La chianzun dalla guerra dagl Chiaste da Müs

Da Wikisource.
romancio

Gian Travers Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, V.djvu La chianzun dalla guerra dagl Chiaste da Müs Intestazione 8 luglio 2020 75% Da definire

Rätoromanische chrestomathie V La Histoargia da Joseph
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. V
[p. 1 modifica]

GIAN TRAVERS.

[La chianzun dalla guerra dagl Chiaste da Müs.]

(Nach Ms. Schu., nach Ms. Schu. mit willkürlichen Modificationen abgedruckt in Zwei historische Gedichte in ladinischer Sprache aus dem 16. und 17. Jahrhundert von Alfons v. Flugi. Chur, 1865.)


[f. 3a]     Dalg tschiel et terra Omnipotaint Dieu
Dom gratzchia da cumplir lg perpöest mieu;
Da te scodünn’oura dess gnir cumanzeda,
Par havair bun Metz et Meildra glivreda.
5Avaunt me he eau piglio da quinter,
Quaunt la guerra ans ho duos ans do da fer;
Alla praisa dalg Chiaste da Clavena wöelg cumanzer,
Et saintza dubbi la pura vardat üser.
Alg Raig d’Francia in las Lias havet prattichio
10Da der guerra alg Milanais Düchiô,
Seis Chiapitanis havet el hordino
Et cumpagniums da d’alver adato;
Par que ün cusailg dals prosmauns füt clamô
Et la plü part dals Capitaunis lo congregiô.
15In que cusailg üna chiarta ven da Milaun
Ad aviser, chie las Lias havesne a maun,
[f. 3b]     Da d’esser bun Vschins havain ad el promis
Et par que Ambaschiaduors tiers el tramis,
Da pöeia chia las Lias da Cafrin turnaun
20Et las perditas plaifs alhura recuperaun;
Dalg tuot, avisaiva lg Düchia alg cusailg,
Chia ’d el nun plaschiaiva noas cumbalg;
Sch’las Lias vulessen pür perseverêr
Cunter sieu Düchiô da giüder guaragiêr,
25Schi vules el â sia pusaunza spiêr,
Da quel ingürgia vers las Lias da s’svangiêr.
Lg cusaigl in Cuoira tel amnatschias poik apridse,
Da trer cun lg Raig d’Francia ls plüs acusglien;
Da chiürer Chiastels et terras nun asügnen,
30Perchie alg lur üttel traivne a maun;
Uscheia cun pochia sabgêntscha las Lias saridschen,
Chia dal bain cumöen üngiün pisser aven.
Alhüra lg Düchia da Milaun â las Lias par arender,

[p. 2 modifica]

Lg Chiaste da Clavenna adatet da prender
35Cun las Plaifs et la Val d’Vutlina,
Et als Grischuns nun laschier na cuschina.
[f. 4a]     Il Chiaste da Claveña eira mel furnieu
Et da sia famaglia zuond spulvrieu;
Da que füt lg Castellan da Müss tscherto,
40Cun granda Vöeglia da lg prender allegrô.
Sudaeda â Com et a Lek in grand nomber ordinet,
Lg Cunt da Ark eir lotiers aviset.
Tadle chie fadschiet Johan Jacom de Medicis,
Nun di per cusailg da chi chia füs:
45XXII Sudôs ünna noat â Clavena chiel tramtêt;
Aint ilg Chiaste uschie secrêt,
Cun suas et tratschins in la chiavorgia intraun
Et lo Mastrael Sylveister ch’els aspettaun.
La damaun suainter bain mandvalg
50Vos Mastrael Sylveister vair da Tieu chiavalg,
Ls Sudos d’Müs alhura s’preschiantettan
Lg pover Sylveister cun lg Chiaste piglietan.
In la fortezza füt el grammamaing condüt,
Et da sias dunaus plaunt alg postüt,
55Aque dvante in Jener lg di otaeval,
L’ann milli tschingtschent vaing et tschingaval.
[f. 4b]     Aquella nouva bod in Clavena arasô
Et tres Lur avis ls d’Bragalia in cuort fün lo.
Lg Castelaun da Müs sainza dmura
60Cun sia Sudeda riv’in quel hura;
Lg Cunt Girard cun sia cumpagnia
Vos intravgnir ties quella barunia.
Ls d’Bragaglia tgnaiven Clavenna in lur maun,
Ma cun zuond poick ardimaint bôd s’achiataun;
65Ls gnimis nun vossene spattêr,
In cunter chiesa s’matetne à turnêr.
In tel fuorma füt pertz Clavena cun lg cunto,
Ch’ungiünna persuna nun l’haves estmô.
Da lg tuot füt praist aviso las trais Lias,
70Eren chiartas sün ls Cumöens par tuot las vias.
In Vutlina scodün staiva Stramieu,
Perchie Lur Chiapitauni eira partieu,
A Fürstenburg füt el chiavalgio,
Et bod â poasta dalg tuot avisô.
75Sainza d’mura munt’el â chiavalg,
Et quella noat passet Umbrailg,

