Litteratura veglia (1895)

Da Wikisource.
romancio

Hartmann Caviezel 1895 Litteratura veglia Intestazione 24 ottobre 2015 25% Da definire

Litteratura veglia : continuatiun dellas annadas

Tom II, III, IV, V, VII et VIII)

Vnn Warnigiament mess par Rumantsch. *1


Anno 1590.

„Dialect rtella Montognia-Domliasca." <poem> L'G APASTEL PAVLVS mussa bee Ug fin wschinadi, chia quelg sei, Ilg qual tutt faiks cun vrden faa, Buun schantaments awant oelgs haa, Ma cun quellg sei bick faitgk awunda Buun schantaments metter sü spunda.

— 190 — Schüns quells bick salwa, sch' elg uagutt, M' hay partrackiau quest raims cuntutt. Tutt ilg wschinadig, chim' ei chaar, Cun quells eug d'fai woelg warnagiaar. Woelgig salwaar stain, ann ad ann, L'g vrden chilg haan schantau vegnann. A Dieu in tschiel plai bein eung saa Dals paupers, ch'wus ws', weids ragurdau. Ug prus da tutts, ilg nütz cummün, Weids inquerieu, par quellg sckadünn, Ei bein cuntent, tutt bein par ünna, Wus spindra Dieus da maal adünna. Cunsalw' ilg culm, muntaingia, ilg plaun Cun tutt quellg ch' wus weids entamaun, Àars, praus, las Alps tutt aschk e pasck, Gwüss impruroetter eug wus aschk. A wus quellg bain wean à sarwyr, Ear wass uffants wenngen à ryr. E wus fick wenngen à ludaar, Bien grau saweer, e ws' ingratzchiaar. Quest taunt pür weyeds bein adaick, Skadin da bick trar raai (en) sieu sack, Plü partrackiaar ilg nütz da tutts, Chia bick ils paupers resten blutts. Buuna cuwugentscha, buuna paasch Duwreit, schi ws'wean ilg faick bick aasch. Jacobus Sturm, wies Predicant Cunseillgia quest, sgundei par taunt.*)

  • ) Remarcas: En divers manuscritts stat per u et v il medem letter ner

bustab, il qual en la stampa ei er vigneu observau. II. Yna chianzun da chianter par Ig dy dannfiff. ' Anno 1637. (l)ialect d'Engiadina-Sura.) 1. Aus ais darchio passo ün an, Ün otar ns' waint bain bot gnirr. Cun tuott do quint, o, chrastiauu, Da tuott ]g tieu fer et dyr. 2. Scha ntis dessan der quint o Dyett, Da tttott noas far et dyr, Schi fiiss noas fat bain zuond pardieu, Nus tuotts stuessan prir. 3. Nus wain fat bgier et zuond bgiers pchio, Pllüs, co sablun dalg maerr, Nus me nut wain indrett amo. Co deians nus mae fer? 4. Tiers me swulve, o chrastiauns, Eau grazchia a vus wölg ferr, Sarande a mi, wus ptir culpaunts, Müde woas dir et fer.

