Rätoromanische chrestomathie X/Letscha de Viscnanca/Forma da proceder in drett d visnaunqua

Da Wikisource.
Letscha de Viscnanca - Forma da proceder in drett d visnaunqua

../Ordinatiun dalla visnaunqua dall Tersal daint ../Register dalla Ledscha d' Vischnaunca IncludiIntestazione 10 maggio 2023 75% Da definire

Letscha de Viscnanca - Ordinatiun dalla visnaunqua dall Tersal daint Letscha de Viscnanca - Register dalla Ledscha d' Vischnaunca

[p. 60 modifica]

10.

Forma da proceder in drett d visnaunqua; —

Item ais ordina chia cura duas parts spilgiessen l’ üna l’autra cun drett, dessen ellas proceder in sequenta forma. Primo dess la part plonschadrà recuorrer pro il Cuvi grond per la solitta ludatscha, dopo hvair obtgnü qlla far banir tras il fieusser la contrapart, tenor fuorma sün il di dal jüdisch ordina, qua dess ditta part attrice essendo il drett per compli, clomar sura chia la ledscha vengia in maissa, et sün quai s’ haviond finats in drett far clomar in drett la contrapart, la qualla in medema fuorma, comparsa et finada in drett, dessen sequir las raschuns vicendevolas in præschenscha dall jüdisch, et nun cumparond sün banida fatta la contrapart, schi dess ’ils sigrs visnaunqua podair yr et lavar ün pengier per la disobedientia et spaissa fatta NB ais da savair chia la part sto svess sfinar in drett; —

[f. 72v] 11.

Plunavaunt ais eir ordina, scha qualchün la ditta fuorma da proceder in drett da visnaunqua falles, quel nun dess ngir bütta our drett, mo sdess yr inavaunt cun la fatschenda, restond in cognoschenscha dall drett d’ visnaunqua da agravar la part chi falla cun il cuost finida la caussa; — [p. 61 modifica]

12.

Item eis ordina, schi bsöeng fess da trar aint perdüttas, schi dessi ngir observa suainter stylo in civil.

13.

Melginavaunt ais ordiña, chia la visnaunqua dess havair per lur santüda 5 ün past, et schi havessen dad ir or dall löe solito, schi desni havair ultra il past amo 18. Xr. per hom et brichia plü, et la marceda al fieusser, dess esser a banir la visnaunqua iminchia giada 12. Xr. —

14.

Item ais ordina chia cura 2 parts spilgian a drett [f. 73r] suott drett visnaunqua per fatts da fond, sea per vias od püncheras, termels od semdas, od auter chia mentionar spudess, schi suni obligats ils sigrs visnaunqua da tadlar las raschuns damas 2. parts overo documaints præsentats, oder perdüttas, trattas dels sudits sigrs lura transportar in löe dalla diferentia, suainter l’occasiun retscherchia, et guardar et ponderar, tuot quai chia drett ais et turnar darcheau in löe solito a judichiar et eir in ’l löe chi ais judichia; dess ngir inclett in jüdici et ils cuosts chi in ditta causa podessen yr tenor chi vain jüdichia; et sententia dessen podair sinservir dall pünch qui suot scritt.

15.

Item ais ordina et chiatta in fuorma sequenta chia cura chia üna visnaunqua havess fatt oura ina sententia per ün ploing datt aint, od ad els manifesta, et fatt oura la fala chials surscrits sigrs haun judichia, schi dessen havair authorita da pudair mander il fieuser a lavar il penger per la falla fatta oura, et s’ mettondt incunter a nun laschar lavar ditt pengier, schi chia la visnaunqua haja [f. 73v] authoritad da dir svess od cun assistents, scha bsöeng fa a lavar ditt pengier, et ils sigrs visnaunqua insembel cun assistents dessen havair per lur marceda 12 Xr. per hom, per la falla fatta oura staviond svess yr alla chiasa, et quai tuot a cuost dall renitent, et voliond tuor auter refugi od jüdici schi nun sunj obligiats da responder, suot che forro chia s’ mentionar spudess, siond aproba dal Tersal et eir cur chials sigrs visnaunqua hvessen bsöeng dals surscrits assistens, schi chi possan clomar pro inua chils plascha, schi suni obligats da far asistentia et obedientia, suot paina da tuots doñs et cuosts; — chi giessen per ditta caussa, saimper in cognoschenscha dalla visnaunqua, et surscritt pengier dess ngir stima, dals dits sigrs per lur saramaint, et ngir datt ün term compatente et nun ngiond schlubia, dessel restar dal huster, tenor chel ais stima; — [p. 62 modifica]

16.