[p. 3 modifica]

[f. 5a]     Rivet in unna noat cun lg di inter
Lg Chiapitauni tiers quels dalg terzer,
Lg Cunt da Ark in la Val fut antrô,
80Et ls pover Vutlinesks havaiva svalischô,
Plü co 50 fat praschun et alchüns amazzo,
Haviand els sün sia fe asgüro.
Lg Cunt Girard da prender Vutlina cratêt,
Et da nun havair üngün cuntrast pisêt.
85Praistameing füt ruot lg sieu deseing,
El nũ podet niaunchia river à Morbeing.
Lg Chiapitauni d’Vutlina piglia Subit partieu,
Da recuparer aque chi eira pardieu,
Raspaunt insemmel quels ch’el pudaiva,
90Tuot alg pöevel stramieu ch’el vsaiva.
In Morbeing dad intrer füt el acusgliô,
perchie els alg Düchia haveiven gürô.
Siand suot Talamona arivô
Lg Castelan da Müs cũ alchüns chiavals füt palanto;
95Ls de Vutlina cumanzaun à trer in dre,
Et cun granda tema in lg uorden staivne.
[f. 5b]     Alhura las banderas cumanzaũ a chiaminer
Et ls inimis à nun vulair spater.
Cun granda algrezchia in Morbeing antrô,
100Et ls Inimis our d’la Vutlina schiatschiô.
Dintaunt s’alvaun da d’inminchia Lia
Las banderas cun bella cumpagnia.
La priemma à Clavena arivaiva,
Perchie eir Bregalia in temma staiva;
105La seguonda pigliet vers Vutlina sieu viedi,
Atschô ch’luaint nun dvantês quel cuntredi.
Mastrel Silveister cun sia braieda füt alargiô,
Et our d’Clavenna vers Bregalia acumpagnô;
A Chiastasegnia in glieud d’la Chiade füt inbatieu
110Et preist cun furtünna par praschun tgnieu;
A lo examino, fat procês et mel chiürlo,
L’davous à Plur mnô et lo schiavazzô.
Ch’el in alchiün tradimaint hegia me consentieu
Nun ho el confesso, ne eau he me crajeu.
115La fortüna d’pöevel sa guarda scodün,
Chè s’inchiappa, ho fat mel ad inminchün.
[f. 6a]     Siand alchünnas banderas aludschedas â plür
Per defender lur bain et hunur,
Cun Salf condüt culs Inimis favlaun

[p. 4 modifica]

120Et ün chiatif tratto havettne à maun,
Cun bain ch’el nun gies ad effet,
Eau nũ se per chi chie stèt.
Aque ho lg Castellan da Müs publichô,
perchie el eira in lg trattô.
125Gubert da Castelmur eira Capitauni d’Bragalia
Ad el obediva per fin la Puntaglia;
Gniand suno L’arma incunter Clavenna
Curi liger, ch’el paraiv’üna penna,
Per tscherchier ls Inimis paraiv’el voluntûs,
130In que füt el persz, perche l’eira crapûs;
Avaunt Clavenna ais el sto achiattô,
El nun pô esser sto bain acusgliô,
Ad havair sa Patria uschie arfudaeda,
Quela, chi saimper lg füt inclineda.
135Alchiünas banderas oura bêt eiran achiampedas,
Ls jnimis craiaun chia füssen astramantedas,
[f. 6b]     Da ls assaglir piglietne avaunt se,
Sün ünna Dumengia dvantet aque;
Maten maun cun ardimaint als bun Grischuns,
140Ls quels vennen incunter sco Liuns,
Et vers Clavenna tuotts turnantaun,
Quels chi cun la Vitta avanzaun;
Plüs co tschient areistan per terra,
A quels me nun ns faun plü guerra.
145Mastrel Larius cun alchüns fraischs dallas Lias
Arfschet murtel pleias in quelas vias;
Cun bain che el cun lg cöerp eis spartieu,
Sch’hò el impero etaern nom agurbieu.
Alchünas drachüras, chi staivan à Plùr,
150S’inpisen, co s’daiven fer hunur,
Et passen our zur Clavenna ün asper muntet,
Vennen giu lg plaun, ch’ü[n]giün nun s’incurdschet;
Havennen alchüns dals Inimis par spia,
Chi cun Monitiun gniven per dretta Via;
155Aquels fün dals buns Grischuns assaglieus,
Schmungiôs dalla roba et par terra Starnieus.
[f. 7a]     Uscheia à Clavenna et in Vutlina d’inminchia Lia
S’araspet üna bella Grischunia,
per fer vendetta da Lur dan arfschieu,
160Et congüster que, ch’els havaiven perdieu.
In que temp l’Arciduca da d’Oesterich
Cumaintza à pratichier per inminchia Vich,