  • ) Remarcas: Las canzuns No. 2—7 sacaten en Tom V da mia collectiun

da manuscritts. Els deriven da Scanfs et porten ils datums da 1637, 1642, 1643 et 1646. Ultera da quei eau las remarcas nellns Annalas Tom II, pag. 262—265 d' observar. — 192 — 5. Tiers me s'wuoltte, o chrastians, Eau nun tschearg wöassa moartt, Eau he mieu saung par wus bain spans, Quaist saia Ig woas cufüerrt. 6. Scha gie uos pchios stm bgiers e grands Eau grazchia a wus wölg fer, Sramete e ami, wuss pür culpaunts, Mtide woas dir et fer. 7. Scha wuss gniss qui am ubedir, Woussa witta a miider, Schi wölg eau wus fig benedir E granda grazchia s'der. 8. Lu roba wölg eau benedir, Als courps eyr parchürer; Eir brichia lourma lascher prir, Wus tuotts in tschiell bain mner. 9. Tieu spüert, o Dyeu, ns wölgast der, Cun quell ns amuser, Chia nus indret que poassan fer, Lg dy d' hoatzt et saimper. 10. A noas pastuors, o Dieu, o bab, Tti grazchia alls wòlgast der, Chia a ntts predgian tia vardet, Tieu pled fo tii früter. 11. Do grazchia eir l's superiuors, Ls buns da guuarner, Eir chiastiand tuott mell eruors, Scho tti cumandast cler! — 193 — 12. Tuotts babs et mamas agüda tü, Cha poasan awair buns anns, Atia hunur, a ti trer sü Lur pitschans et chier infauns. 13. Ls infauns, o Dieu et vair Signttr, Als wölgast benedir, Chels poasan alur vilgs der hunur, Fo tü ells vbedir. 14. Lotiers schodün' dret, prus' alaig, Fo tti biner in drett, Chiels poasan el, lur wair raig, Hundrer ain dyr et cun fer. 15. Eir quels, chi aun roba da quaist mttond, Fa tü druer in drett, In tschill lur cuors, cha dozan ztiond, A giüdan eir lg povret. 16. Ls pouuers, Dieu, eyr wölgast der La waira cunpurtienscha, Cliels pousan lur paun guadagner Stin te stil, wair fidaunza. 17. Tuots scufurtos cun tia wirtüd, Dieu, wölgast cttfurter A tuott melssauns vae in agiüd, Als wölgast bod spandrer. 18. Ns parchiürra, Segnar, dalla fam, Ns parchiüra nus dalla guerra, Anns dons a tuotts vn ledt bun an, Donss pos in nousas terra. 13 — 194 — 19. Parchiürra pitschans et eir bain grauds, 0, Dieu, o Signer chier; Nus wölgast bod our da quaist muond In tschiel, a chiessa maner. Amen. III. Davart la Persecuciun dals fldeils. Anno 1637. (Dialect d' Engiadina.) 1. Travalg, murir e gueara, Parsequiter, Ais bain partuott la tiarra. Co daians fer? Inu daians gnir wia? Da taunta tirania, Inu me daians ir? 2, Tiers Dyeu wulains fugir, Ell po giüder, Ell nun ns lascha prire, Po parchürere, Ell ais omniputaint. Cur tuott stuet murir Tres lg diluvi prir Noe pilgletall aint. 3. Cur aint Ig föe as wsaiua Trais cunpanguns E Daniel eyr staiua Spera ls liuns E Jones in la mer, Alg fö nun pudet arder Liuns eir brichia moardar, Lg pesch zuond brich mazer. 4. Dyeu po bain parchtirer, Mu bain suenz Lasch ell parsequiter Seis chiers fideils; Schell lascha eir te mazer, Co woust vsche bott murir, Co woust vsche bott schmarschir, Co poust tuott banduner? 5. Da quaist muond tira wia, Aint lg wair pos, Da mella cunpagnia Tiers ls aungels e bios. Mieu chiürp sto bain schmartscliir, Cur Christ wain à turner Tieu chiürp à dalavanter, Cun glöurgia quell bain festir. — 195 — 6. Lg muond ho quell buu ster, Chi ho bgiers daners. Lagrus eyr da guarder Bgears pros et ers. Sto giu d'la cretta tia tia, Schi nun eist plü fadja E potist à chiessa ster. 7. Par roba'da quaist muond Wain Dyeu am der, Jesu raginam bain zuond 0, tesorj, chier, Des eau, vn pouer vearm, Da Christ am trupagier Me otir dalg tschell sarer Et ir aint ]g in fiern? 8. Da dains culg cottr poust crair, Da doura lg fer Üngtin nun stou sauair Cun palanter. Par que nun wain brich Dyeu Te our dalg tschell sarer, Ne lg in fiern cliiatscher, Ell tain darchio par sieu. 9. Clii me wain am sclmaier, Ho dit noas Dyeu, Lg tschell nun wain ell a darter, Ne esar mieu. Mieu Dyeu wölg eau bain tmair Sieu seinch nom cufaser, Da dell num trupagier, Tiers ell fearm rumangair. 10. Fig bgear stoust indürer Et gnir lio, Löng in praschun eir ster, Gnir marturio. Els wengan ad mazcr Cun speda stoust murir, Lg föe tü stouast ir, Co woust tü lura fer? 11. Dyeu wain am à güder Lais tuott pusaunt, Wigtoargia am inpraster Am fer cuntaint, Ell nun m'lascha in la moartt, Mti tres à quella wia Weng eau in glürgia sia, A quaist ais lg mieu fearm cufoai tt. — 196 — IV. Ünna senchia chianzun dauartt Ig alaig. Anno 1637. (Dialect d' Engiadina.) 1. Siin aquaista vuoasa noaza Vulains a wus chianter, Dieu aint lg pchio et loatza Nuns lascha mae cruder. 2. Cura Diett cun sa virtüd Ho Adam a gieu craio, Par fer agli iin agüd Üna costa hol piglio. 3. Ourd quella Eiva, la duona, Ho Dieu craio lg muond; La laig ais seinckg et buna La plescha a Dieu, bain zuoud. 4. Ella ais bain urdaneda Lg muond par chraschanter, Lg pütanöng cun speda Vain Dieu a chiastier. In a quell haun uiuieu Enoch et Lhott; Mugilers haun eir agieu, Abram, Isach, Jachob. 6. ]n a quel haun uiuieu Eir Moses, Samuell; Mugilers hauu eir agieu Bgiars senckgs da Isarell. 7. In a quell haun uiuieu Aron et Jop, quel giüst. Mugilers ho eir agieu Lg bun san Jan Batist. 8. In a quel haun uiuieu San Pidar et san Jan; Par a que plaschell a Dieu Ell ais ün seinckg liam. 9. Vair üna hundraiulla Duona Ifiteda cun bells duns, Ais üna chiosa buna, Tesori dals plü buus. 10. Iu aquaist muond schiüramaing Ais allg pllü grand dalet, Dallet e legrmaint Ais ün alaig indret. 11. Pero la chrusch sachiata Eir aint in aquaist liam, Illg muond ais ela aratrata Tress pchio dalg chrastiaun. 12. Asteint et eir fadia, Algrezchia dutsch et eisch, A cho nun maunchia mia Dabat, sü sura pesch. — 197 — 13. 14. Cho soda cumpurtauntza, Lg maridt, quell des amer Sur vair et eir sufrir; La duonna dtin bun courr; Ls ifaunss haun eir üsaunza La duonna quela sgunder, La noat bain da bragir. Schi vainla chiönsch landraur. 15. 0, Dyeu wögllia banadir, Schodüna prusa allaig, Chiells poasan a sieu timp gnir Tierss Dieu, lur vair araig. V. Vng chianzun dailg exelentissime Raig d'Schuevia, in la noutta dallg gref (cont) da Sevia (Sveva-Schaben).*) Anno 1637. (Dialect d' Engiadina.) 1. Quaista chianzun plaschand, Völg eau danöf chianter, Üngiün nun uain sbütand Bain auntz am agüider Aplaunscher quel prus Eaig; ' Da Schuedan uain numno, Chi ho per honur da Deis Güisto et mourt per ls seis, Ais aint in schel mano.

