla roscha che plira: • Mes cars affonets, sin il prau essas stai. Vus essas per clctg quella gada mitschai — Mirei co ei va l’ autra gada! - — 154 — 35. II tiran de Cartatscha. (Secund ina dctga populara.) Cartatscha sin il tgiemhcl, gl' uccleun sisu gl' iscbi, Eunc muoss' alla vallada miraglia d'in casti; Miraglia fcrm' e grossa. ciin sfoss da mintga vart, Mai inimitg pudeva iulrar cn quei ramparl. Von Isclicntanès viveva cheu in liran |)tissent, Garmadi, naiisch, erudeivel, a luts in ver sterment, Entoch' in pur de vaglia, in pur de gnierv grischun De viver ha sur ura mussau a quei paltrun. La neiv ei gia stulida. Oz ar' il pur siu èr. II criec gienetschas tillan, in ferm e svelti pèr. II bab las crutschas regia. il mat empeil' ils bos, E dunn' e fêglia cuntschan, tagliont ragischs e cos. Giu dal casti descenda pleunsiii il castcllan, Per prender l’aria frestga, sco signuria fan. Vegnent pli demaneivel, cul det sils bos mussont, El dat de quei garmadi al pur sequent commond: »Quei ei gienetschas grassas, ein pleinas carn e seun, Jeu laschel far cun quellas in bien furtcm dameun. En miu casti ti meinas la carn uss spertamein, Till' ora la stuêra. — nibutscha mira hein!« II pur fa buc risposta. Tgei less el dir po mai? Encunter las gienetschas scs pass ein sedrizzai. El carga la stuêra — gl' ei sco sch' ei fuss striègn: El tilla, stauscha, storscha, mo la stuèra tègn! 11 castellan marmugna, lez smaledescha hrav: ¦>Till' ora la stuêra, purangel, schlamper, sclav! Schiglioc cun niia spada tei fendel enpermiez, Che tia sgregna sgola in loc giu dal culiez!» »Ach, ord la tamintschala«, il pur di cun plirar, »Jeu sai oz la stuêra nongrazia rabilschar. — Mo empruvei vusezi, — — o grazius signur! Vus veis pli gronda possa. ch' in pauper lleivel pur!« — 155 — II castellan crudeivel, che mira sco in luf, Per schar ver sia possa sederscha sur il giuf. El tschappa la stucra — oz vul il cavalier Al pur er' ina gada mussar siu pugn de fier. 11 |)ur dcntoii il culter ha spèrt sut ora tratg, Per qucl sinenar cun forza sttl ladèr de siu fatg. Cun ina solia frida ha '1 culter beinniulau A miez tras la totona sparliu navent il tgati. II scroc a funs serocla. el zuolc cun buc in tien, Quel lai dacheudenvia puraglia franc cumbien! Mo dunn' e fegli' ein pleinas da temas e scumbcgls. La sccna schi termenta fa stgir avon lur ègls. »Cavei ad el la fossa«, exclom' il bab dabot, • Quel ba uss fatg avunda cul pievel il barlot! Miu cr ei siu senteri, cheu ha el spons siu seun, Cbeu deigi sia tschendra far crescher pastg e greun.« La foss' ci spcrt cavada, — els han en in fudêtg La tocca dil cadaver cun crapp' e tratsch cuvrêtg. Els aran ed arpegian eunc gl' èr toch' alla fin: Quel mai ha la talina cargau cun ton salin. Navent da quest' uriala stuleschan ils trabants. Si el casti uss calan slamutzs e pasts e cants. 11 pievel dilg cartcva, ch' il giavel hagi priu Da notg tiraii e siuta en igl ufliern leu giu.