[p. 5 modifica]

Cun trameter seis Ambaschiaduors,
Et eir tres oter bun factuors;
165A las Lias daiv’el trost et granda Sprauntza,
Schia vulaiven baller zieva Sia danza,
Da ’ls fer turner Clavenna cun lg Chiastelg,
Et chie chi ad els füs piglio d’beilg.
Per aque bger dis et cusailgs fü fat
170Et da pertuot sün ls Cumöens trat,
Cun quaist chie las Lias lg fessan taunt adachier,
Als lur cumpagnuns à chiesa clamêr,
Ls quels in Servezen dalg Raig eiran in Millaũ,
Schia daiva ad els ir bain à Maun.
175Las Lias da quella inpromissa s’fidaun
Et lur cumpagnuns à chiesa managiaun;
[f. 7b]     Da lg quel ls Svitzers fün fick agravos,
Vsiand ls Grischuns our d’els zavrôs;
Pür cur lg pöevel prein ün’inpressiun,
180Schi sasmainchia suventz la natiun.
Ls Sudos in Millaun nun voussen quella Vouta sügner,
La terza peia vous’n els avaunt tuchier.
D’intaunt steiva l Cunt Girard sün la mira,
D’la Vutlina piglaiv’el continua girra;
185Unna cumpagnia di Neapolitauns, ch’el assudet
Et traunter Sia glieud als maschdet,
Per fer la Massa taunt pü granda,
Per chie ad el nun manchiaiva Vivanda.
Ün di generel cusailg da ls Grischuns fü ordino
190Et da tuot las bandêras à Clavenna pusto;
Per que tuot ls Chiapitaunis, ch’in Vutlina ridschaun,
Sün lg di depüto avaunt Clavenna rivaun.
Lg Cunt da d’Ark aque bôt incligêt,
La Streda nouva, ch’el rumpet,
195Per pudair la Vutlina attanter
Et da lg tuot sainza guida chiater.
[f. 8a]     Ls Capitaunis in Vutlina Vossen turnêr,
et per la ruotta streda nun pousen passer;
da Clavenna ls fü foarzà da turnêr
200Et per Berninna liungiamaing chiaminêr.
In que d’metz lg Cunt d’ir in Vutlina deliberet,
Ün punt in buochia d’Adda ch’el büttet,
Da Lg che in Morbeing et Travunna craschet la Nouva,
Alg quel ad uster s’mattet’n â la prouva.
205Lg Seguond di d’Favrêr sün la damaun;

[p. 6 modifica]

Chi gniva fat feista â Noassa Dunaun,
Fen la pru glieud dir Messa et oratiun,
Chia Dieu nun ls laschies in lg bandun,
Et eir ünpo s’cuffurten cun paun e vin,
210Et incunter ls Inimis piglien lg chiamin;
Da Murbeing et Travuna tuots s’muantaun
Et alg punt da Mantel insemmel arivaũ.
Pock zieva chiaminant in cumpagnia.
Inscuntren els Inimis sü la via,
215A dubin spera que viet
Tuot lg pöevel insemmel craschiet;
[f. 8b]     Ls Inimis cumanzaven a schiargier,
Et ls Grischuns zuod a s’araser,
Brick per schivir ls Inimis d’pacüra,
220Ma per s’adater meilgdra Vintüra.
Ls fadifs in Dubin fün fortifichôs,
Ma bod davent da co sfügiantôs;
In mez lg plaun eira la grand ordinanza,
La Grischunia mattet maun cun granda Spraunza;
225Ls lur guaffens cumanzaune â masdêr
Et Lur guargimaintas fick â tuner,
Alhura ls Inimis bod cumanzen â crudêr
Et tuot lur armas ad abandunêr;
La Virtüt da ls Grischuns nun pos’n els sufrir,
230Mu tuots bôd es matten â fügir;
La lur furtüna fü contraria da Soart,
Chia granda part rumagniêt sur alg poart;
Moart sün lg plaun u l’Adda vargiant
Plüs co traiatschênt s’achiataun cligiant.
235Lg Cunt da d’Ark cun l’otr’avanzadüra
Nun vous aspattêr lur sepultura;
[f. 9a]     Vi zur lg punt nouf, chie el havet butto,
Fü ’l dals bun Grischuns scurantô;
Trais bellas banderas Laschi el davous;
240Que tuot dvantêt per chia Dieu vous.
Alhura ls Grischuns Leidamaing turnaun
Als Ludschiamaints, et quater cumpagnũs manchaun;
Plü dan in tel Schiaramütschia nun haune arfschieu,
Ne üngiün oter d’lur cumpagnia Manchieu.
245Passant aquella ls Grischuns, ch’eirn à Millaun,
Siand bain paiôs da lg Raig s’alvaun,
A chiesa lur fadschetne la Via,
Saintza respêt da banduner Pavia;