  • ) Remarca: II manuscritt ei fich defect, la scritira ei malscrita et greva

da leger. Er en quest origiu.il stat savens per u et e il medem bustab ner letter, il qual ei er a quia bein da observar. II grond combattiment à Lützen ei vignieu baten anno 1632 ils 16. November ner ils 6. November calender vegl. — 198 — 2. Cun quaist uölg cumanzer Et yr lur inavaunt, Co lg ais ieu, völg muser; Da quaist fat, cun grand' plaunt. Eg pövell Impariell 12 Ven a Saxen, - ]g paiais, Zaintza üngün schinager, Cun arder et ivuler, Fin chia lg Schueds en cumpareis. 3. 0, peister (pester) da Fridlanda,- Chi uain nunrao lg Valenstein, - Piglo da quela banda Matte lg müstar platz bain, In Saxen, spera Vaiden,5 A pê et a chiaualg, Plü co uainch mili hommens: Tudaischs, Spagniouls et Vngiars, Croboats, Bàuers0 et famalgs. 4. Tiers quels uen cun granda pumpa Lg breuf da Papenheim;7 El vo's fer üna frunta, Da nun mütscher allg maun, Vaiua suot seis cumandtt Bgiers plüs, co que, chi ais schritt, Ven in Saxen cumprais, Sdrüè lgieudt et paiais, Chia tuot nun po gnir dytt. 5. Siandt quaist duos grand signurs8 Insemall cun lur chiampfs, Suaintar lur amuors Saun els cüslgios, cun taunts Lg Schued da uulair tschantzer Ven auaunt Leipsia; — 199 — S'mattetan a sagiatèr, La uulaiven zuond schbalèr, Nun s'matteten a duster, bricka. 6. IIs burgers (vischins) fün zuoud scharse, Cur els uetzen e gnin el gop,7 Tscherchian ad temp acorder, Als dem lur clafs bain bod; Quaista, la seguonda gieda, Chiels que haun stuieu fer, Per qtie als stofan der Talers, als numbrer: Tschinquant mili, quo. 7. Siand, chia quaist tuot s'davanto Aint in quela citted, Lg Schued els legier haun A Namburg 9 sü dritzo, Cun uaing quater milli, Saxers la granda part, Eiren tuots a quels stili; Leiuebnrg10 füt subtilli, A Torgau, u in quel foart. 8. Vaiua ün cumandamaint In Saxen Ig auuo (orduno), Chia tuot saia cuntaint, Bain bod a esser aluo, Cun badilgs, tzappas, sgürs, Dalls homens lamtzeten (launschas); A Namburg- tiers ells ramaser E s'fer in quell, füt sgiürs, Sco lg Schued ls ho cusglio. 9., Staiuen les hommens darma In Saxen ster in arma; Stuaiuen ster in arma, — 200 — Schi gnis ad ünn giiistrer, Chia scha Is Imperiells 12 Quels non gnisen à mütscher, Ad ells cun lur chiauals Curir tuots dauo tals E tuots als amatzerr. 10. Siand quaist duos grands corps Ruot 8Ü our d' Laipsig, Shauaiuen tuot auauntee, Da nun mütschiere zuond brick, Mu cun lg Schued da guangier, Trasen à Lützen, -3 quo Lg Schued uos brick intardier, Vulaiua eir gugend giüstrer, Eir quell da Saxen lauo. 11. Viand gnieu a savair Alg Diichia da Fridland,4 Chia lg Schued gnis bain palvair, Alg fer grand uiderstand, A.g uulair schanzair aun (aint) In tuorn 1: Altalaria, (?)20 Als ho darchio mis maun, Alg Schtted, a tuota "wuia, Als ho darchio mis maun. 12. Quaist prus e fidell Eaig,15 Nun ho brichia did d'ntm, Sia oratziun suond d : fai, Eir la monitziun. Be auaunt co metter arma, Hol dit, quell fraich barun: „Eau wölg da cour ruer, Jesum giüdam giüstrer, Darmur da tieu seinck nom." — 201 — 13. Hauiaint sia maiasted 15 Cumplieu sia oratziun, Hol' admonieu ls Sued, S'cho fo ün dret barun, Chilg de gitider giüstrer, Parmur dalg pled da Deis, Lg paiais delibarer, A Deis lascher maner, Piglio ilg guaffen seiss. 14. Cun quaist s'mattet a batter, Hauaiua da fer lo, Tuot stuaiua cumbatter Tuot lur pusauntza quo. Valstain- schanto ls chianuns, Par nusclier cunter lg Schueds, S'vazet tuots duos mantuns Güistrand, be sco liuns, Lün loter nun s'dem lu. 15. Alg seteuel di, di Nuember, Sudiva a metza noat, Alg sagiatam, chi faiva trembler Alg muts et wals, bain bod. Lg Schued det surm alg legiar, Tuot a que seinck, lung di; Vos sün lg davous zèdar, Palg sagiatam, zuond ledar, Amas parts lio plaschieu. 16. Alg Schtted uos plü gitistrer, Mu lg eira memma tard, Tschels nuns pudaiuen uster, Schi nun füs sto auant noat, Par que uen la bataglia Surtrata stin lg oter dii, — 202 — Che sün quell saia duanto, A quell saia fallo, Vülg huossa dir a qui: 17. La damaun bain a bun hura Eira groas müuol fick, Iufina las nouf hura Nun s' pudet giüstrer, Par que hauet lg Raig1 temp D'ameter luratziun, L'armeda sto schnuglier Et s'metet a urer, Chia uandsches lur manttra. 18. Ais luratziun gliureda, Sia maiasted ho dit, - Sco vout via alla Sudeda, Els ho fick admonieus, Meis oficiels udie E uus meis prus sudoss: „Vus impisand tuots a qoe, „Chia eau s'he admonieu, _Ais noas salüd, ischantoe." 19. „Schia uus cun me giüstrais „A wangais voas cour et saung, „Schi uain noas Dieu, davardet, „Ans fer plii dalg bain aung, „Cun lodt ans der vitorgia, „S'schün bab ans ster ardaint „Et gnir dauous ludats, „Cho, chia nus ns hegians dapurtats, „S'cho tapher sudats." 20. Sün quaist matet seis fat Legar in maun da Dieu, Ho lg schlachtordnung tschantat Ascadün in Ig lü sieu, .— 203 — Trer cunter lg inimih, S'matet el s'ues Ig prüm; Matzo bgierss in quel di. Immünchiün faiva lg plü Et faiva da barunn. 21. Fridlandt- nun uos manchio, Ven eir avaunt cun d' gaud (forza), Elg Sax nun intardier, Ilg uen dauo bod. E me nun so udieu Ün giüstrer uschi fri. Ilg Raig, da soart, uuagio (vugegier), Chi alg uen suot el amatzo Nouf chiauals, in quel di. 22. Al uen in quel matz Trais regiments matzo, Chi restaun sün al platz Bgiers officiels plaio. Cur lg Raig que wezet, Schanto otars a quo, Als quels in que dandet Haun fat ünna tel uandet, Chia tschels haun banduno. 23. Quel da la uard dalgs Schued Haun giütro per lur Raig Nttn l'haun lasclieda yr uöd (vöd) Es l'haun tschantos d'fai, Chia quels imperiels.12 Haun fick stuieu mütscher, Haun tuot stuiêu abanduner, Bgier sagiatam lascher, Chiels paun aunchia drttver.1C 24. Cur Papenheim • savet, Chials seis eiren batieus, — 204 — Ais el gnieu quo dandet E sun eir sto baiu uegnieus. Maina sia foartza a quo, Cun alchiüns regiments, Ven bain bod amatzo,17 Infina noat düro Quel batar, in quel teimp. 25. Eir lg Walstain'1 sia parte Ho eir quo stuieu piglier, Eir bgiers dals brickauarde,18 Nun sun eir uöds stos oura. Ün Ridmaister dalg Schued, Ilg ho gieu fat praschun (er), Tiers que nun ais ti òed Na balla lg ho plaio, El uenn large, es stgn e bun. 20. Lura sia maiested - Ais eir sto amatzo, Cur el s'ho hagieu schuöd, Zaintza curatza (cürossa) quo. Ilg mamih (inimih) fick chiatsche, Cun fürgia incunter ell, Ais ell sto sagiato Tres iccufas quessa gieda, Loter di spartit el. 27. Gniand que asovair quoe Alg Vimarc,19 quel barun, Quo lg Raig ftis tzuond plaio, Ho dit a seis mantun, Havet taunta dilur, Chell dè rasposta, que: „Call nun giauüsch in lura „Da uiuar zaintza di mura;" Nun haun plü tingiin schinagio. — 205 — 28. Lotiers eir ls Filendars - Nun hatin plü tgnieu üncunter que. Nun sun eir brick stos temars Cura lur raig füt sto fling (flinch), Mu stin ls imperiels Haun fat tina detta fick, Ad els, cun lur chiauals. Matzaiuen tuots per tals, Nun daiuan quo tiers brick. 29. Uschi sun amatzos Quells dallg Imparadur Tres (treis) regiments Runes Nun haun gieu pos ingliu, Mtt lg oter di mütschand, Sttn gnieus als paurs a maun, Ils quels ls haun amatzo, Nun haun brick schinago, Els haun do lg bimaun. 30. Als hatin eir quo chiato, Quells brefs dalg Schued sudo - Ün ruob nun manzuno, Chels ais a quo arumais: „Otaunta petzas grossas, Cun la monaciun (muniziun), Duo mili chiara nova, Ansembal cun las roudas,*-