[p. 7 modifica]

Tuot la cuolpa nun po ad els gnir daeda,
250Siand stòs d’las Lias Clamôs â chiesa.
Zieva que in Clavenna s’cumantze â trattêr,
Schia cun achöert s’pudaivla aquistêr;
Cun Francesc Matt, Capitaunj Cremonais
Füt aquel trattô par mauns prais;
255Prést cun el fütt saldô partieu,
Ch’el cun sia Cumpagnia dess ir â Dieu,
[f. 9b]     Clavenna render in maun da Grischuns,
Et salver seis bun cumpagnuns.
Tuot aque vous lg Castelaun da Müs avdêr,
260Mu chie el nun pous brichia ustêr.
In tel guissa fü Clavenna recupareda
Et suot lg sieu Signuredi turnaeda.
A nun s’bsügnaiva ster plü di,
Craiem par mia fe, ch’eau ’s il di;
265Novellas contrarias eiran sün las vias,
Chi gniven cun grand dan dallas Lias,
A Morbeing et Clavenna la nouva füt gnieu,
Ch’avaunt Pavia s’haves combattieu,
Lg Raig d’Francia cun bgèrs Baruns apigliô,
270Et tuot sieu chiamp füs svalischiô.
Aque causêt in las Lias granda dulur
Et â lur causa s’pardêt bgierra favur;
Tuot lg pöevel havaiva stramitzzi,
Dubitandt da stuair purter pantizzi.
275Alhura cun lg Cunt Girard fü trega fat
Et per trais mais condüt ün trat
[f. 10a]     Cun fuorma, paks, artichels et imsüra,
Dacô chi intraguida la Schrittüra.
Süsura lg pöevel dals presidis s’alvêt
280Et scodün â chiesa sia turnêt.
Dürand la trega sur numnedda
D’las Lias na chiossa fü cusglieda;
Alg Düchia d’Oestereich d’havair recuors,
Perque tramtettne Lur Ambaschiaduors
285Ad Inspruchk tiers que grand Signur,
Craiant ch’â las Lias purtes l’amur;
Lg quel dals Imbaschiaduors ven infurmô
Da tuot que chia ’d els eir inscuntrô,
Et quo sün lg plaed da sia Signuria
290Havessne ls lur fat gnir da pavia,
Per ilg quel füs sto l’Imperadur

[p. 8 modifica]

In la battaglia superiur;
Per taunt ad el clamaivne sura,
Ch’el salvês sieu pled, ch’uossa ’l füs hura,
295Lg Chiaste da Clavenna da fer turnêr
Et las Plaivs ad els recuparêr;
[f. 10b]     Per aque vullesne ad el servir
Et in tuott’honestad obedir.
Alhura l Segner d’Austria cun seis cusglêrs,
300Baruns, Sgnuors, et Chiavalêrs
Sün que tel raspoasta dêt
Et ls Ambaschiaduors davent tramtêt,
Ch’la trega cun lg Döechia da Millaun
Fatta alangunav’el cun sieu maun
305Fina d’September alla Santa Crusch,
Et dis eir cun plaina Vusch,
Chia tiers las Lias Vulês el trametter seis Mês,
Alg Düchia da Milaun eir ls seis havair dês;
Per gnir ad ünna bunna pesch da dureda,
310Vules ’l operêr cun fadia nun spargnieda;
Schia que havair löe nun pudês,
Sia impromischun salvêr ch’el vulês.
Cun que abscheid ls Ambaschiaduors turnaun,
Et sün Tavô ünna dietta clamaun;
315A lo füt l’abscheid lêt et arfschieu
Et ün oter Ambaschiadur à Milaun tschernieu,
[f. 11a]     Per havair dalg Düchia consentimaint
Da que chia in Inspruck eira fatt trattamaint.
Lg Düchia de Milaun nun füt brik [cufdus]
320Da la tregua languaneda cun nus,
Pür lg Segnier d’Austria stue ’l respatter,
Et la Standida tregua confirmer.
D’intaunt grand strasuorden in las Lias dvanto
Par tschertas persunas et drachüras, scodün lg sô;
325Con sestschient chiavalgiaunts tres las Lias vousen pasêr,
Et par fer alg Imperadur adachier,
Ad els salvcondüt â buochia füt dô,
Et sün lg di d’Tavô füt que cusgliô.
Gniand aquels rüters usche affidôs
330Fün da glieud d’las Lias schvalischôs;
Nun gniand ad üngiün fat displaschiair,
Fü grandameing mel fat par lg vair;
Nun ais üngiüña persuna usche sbüteda,
A chi nun des gnir salvo la fe deda.