  • )
  • ) A quia finescha la canzun dil Reg da Svezia (Schuevia), probabel non

ei mieu manuscritt complet.) Notas: 1. Gustav Adolf II., reg da Svezia, naschieu ils 9./19. December 1594, mort nella battaglia da Liitzen anno 1632 ils 6./16. November. 2. Sassonia. 8. Ils Svezs. 4. II duca da Friedland, Jlecklenburg et Sagan, Albrecht Wenzel Eusebius. de Wallenstein ner Waldenstein, naschieu 1583 ils 14./24. September à Hermanic in Bohemia, assassino à Eger anno 1634 ils 14./24. Favrer. 5. Weida, marcan en il ducat, da Weimar. 6. Tudescs, Spagniols, Ungareis, Kroats, Sevs ner Bayers. 7. Cont de Pappenheim Gottfr. Henri, naschieu à Pappenheim, anno 1594 - 206 — ils 21. da Meg, mort ils 7 /17. November à Pleisenburg, sper Lipsia. S. Numadamein Wallenstein et Pappenheim. 9. Naumburg, marcau en Sassonia. 10. J. Francesc, duc de Laueuburg, mort 1689. 11. Torgau, marcau in Prussia. 12. La schuldada dil imperadur d'Austria. 13. Marcau en Prussia. 14. Probabel Altenburg ner Altenberg, spera Lipzia. 15. numadamein Gustav Adolf. 16. Ils Svezs. 17. Pappenheim eis mort da las blessuras il gi suenter la battaglia da Lützen. 18. Probabel brigadiers ner brigade. 19. Bernhard, duc de Sassonia-Weimar, generalissem, nat à Weiinar ils 6. Avnast 1604, stilo veder, mort à Neuburg spera il Rein, ils 8. Jnli 1639. 20. Probabel Altmühl, spera Ltitzen. II Zifer sur il stricli munta il calender vegl, quel sut, stilo nouf. VI. Üna cnianzun dauartt noassa libartedt spirifuella et co chia Is schantamaints da Dieu saian auaunt maun nun amilgdrantt. Anno 1642. (Dialect d'Engiadina.) 1. Pür taidla christanttedt, Cho Dieu cun sia buntedt In tuotta sias ourass Fò mürafgliusas prottass. Laas hoarmas eiran impriual Sfurtzedas tiers ltir ifdull (idül) Et eir foss schaintamaints Ls eiran scho latschs taiss. Dalg timp da noas pardauaunts Plantdtschaiuen suot tirauns, Vett Dieu cumpaschiun Ls spandrett da la praschun. 3. Da foarza nss hol husto, Lg inamich stramanto, Duno tres sia buntedt La dutscha libartedt. Mo da tschient ans inno Ns ho noas Dieu lascho Lg sieu sainck pledt pradger In trauntar nus araster. ti. Quel sul, clii salf po fer, Indret ans cufurter. Quel nöbel grandt tesor Sttr tuot argient et hor. — 207 — 7. Vschia anss liol cttn buntedtt Cuuieu la libartedtt, Nuss huossa bain gudain, Mu fick sur adruain. 8. 0, ludain apusaiuel Noas Dieu uschi buntadaiuel Chi setza in tschil sti ott, Chiantain ad ell sul lodt. Mo poick nus ns arcuntschnain Aint lg pchio rastain; A Dyeu dains pochia hunur, Cun noasa tuorp et tznur. 10. Vivains in la nuschdedtt, Strupchintsschas, uanitedt, Lo scuntar lg pled da Deiss Traplains ntts suot als peiss. 11. 13. Nun gtida las insainass, Chi ns imnatscha painass, In terra et tschil insanias Bain da noas egan öeilg (vaseins). 14. Nun gtiidan eir lur guerass, Paiais in noasas terras; La tschendra da noas tettss La perchia da Dyeu suess. 15. Gio tratt la speda ho ]g maister, Air trat sii sieu balaister Daus prendar hour dalla streda Dala libartedtt harteda. 16. Mu scha nus gain tiers lg signar Tschiarchains eir da gnir mildars, Ns vuluain dalg pchio da cour, Chridains quel cun dalour. 17. Scho dalg temp da Noe et da Lott, E fain sia sainchia völgia, Vinains nus da partuott Mema in strupchintschia Immatscha, paantinchia. 12. Nun giüda ingitin pradgier, Rtignier u imnatscher, Ingüin prus pradgiaduor, Sco uossa da prus signuor. Nun dain ad el plü döglia, Schi uain ell ans banadir, La perchia our da maun büter 18. Ans uain eir pardunandt, In gratzchia sü pilgandt, Tres Christ, noas Signer chier La chreta ans adampchier. 19. Cun tuot gain tuots tiers ell, Standt uschi fidel Schi uain ell ans exodir Noas plaunschar et hragir. Amen. — 208 — VII. Üna cnianznn sün la pesqua. Anno 1637. (Dialect d' Engiadina.) 1. Christus ayss arasüsto Da tuott allg sieu martuor, Tres aque daians ster leidamaing Par chie ell ais noas cufourtamaing, Halle kirie, christe kirieleison. 2. Et schell nun füs arasüsto, Schi füs quaist muond tuot custimo, Mu dimena, chell ais arasüsto, Schi ais tres hell tuott uiuanto. Halle kirie, christ kirieleison. 3. Et uschi inauaunt, chaell ho güstro Da moart in uita arasüto, Schi gnins er nus ad arasüster, Paluair a tzieua noas fatt pigler. Halle kiriell christe kirieleisonn. 4. Mo ell da duosa inuia, Ne moura, ne indüra pllü fadya, Par tel nus tuotts, chi aqua indürain Saimper cun ell gnins aster bain Halle kirie, christe kirielettison. 5. Haleluya, Deys saia ludo, Deys saia er ingratzio Chia lg noas christ ais tschert arasüsto, Chi uol a nus sairaper agüder! Hlle kirie, criste kirieleison. — 209 — 6. Quaista chianzun ais tuott cumplyda, Ludo saia lg omniputaintt Dieu, Dala etarnela moart, chell ans ho spandro, Aschi ns gnins cun lg sauair grand gro. Halle kirie' christe kirieleison. 7. Arasüsto ais ]g, noas signur, Chy ais alg noas uair spandredar Alle, Alle, Alle, Alleliuia. Amen. Finis. VIII. Continuatiun della cMaizi iavart la scMsnsa arnina lal vycl (vicl) la Plur etc. Anno 1618. (Vide Annalas Tom VIII, pag. 201-202.)*) 15. Ell ho eir qui dauaundtt Gamora chiastio, Ett Sodamo lg sumgiauntt Ays ida suot par lg pchio; Eir otras terras finnass Sun missas in ruinnass, Par causa da lur pchioss. 16. Partaunt da pchier laschain, Tandain ad ün sull Dieu, Fatschain que, chi sto bain, Euain da chour lg filg tieu: Tierss nus chiell vöglla ster, Da tuot mell ns parchürer, Que ais lg cler partieu. 17. Nus, chi auains udieu Et uis lg chiastiamaindtt Ns vuluain darchio tiers Dieu. Figain quaist bain a dimaindt, A Dieu sull dain lanurr Ell ais elg uair creattur Da tuott quaist furnamaint.