[p. 9 modifica]

335Dalg quel l’Imperadur prandêt grand displaschair
Et las Lias sainza dubbi ho fat sgiudair.
[f. 11b]     Da chiastier aquels fü bain cusgliô
Et la drachiüra schanteda sün Tavô;
Cun dret füt bainfal achiattô,
340Ma üngiün vangiauntamaig chiastio;
Usche ais in las Lias craschieu,
Chia da noass velgs me nun s’ho udieu:
A chi falla vain parduno,
Et l’innocaint vain inculpô;
345Schia tel guvern adruo des gnir,
Schi sto la patria â giperj ir.
Cuntuot des scodün operer,
Chia la radschun poassa regnier,
Perchie innua güstia nun s’po chiatêr,
350Nun des üngün prüs pudair afdêr.
Suainter aque bgiers dis fennan ls Sgnuors
Cun els Imperiels et Millanais Ambaschiaduors
Unna bunna Salda pesch par tramêr,
Ma quella me nun s’pudet aluvêr.
355Sün lg davous ün oter cusailg fü spiô
Et our da lg Imperadur zavrô;
[f. 12a]     Dvantet à persvasiun dalg Uvaisch Verulaun
Et da Misser Scipiun Attelaun,
Quel eira da lg Duchia Ambaschiadur tramis,
360Et dschaiva, chia ad el haves el commis,
La tregua otra Vouta da langunêr
Cun las Lias, sch’els vulessen fêr;
Aque dvantè cun cusailg Cumöen,
Craiant, chia gnis ad esser böen;
365Lg Chiaste da Clavenna arsalvo fü,
Ch’el nun des gnir spisagio pü.
Plü navaunt cusglié lg Segner Verulaun,
Chia el haves la pesch piglio à maun
Et cun lg Düchiel Ambaschiadur favlô,
370S’haves cun el bain acurdô,
Chia lg Chiaste da Clavenna gnis restituieu,
Lg quel da lg Castelaun da Müs eira tgnieu,
Vutliña et lg Cuntò eir arastêr,
D’las plaifs vules el bun partieu pigliêr,
375Et per gnir ad aquella conclusiun,
Chia s’tramtes â Millaun eir’el d’opiniun,
[f. 12b]     Schi pudes el cun lg Düchia sves favler,

[p. 10 modifica]

Sch’alchüna chiossa vules desturber,
In egna persuna vulês el chiavalgier,
380Et l’hunur da la pesch acungiüstêr.
Alhura lg cusailg cun giüsta Volontêt,
Craiant, chia cun els gnis druvo verdet,
Tuots per ’na buochia s’acordettan,
Sès Ambaschiaduors a Milaun tscharnetan,
385Als quels da tratter la pesch fün cumandôs,
Sü spraunza chia lg Uvaisch ls havaiva dô.
Tuots Ses sün ün di a Clavenna s’chiataun
Et cun els lg Segnêr Verulaun;
A lô als füt tramis ün Salvcondüt Düchiel,
390Lg quel nun pudaiva esser pü formel.
Da Clavenna a Müs fenne Viedi,
A lo as cumanzet ad ir contredi;
Ünna Stalla d’chiavals füt brüschieda,
Fü ’na noschia insaignia cumanzeda.
395Lg Castelaun da Müs cun granda pompa ls arfschêt,
Cun bella tscheira et grand banchiêt.
[f. 1{{R|3a]     La Pelafigia fe cunderscher et bain ordinêr,
Et seis Frer in lur cumpagnia naviger;
A com fün els eir bain arfschieus,
400Paraiven per tuot esser bain vgnieus.
Siand a Milaun pûr arivôs
Et cun bger chiavals acumpagnôs,
Lg trato da la pesch piglietne à maun,
Cun cusailg da lg Segnêr Verulaun.
405L’Uvaisc giêt â favler lg Morun,
Pissant in favur d’havair ün bun,
Turnet tiers els cun ünna nova,
Nun pudiand el fer üngiüna prouva;
Ls Imbaschiaduors d’que s’inacurdscheten,
410Pü novellas tadler nun vulettan;
Lg Mourun vous ne sves favlêr,
Per savair, che pudessan fer.
par lg Düchiel infirmitedt dschaiva lg Morun;
Ch’al tratto nun gnis do expeditiun;
415Schia nun vulessan la tregua pü langunêr,
Schi pudesne bain â chiessa turnêr.
[f. 13b]     Sün que s’partittan da Milaun,
Et laschien davous lg Segner Verulaun.
Incunter Com prandetne la streda,
420Lg frer da lg Castelan nun ls banduneva.