  • ) Remarcas: Sco jeu il onn passau vai supponieu, non era la sura numnada

canzun finida; en in auter da meas maunscritts, Tom V, sacaten aunc ils seguents G vers. 14 — 210 — 18. 19. Ell ais sulett patrun, Stain nus pür uia Dieu, Da tuott qast che ais ardaundtt, Con uaira anur arantos, Sur ell nun ais ingiün, Schi uanal tres lg fillg sieu, Sullet aritzel lg muondtt, Ans parduner noas pchioss, Danuss pol fer que, chi lg plesch, Scha bain nuss indürain Anus saia duzch v esch, Et in quaist stanttain Sia ais la fourtza zuondtt. Darchio, schi gnins aposs. 20. Nun fer eir tü, o, Signar A nus, scho nus maritain, Vöglast tia ira artignnar, Nbs parchiürer, nss fer dalg bain, Eir pllü nuns chiastierr, Da quaist vöglast contanter, Que tuot da cour aruain. Amen. IX. Adia dalla cliara. Anno 1776. (Dialect da Trin.) Tschil lagreivel, jou banduna, A gig ussa, vive bein, Stos laschar er cou davose Quei, ca po lagrar mei; A stos uss cun tal tristrezia Gir a ti uss bitigot (àdia, stei bein), Ach, cun chi dei ver latezia! Cun nagin, jou stos uss fort (navent). Tut la lgeut, ca tei hasegian, Gin pauc bien da tei a mi, Gin savens, a mei plugegian, Meu cor buc da dar a chi. Aber ilg meu ferm proposi Ei, da star fideivel a ti, — 211 — Tai hai jou mi ligeu ora, Ach, co dei jou tei dai si. A schi gig, sco ilg feuc quel arda, A la grepa ferma ei, A schi gig, sco l’ aua cura, Vi jou ver char tei! Mo deis ti forsa era Sin meu leg mei morts anflar, ¦Scha la flur sin mia bara Deis ti lura si tschantar. Jou a schia partarchava, •Cur jou mav navend da tei, Ti lancunter, forsa schevas, Enten stailg da ver char mei: „Ordavont ils elgs a mi, Aunc pli lunsch or dilg meu cor.*- Mo seigig sco ei vult, Tei vi jou mai onblidar! — Quont bugent jou tei haveva, Quont savens tiers tei jou ngeva, Quont bugent jou tei vaseva, Quont nuvidis jou sparcheva, Quei tut, auuc auter pli, Sai jou bic, sa nagin da gir. Adia, jou chi sto gir, Gig vai jou schon sadustau, Adia, jou chi sto gir. Ciou da tei uss prend cumgiau, Anavos scha jou mira, Ach, jou sai bic auter far Alss (aulz) jou meu cor en plira, Ca ti mi has leu sbitar. — Quella sera ei vangida, Fus la po mai cunparida, Nuca brevs han survangeu, Sco ci era discureu, Tilg leg vai jou meu refugi preu, Lantira noig zund pattc durmeu, Biar ons, biar ons vai suspirau, A zuud aschia patarchau, — 212 — 0, chara, co has ti pudeu Mei meter zund or dilg cor teu? Er jou stos tei us anblidar, Duves meu cor parmitz schlupar, Parchei, anparav jou mametz, Has gieu Q pli char ca tatez? Eihezia ha mei buc carmalau, Leza ver char, fus guis puccau. Beltetia po mei bic schurvantar Schilgog gnis jou üna autra aver char, Scha ie ca tia vesta a tia fatscha mi plai, Üna da las pli bellas, sagir bec eis; Pardertetia quei ei iin lagreivel tschupi, Aber tiers tei antscheiva grad a flurrir; Loms, buns plaids, anqual schangeg Quei sa trer savens ils mats, Mei aber ves ei schi pauc niciau, Schi pauc, sco ti mi vesas dau; Quest aber hai vid tei anflau, Ün cor sincer, nun lavagau, Sco d'in uffont infaltiadat A zund nagina faulzadad; Tes elgs, quels san saturpiar, Tes plaids quels pon en cassa star, Scha je ti fass nott par saltar; Quest ha geu comuvantau Da taner char tei, sunt canriclau A stos jou je da cou donvi Far quint, da tei stuver darsi, Calar da tei er ambratschar, A bec sin tei puder mirar. Tes elgs a mi pli chars c' ils mes, Da meter zund or dils mes sens, A tei, schi chunsch vi anblidar, 0, dira nusch, chiou stos smacar. Uss pia, chara, schon asc tei aschi numnar, Dunt jou a ti, bec senza larmas, Oz pitigot, cun suspirar. Pilg amprim vi ver rugau, Je datschertameng, suplicau, — 213 — Ca ti mi velgias pardunar Meu infalti sadeportar Anvers tei, seigig davantau, Cun plaids, faigs ner sin auter grau, Ves jou forsa en cumpagnia Bec savundau, la velgia tia, La quala jou ves stuveu lingiar, Dantont, ca ti zund pauc tschincar (tschintschar, plidar) Cun mei vulevas avont temps, Je, gual a schi eis elg present, Schi ei sagir quei faig da mai, Mai or carezia anvers da tei; La qualla ha er comuvantau C'iou tei algs tes savens stridau, Hai cun star gig en teu suler, Schar tei rugar, cion dei ratrer. Seig, sco ei veglig, ilg ei vargau, Hagias a mi po pardunau! Partrachi er, ca in pudes Er anqual ga ver varteu ves Tieu scir a truri sasalvar Anvers da mei, schiou fus staus cars, Er par l’ auter, chi vi jou ver gig, 0, chara fergis mein nicht! Lai mei savens gnir andiment, Scha je, ca jou sunt lunsch davend. Stei sauna, stei er üna flur, Schi salve tias bellas calurs! Sinceritad, migeivladad A castitad buc anblidar, Biar onns ta deis parfecionar. La husliadad eis da ludar A cretadad buc da sbitar, Charezia schon eis antaleg Anvers da mei, tilg fergis mein uicht. La chouadad per salve si A tarateng er aunc dilg rir, Lur ca cur maldaschend plidau Dad auters ven sin anqual grau Saturpiar pudes ancuranar tei, — 214 — Parchei pardechia da la vartid ilg ei. En curt, ei seigig gig a ti, Ta flisege da quei, cei bi. Aunc biar a ti pudes jou gir, Mo jou pos bec, jou stos sparchir Da tei, sai bec, schiou vetz tei pli, Quei fa mi grev, jou gig à chi. Ach, forsa vai jou tei schi car, A ti sin mei pos strusch mirar, Jou vom davend, or dilg teu sen Ad or d'ils tes partrachaments, Truri, scha quei fus a schia, Lur ngis cun dreg la buca mia Dadault, dadault a clumar or: Tgei vanitad, bein or ad or, Mieu spirt a mi lur clumas tiers: Partrachi bein, jou gig datschirt, Tieu cor vid auters da ligar Deis bec, ilg ei tut vanitad! En ilg jester vom jou oz marvelg Ves gieu da tei bugent cusselg, Schiou duves ir pli lunsch davend? Mi gi grad, sco ti has bugent, Adie, adie tschint e milli ga: Ti eis mia carra, ti vens a restar, Uss bitigot, o, ti cor meu! Jou fetsch aunc spronza, da tei ver pli, Scha ti a mi, sco jou a ti Eis, lura saias legra da coudanvi, Er jou vi lura leger star, Cur jou vid tei pos partarchar. Enstailg ilg leuc vi jou Z 0 + 2 o o a e i o u ilg num • Mo ussa, ca jou sunt davend, Tiers tei jeu mes partrachiaments, Tiers tei van uss ils mes suspirs, S'gulond, chiou asc je becca gir! — 215 — X. Clrianzun patriocica dal ann 184:?.*) (Dialect d' Engiadina-Snot.) 1. Laschai clingir chiant et majöl Ch' ls tuns rabomban fin sün Cöl: La liberted tras uniun, Legalitad ais vgnüd' in thrun 2. Dals Jesuits, chi sün mütschats — Dals pietits et affilats — D'els chi armivan ils partits, — Tot lur utêrs sun ussa sdrüts. 3. Els corrumpeivan ledsch' e drett Per tegner sot il spiert e pled; Batzs austriacs deivan schlupets Et ils Francès malins bun pleds. 4. Perquai ö jüvla ma chazzun! Noss' ais la liberted sü' l’ thrun, Cun seis cölest, clàr vestimaint A tot Europa straglüschaint. 5. A nos sudats fat pür hunur Pustüt a general Dt'ifur; Ma tü ils hast electrizà Cun tia forza in vardà!

  • ) Retnarca: Questa zifra significa eu tntas 12 canzuns il millesim, chil

manuscritt porta; probal ean enqnalas da quelas annc pli veglias. — 216 — 6. Ün Dieu sulett nus adurains, Be üna patria havains Üna justia, egual drett, E libra cretta, liber pled. 7. Guarda da Cöl o, Bap etern Illümna nus e nos güveru; Fa 'ns esser fraics pro '1 bain comün Units pro libertad e glüm. 8. E generus compatriots Vulains perdunar als idiots, A tot orbits, tots surmanats Fonds quels davantar reaquistats. 9. E lura, scha il malscuvir Als potentats fess intervgnir, Schi tuots per ün et ün per tuot E noss' Helvetia non và suot! 10. Rabomba, jtivla ma chanzun: Con ogni brava naziun Ais la victoria in verdad, Ais Dieu et ais la libertad! 11. Perquei a 'ns dess tot quai svagliar Da us esser svessa per cussgliar, Cun Dieu tin pòvel bain units E sainza egoists partits. — 217 — XI. Admonaciun pententiala supra ils comets, vis in Engadina Anno 1680 fat aura tres I' Reverenda, Ser Peider Saluz da Lavin. *) (Dialect d'Engiadina suot.) 1. Comets, noas Deis, ans ho tramis, Lais temp da penitenchia, Chi quels signels indret ho vis, Stramizzi in consienza. 2. Cliristanta, stti voust savair, Che il comet manaia, Schi Christus clèr quai disch, pos vair In ilg evangeli, seia. 3. Chia Deis sia ira, als signels Als pchiaduors fa vair, Par ch' els Deis süsura in tschel Conzond stovan tmair. 4. Par lur puchiats, chel saia grit, Els vöglia avisar, Chia schi ells nun poartan meldet früt, Schils vöglias pirantar. 5. Jerusalem, chi als profets Nun laivan pü tadlâr, Ha quels, noas Deis, tramis comets, Be auns, ch' els chiastiâr.