[p. 11 modifica]

Siand à Com la Saira arivos,
Lg lantrichter d’la Part per havair pü pôs,
La Via incunter chiesa prandêt;
O, ch’ünna bunna Soart, ch’el havet!
425Ls oters aquella saira s’inbarchiaun
Et cun els alg frer dalg Castelaun;
Cô bgers oters dallas Lias s’chiataun,
Chi per lur fatts eiran stos â Milaun.
Siand las nevs da Com largiedas
430Et infin à Dschen arivedas,
Pü barchias lo pareten per mauns
Plainas da Mêl chiatalauns;
A quelas la Pelafiga tschintaun
Et cun granda fürgia in quell intraun,
435Cun armas, guaffens d’inminchia soart,
Per mner la poura glieud â Mel poart,
[f. 14a]     Dschiand: „tuots quels chi eschias Grischuns,
S’rande dalungia nus preschun;
E po las armas, chia vus havais,
440Perchie zuond Liôs gnir stuais.“
Els Cumanzen a s’agraver,
In guotta güdet lur radschunêr,
Un grand maz d’suas cun els purtaun,
A chi davaunt â chi davous la bratschia liaũ;
445Chi plandscheiva, chi fick s’almantaiva,
Ne l’ün ne l’oter a quaels agüdaiva.
Uscheia fün els quela Noat mnôs
In lg Chiastè d’Müs fick ferm liôs.
Siand rivos in quela hura
450Apparêt ilg Castellan sainza d’mura,
„Bun di, bun di“, ven el dschiand,
„Bun ann Sigr.“, els respondant;
„Vus tradituors, eschias â quô?
Chi la fè ad üngün nun havais salvô,
455Lg Raig d’Francia et Düchia havais ingiannô,
Lg Imperadur brick schinagiô,
[f. 14b]     Et da lg fer â mi havais pruvo,
Ma eau as vülg avaunt esser rivô.“
Alhura ls praschuners respondaiven,
460Chia üngün tradieu ne ingañô havaiven,
Un Düchiel salvcondüt havesne hagieu,
Saintza radschun füsne â tel partieu.
Respondêt alhura lg Castelaun ardieu:

[p. 12 modifica]

„Nun havais ingün salvcondüt mieu;
465Per chie ad oters h’vais ruot la fe,
Ais eir â Vus dvantô â que.
S[a]r Jacom, à Clavenna Chiapitaunj stô,
Bun dretts da guerra nun havais salvô,
Schi alchüns dals Meis praschun faivas;
470Dick usche chiôds apender faivas,
La guerra vus havais fat à nus,
Dess eir uossa dvanter cun Vus;
Johan Travers, traversô taunt m’hest tü,
Ch’eau nun vöelg, tü m’traversast plü;
475Damaun stuvais schriver à voas Sgnuors,
Sch’vus vulais esser our d’duluors,
[f. 15a]     Lg Chiaste chia m’laschien spisagier,
U ch’eau as voelg tuots fer apichier.“
Cun que saimper ls inguriaiva,
480Ch’üngünna schiüsa nun ls bastaiva;
Ls fet metter in sias maschuns,
Chi sun uschie mellas praschuns,
In lg Chiastê zura et zuot ls mattêt
Et aint in tschêps als arantêt.
485Lg di zieva in Clavenna have ’l ordinô,
Chia lg Capitauni gnis prais u amatzzô;
Lg Bolognia ad el tramtêt à dir,
Chia sün sia fe pudês el gnir,
Chia cun el havês el da favlêr,
490Pü têmp nun pudês el spattêr.
Lg Capitauni Schimun cun alchün Cumpagnuns
S’fidet eir da quels grand pultruns;
Sü vaunt lg Chiaste giet ’l alg chiatêr,
Per vair, quae ch’el vules favlêr.
495Lg Bologna dschant „cumandô m’ho mieu patrun“;
Lg metet maun et lg fadschiêt praschun;
[f. 15b]     Cun ün cumpaing vi per terra sternieus,
Fick plaiôs et zuond mel battieus,
Aint in la fortezza füttne mnôs,
500Et löeng âlo praschunêrs salvôs.
Ls Sudôs da Müs que di s’alvaun
Et fen praschun, chi chia chiataun
Da ls noas, et giu la tuor da lg leich fün mnos,
Mel tgnieus et pês appaschiantôs.
505Pertout tel praisa s’arasêt,
Chia bgier pöevel s’astramentâet;

[p. 13 modifica]

Ls praschunêrs, significhiandt lur praschun,
Ruvaiven, ch’nun gnissen laschôs sün lg bandun.
Las Lias per que cun deschdêng s’alvaun,
510A Clavenna et Vutlina bôd s’chiataun; …
Duos chianuns fün condüts da Misoik
Cun fadia granda, et cuost brik poik
Sur duos Cuolms et per mela Streda
Cun grand astênt d’la bune sudeda;
515A Clavenna cun tuot, ch’els arivaun,
Dalg quel füt avisô lg Castelan;
[f. 16a]     Me nun vous crair ad üngün, chi dschaiva,
Chia tel altalaria s’ardüschaiva;
Zuond grand pisser, chia ’l piglaiva,
520Fantasia et rampoargna lg cusümaiva;
Lg Chiaste savaiv’el, ch’eira mel spisagiô,
Et da bun Grischuns par tuot incrasô;
Sa spraunza havaiv’el sün lg Morun,
Quel fü quels dis eir fat praschun;
525Da piglier ls Ambaschiaduors praschun
Havet consentieu eir lg Morun,
Uschiglöe nun haves aschio lg Castellan
Cun taunt ardimaint piglier â maun;
Cun l’imsüra, ch’el ho hagieu
530Imsürô ad otêrs, l’eis rendieu.
Sün que lg Castellaun par ova et par terra
Agüdt tscherchia par s’uster d’la guerra;
Da intrer in Vutlina da pü chiantuns
Pigliêt ’l a maun, par schiatschier Grischuns;
535Lg Castellan cun quindaschtschiênt ârivêt,
Ad Alebbi, et eieu pissêr lg fallêt;
[f. 16b]     Ls Grischuns d’Travunna aquae Sentittan,
Laintamaing incunter lg gnitan,
Schia fat nun h’vesne taunta d’mura,
540Lg Castellan pigliô h’vesne in quell’hura.
Cur el ls vzêt gniand cun tel partieu,
Turn’el d’la via, ch’el fü gnieu.
Lg Capitauni Grâs cun 500slupatêrs
Per val da lg Bit vous gnir da tiers,
545Ls Grischuns vulaivnè incrasêr,
Sch’havessen pudieu adatêr;
Quels chi eiran â Morbeing rivôs,
Fün de que dalumgiâ avisôs;
Sü Sak els subit chiaminaũ

[p. 14 modifica]

550Allô als Inimis spataun,
Ls quels lo paretten in quell’hura,
Per s’batter cun els sainza d’mura.
Ls Grischuns piglietan bod partieu,
Da nun als spater a dir â Dieu;
555„Ns laschiain â Val,“fü ditt trauntr els,
„Ch’nus nun ns guestan par quels crapschels;“
[f. 17a]     Nun eira üngün, chi’ ls dês agüdt,
Zscherchiaiven â la chiamma tuots salüdt;
Usche s’bandunet la Terra d’Saik,
560Quo nun vallet launtschia ne Murdaik.
Ls Inimis co giu Sak s’laschaun,
Et vêr quaunt dis Morbeing tentaun,
Lg quel als Grischuns fick increschaiva,
Cun dir: „usche nun vulains chia gaia,“
565Et turnaun ’na noat sün quella Val
Per batter als Inimis sainza fal;
Als quels, da que assapchiantos,
Laschaun Sack, e turnaun in lur pôs,
Johan Batista, hom sainz’hunur,
570S’appalentêt ün traditûr,
Per val medra s’mate el â gnir,
Cun quaunt cumpains, nun se eau dir,
Seis Sgnuors vulaiv’el assaglir
Et cunter sia patria frir,
575Ma ad el inscuntra tael partidda,
Chia cun tuorp turner stos par udidda.
[f. 17b]     Usche ls pissêrs tuots dalg Castellan
Par gratia da Dieu zuond falaun,
Lg quel plain d’pissêr adünna staiva,
580Per chie lg Chiaste as sbombardaiva.
Paick et achürdt lasch’el tscherchiêr
Et inguotta nun l’pous rivêr;
Lg Caste da Clavenna füt stramantô
Et cun ls canuns per tuot furô;
585Tschienttschinquaunta trais fridas aspett’el,
Alhura paick et concordia dumand’el,
S[ar] Raduolf da Marmels Capitauni generael,
Nun vaiv’ingün, chi ’l füs inguel,
Da havair lg Chiaste fü ’l deliberô,
590Schia ’l h’ves la robba et vitta custô.
Incligiant la Spoarta da lg Bologna,
Ch’el vulaiva ’l render cun vergognia,

[p. 15 modifica]