  • ) Remarcas: Questa admonatiun pententiala sacata en mia colectiun da

mnnuscritts, Tom III, pag. 259—264. La scrittira da quel ei fich nauscha da leger. Sopera il sudet comet, ch' era vesibel dils 14. Novemher 1680 infina als 27. Schaner 1681, dat Sigr. Dr. Prof. Christ. Gg. Brügger en sia rNatur-_hronik der Schweiz" (Programm della scuola cantonala grischuna da 1881), aunch pli sclariment. Sia torta ner cua aveva per exempel ina lungezia da 80 grad ner 10 Milliuns miglias; el era avicinan agl' soleigl sttn ina distanza da 30,000 miglias. — 218 — 6. Vaira, scha al mèidramaint, Vulesan comanzèr Et dals profets lavisamaint Plü bain bout tadlèr. 7. Mo nun coistand pro els, e fet Ne penitentia üngüna, Ilg chiastiamaint ais gnieu dandet, Cun tuot eir la ruvina. 8. In möd, chia mamas lur infaunts Brasaiven, per mangâr; 0, che sgrisus, o chier christiauns Vögliast considarâr! 9. Als signals, chia Deis ins ha tramiss Dincurt avaunt noas oeilgs, Us quels da nus indret sum viss, Sü zura in ilgs tschêls. 10. Aint in Cernetz, sülg cler mietz dj, In ilg firmamaint sü zura, Treis sulailgs, clers haun splendury, Sun viss, in üschadura. 11. Paucks dits davo, haun quels da Ftaun Vis aint in la noat schüra, Sur Sent na stailla, sco ün maun, Cun tina perchia spera. 12. Our in Partens (Pratens) in ilg firmameint Schün zein, na perchia staiva, Be in quels dis, chia quiaint, Quests segnels tuots vazeiva. — 219 — 13. Pauchs dits davo, Vain nus tuots Vis l'comed zuond lung, Chi staiva sur Engiadina sur e suot. 14. Chün tal comed ma nun ais stad, Taunt, chial muond ho duro, Ne s' po chiatar ingiur scritt, Chia saia palanto. 15. Cun tal lungeza, sco ais quaist, Chia Deis ha tramis huossa, Ilg quel sü tzura aint in tschêl, Signels d' sia ira, ans muossa, 16. Per ilg puchia, chi avaunt oeigls Sco sün il munt, ais d'avanta Et eir, sco mer d'avanta Et a fuol me vain da nuo cantschida. 17. Prüm nus ministers, negligaints Eschenss, in noass ufizi, Et pro la cena stain, Co vain, ingiin arizi. 18. Co Deiss ilg saung dalts christaunts, Chi vegnan comdamnats, sulet tscharchiant, Vöglien ch' noss mauns, Scha nu main manchiant. 19. E vuo, chi vai da sentinchiar, Co s' dapurtain a quia Deis, in voas pè, scha vulüt tschantschar, Per vus fecschast jüstia. — 220 — 20. Et güdicont vus set scherts, tenor La ledscha voassa, Alur et favur, sannia fat, gniaro Ilg vin, suvent sa muossa. 21. Deis eis, chi sta intraunter vu, Scons muossa ilg psalmist Et la sententia guarda Pro, co vu faivad injüst. 22. El voul vuo sves jüdischar, Tenor la ledscha sia, Avaunt seis trun s'voul far Tramblar, rendand tuot iniüstia. 23. 0, babs et mamas sü, Eir vuo nun spredscharas il Segner; Dala vavetza et auter plü Vicis, ans artegnèr. 24. Et gent seis pled duvein tadlar, Chi vain a vu pradi, Quel, chi suvend vuol manchiantar, Ais azia reprobi. 25. Eir brich dumir (durmir) in ilg taimpel seis Taunt, chia alg plaid vain samna, Quae ais la chiassa da teis Deis Tü fast, sche ess tii condemna. 26. Stand giu, abmona da noas puchia Et panittentia fains, Schi vain noas Deis, quel in varda, Bütar davo las reins. — 221 — 27. Fain alg retrar alg chiastieamaint Et grachia fain ans far, Schel da nun veza meldramaint, Cun laud et suspirar. 28. Per amiir dal greif puchia Intraunter nu, clii regnia Pal qual noas Deis ais grit, Chia el comèts trameta. 29. Tia ira, o Deis, vögliast retrar, Tenor noas fat, Nus non chiastiar Mo fons miserichorgia. 30. Da noas inamis parchür ans Deis, Tres tia gratia spüra. Plü ventüra nu vain aint in tais Mauns, co quela gliet, sche düra! XIT. V«e r s, purtau avout sin la nozza da dunschella M. C. C. et Sigr. A. G. à Ragaz ils 24. April 1890. (Dialect da Giufaulta.) II soing apostel Paulus gi: _Bain fa quel, ca marida, „Mo meglèr fa quel, ca femnas sa fugi „A a quellas bech safida.1- L' ancunter gi il Segner setz, Genesis, II. Capetel, vers schoitg: „11 è bech bien, chil um ê sulett _Tut il gi ad er la noitg." — 222 — Per qüe il Segner l’ Eva a scafeu Ad Adam bech schniup, A quella bealla giuvna preu, È pilver el non era tup. Cur el allu samaridava Cun dunschella Eva, aint il Paradis, Giantar da nozza el non fageva Ad er hin (nagin) vièdi a Paris. Allu il Hötel Lattmann non exsisteva, Per que, tut simplamein, sut in pummèr, Signur Adam et dunschella Eva, Lur giantar stuveven tanèr. Fich simpel era lur nozzetta, Er simpel lur giantar, Surtut simpel era la toiletta, Chels avevan da purtar. II tratg, ca ad els ils pli a gustò Ad er aunch oz è zund gustus, Era quel tschert mêl, (meil) taunt renumno, Ca para er schi dulsch, a nus! Cun tut dretg an ils teimps samido E bien elg, ca las toilettas Een oz il gi aschi perfecziono, Schiglog poveras, vus giuvnettas! H. C.

  1. *) Remarcas: Quest varnigiament (admonitiun) sacata en in manuscritt (statut) tudesc, che porta seguord titel: „Hier sind verzeichnet die Ordnungen, Artickel vnd Satzungen, so eine ehrsame Gemeindt vnd Nachburschaft. Sarn gestelt vnd ze halten geschworen hat, by gütten thrttwen, anno 1590 a di 16 Januari." „Jacobtts Stiirm, der zytt Pt'arrher am Heinzenbergk, hats geschriben etc." II questioneivel manuscritt cuntegn 44 4° paginas. Fögl 3 fa nus cunaschent cim ils 7 humens, che han lavurauora quels statuts, els ean: „il cuvich en nftizi Steffan Ragutt, mastral Christ. dil Joss, mastral Josep Marigk, Jan Biett, Thomasch da Kamenisch, Mark Marek, Jan Thissli et Jctn Melcher." Sin il fögl 4 state.n ils noms dils cunueinbers della snbcommissun, numnadamein: Jctn Nicka, Victor Janutt, Thijenj Kamischutt (Camuschntt V), Lyützy del Ltjiizi, Ttjny, da Karisch et Jerjmaun dil Tomina. Pagina 19 porta sequenta inscriptinn: „Volgend ettliche andere Artickell, so im Jar Christi 1590 von eiuer Nachburschaft Sarn sind coufirmieret vnd ettlich hinzugesetzt worden vnd jetzt vff ein niiwes übersehen vnd bestâttet im Jar 1605; geschriben durch mich Jabob Sturm, der zytt Pfarher am Heinzenbergk, à di 17 January.-* Remarcabel eis ei, che questa admonitiun sacata en in manuscritt (statut), chei schiglioc totalmein scritt eu il lungnaitg tudesc. II original deriva da Sarn et ei ussa tras cumpra vignieu en mieu posses.