Nun lg laschen brick our da Maun;
Ma subit cun el s’accordaun,
595Davent cun ls seis chia el des trer
Et lg Chiaste zuond abanduner;
[f. 18a]     Da trer giu sgiür lg füt impromis
Et salvo, ch’ingün incunter dis;
Usche fü lg Chiaste recuparô,
600Et gio â terra praist büttô.
Alhura lg Castellan siand stramieu
Nun savaiva prender oter partieu,
Co ’ls praschuners tgnair agravôs
Et di et noat pü ferm liôs.
605Sün que ven d’Svizers duos Mêss,
Per accorder, schia fer as podês,
Las Lias cun l’irò Castellan,
Ma lavuretten tuot in vaun;
Arsalvo na tregua per trais Mais
610Fütt fatta, et bgêr dan ais.
Süsura da tuotta la Grischunia
Turnet Scodün â chiesa sia.
Ls pouvers praschuners laschien infichiôs
Et vennen eir poig cuschidrôs,
615Po prender exempel scodün prus hôm,
Che saia servir alg cumöen hôm,
[f. 18b]     Nun bastaiva d’lur espra praschun,
Chia gniven dals lur cunter radschun
Inculpos cun dir uscheia,
620Ch’els s’havessen â tuotta Via
Sainza prudenschia aridschieu
A nun havair la praschun giunchieu.
In que têmp sur la puntaglia
Aint in lg Cummöen d’Bragaglia
625Fat füt ’na svargugnusa chianzun,
Da quels pouvers chi eiran in praschun;
Quel Maister zuond fick ho fallô,
Ch’argumaint d’Bregalia ho pigliô.
Alg têmp ch’eis huossa da Servir
630A Cumöens s’di eau, chia ’l eis mel sgür;
Per taunt s’inchiüra inminchün,
Chia cuntanter nun s’pô scodün;
Sch’la Soart vain ad ün contredgia,
Cun quaunt bain ch’aquel fat hegia,
635Lg pöevel cumainz’a s’ruversêr,

[p. 16 modifica]

Et sias ouras â condamnêr;
[f. 19a]     Huossa lg maelfèr nun vain sügnô,
Neir alg bain fèr remunarô;
Inguota plü desdegnia ün fideil Servitur,
640Co havair Mel grô da sieu Signur;
Pero scodün des saimper amêr
La prudêntia et me abandunêr
Et a sia Patria in vardet
Servir cun tuotta fideiltaedt.
645Ün chi tel ais, nun ho pissêr
D’havair ne d’fant ne d’chiavalêr,
Et schia giô vain pruvò d’Fortuna,
Schi el cert, chia Dieu nun l’abundunna.
Intaunt ch’la tregua düraiva,
650Füt pü voutas, eis a vaira,
Cun lg Castellan da tschiert pruvô,
Sch’el ls praschunêrs haves largiô;
Me nun s’pous salder partida,
In fin chia l’hura nun fü gnida.
655Lg davoas â Müs ven Ambaschiaduors
D’las Lias et Svizers, quels grand Sgnuors,
[f. 19b]     Et fen cun el conclusiun,
Ch’l als daiva laschier our d’praschun;
Quindasch milli Curuñas lg gnissen dedas
660Et in sieu Chiaste coñsignedas,
A largeda da ls praschuners la Mitaed,
Alg reist alhura vi la sted.
La tregua alhura siand passeda,
Fü per ses Mais allanguneda.
665Siand alchun dis quô passôs,
Fün als Ambaschiaduors turnôs,
In tuorn A schiu[n]g Milli Curunas Mnaun
Et alg Castellan quellas numbraun;
Cun que fün ls praschunêrs largiôs
670Et in lur cumpagnia dôs.
Turneten tuotts à chiesa lùr
Cun scuvida da bgêrs et dischfavur;
Metz ann düret la lur praschun,
Sumgiêt ad els lumgia saschun.
675Da pô chia que tuott fü passô
Ven in las Lias bgier trammô,
[f. 20a]     Lg Pappa, Raig d’Francia et la Signuria,
Cun lg Duchia d’Millaun fen Lia,

[p. 17 modifica]

Et eira tuot lur fantasia.
680D’schiatschier tramuntauns our d’Lumbardia,
Per que ls Grischuns fün apruvôs,
Et tres alg zettera prattichiôs,
Pesch d’fer cun lg Castellan da Müs,
Perchie lur vintüra ls füss ad’üsch,
685Ls daners sbursôs per ls praschunêrs,
Ls vles fer turner et aun plüs tiers.
Per que bgier cusgliô füt in las Lias
Et suvenz curieu per las Vias;
Lg davous la pesch füt articleda,
690Daco chia ell’eira trameda;
Et per nun ir our d’giüst’imsüra
Vöelg m’arsalver sün la schrittüra.
Usche craj ad havair complieu,
Que ch’impromis eau he hagieu.
695In quinter las chiosas passedas,
Da duos anns ino cumanzedas,
[f. 20b] Cun pitschna destrezza do chiavailg
Haves h’gieu bsöeng d’meilder cusailg;
Pür m’he intramis cun ardimaint,
700Per der â Meis vschins alegramaint
Et per nun ster otius.
Craiem que tuots, eau di da prus;
Cun quaist ho fin l’historia mia,
704 Ch’ludo saia Dieu et la Mama sia.