Item ais ordina scha ün havess da far üna scumondada od sapchiantada, schi dessel recuorrer primo pro il [f. 74r] Cuvi grond per la licentia siond a chiasa, et nun siond a chiasa, dess recuorrer pro ’l Leutinent, per licentia et il fieusser dess hvair per sia marceda a far üna scumondada 12. Xr. medemamaing eir üna sapchiantada; —

17.

Item ais ordina cura ün vain banj pro la visnaunqua et qua vain suña ’l seng, schi dess ün et scodün, sea chia ell sea a chiasa od oura sül fond, dess impestiond far obedientia al suñar suot paina minchia giada f. ün. —

18.

Melginavaunt ais ordina chia ün et scodün sea culpont da dir per vias semdas, per yr sün seiss fond inua ell ha dretts, dad ir, et ngir, suot paina d’ün f. senza ingiüna remissiun.

19.

Item ais ordina chia scodün dess termir intuorn seif fond, et far buña saif, cun bavuns serats sü, accio chia ingiün quatras nun retschaiva qualche doñ et quel il qual nun fess dess purtar gio ’ls doñs chi quatras [f. 74v] dvantessen pro quai ngir castigia per cognitiun dalla visnaunqua.

20.

Item ais ordina cura qualchün havess da far od drettar per uals, pünchieras, od vias tras il fond od chün havess da far per standschels, schi pol quel tras mez dals cuvits tuor avaunt et rettar et laschar santar termels; —

21.

Item ais ordina scha qualchün dall temp dalla prümavaira vol yr a paschentar sün seiss fond, schi pol yr mentre ch’el nun haja d’yr tras fond d’ün auter et sch’ell giess tras il fond d’ün auter, et fess doñ schi ais e per iminchia giada f. 1. ultra po eir qll chi ha tut’il doñ, manar ils Cuvits e far stimar et eir sch’ell fess gio üna saif, et quatras dvantess qualche doñ, schi ais quel culpont da pajar il doñ abundatam., et pro quai ngir castigia per cognitiun dals sigrs visnaunqua; —

[f. 75r] 22.

Item ais eir ordina chia ingiün nun dess yr tras prada et chiomps, inua ell nun hâ dretts dad yr eir chia ingiün nun dess far föelgia per la prada, nell’ chia ingiün nun sblotta röevans d’auters suotta paina per iminchia giada f. 1. [p. 63 modifica]

23.

Item ais ordina chia cura ün ha chiomp sper ün bain d’ün auter, schi nun dess ell podair, cur el praschendra od ara (ir ora) ir oura cun ’lg peèr sün il bain dal prossem, eir brichia podair tachiar l’arader sün ’lg chiomp d’ün auter per trar la terra maliziusamaing suotta paina dal castigio per cognitiun dalla visnaunqua.

24.

Item ais ordina chia cura ün voless manar sü terra sper ün chiomp dün auter, cioe traunter termels sü mentre chi nun foss röevans traunter sü, schi nun dess podair manar sü senza consentimaint da l’autra [f. 75v] part suot paina per castig: in cognitiun dalla visnaunqua.

25.

Item ais eir plünavaunt ordina, chi chi vol (sh) ingraschar la prada sia, quel basöengia ingraschar aunt ils 8 da May, mo ’ls chiomps cura ell ha comoditta; —

26.

Item ais ordina per occasiun per ngir avaunt scandel, et diferentia chia d’huossa inavaunt a saimper chia iminchia fond dess dar via lün lauter inua chi vevan da velm. lur velgs dretts, et quai ais fatt et lett avaunt al cumün hom, et ais dall cumün tot sü et confirma, da sequir et salvar a saimper; —

27.

Item ais ordina scha ün fess gio dün auter üna saif od bavun, per yr a paschantar sün seis fond e nun fess sü et chia ün per quella caussa retschavess [f. 76r] qualche doñ, quel ais culpabel da pajar il doñ et ngir castigia per cognitiun dalla visnaunqua.

28.

Item ais ordina schi cudess inqualchiossa da far per interess dalla baselgia parohiala da St: Maria schi aise ordina, sea chi sea Cuvi grond od Leutinent in Valchiava schi suni obligats da dar part passond aint als Cuvits diminchia Mantun, et nun dont part schi desni esser sottaposts a tuottas spaissas et otras circumstanzias chi giessen; —

29.

Plünavaunt aise ordina, scha ün ha fond spera il cumünavel, et hvess bsöeng da far ün mür mentre chia ün auter vischin, chi havess fond spera nun fess strett schi dess a quel ngir datt taunt cumünavel da santar il mür, mentre sch’ell pilgia la crappa in ditt cumünavel, et schel pilgiess la crap[p]a sün il sieu, schi nun ’l dess ngir datt inguotta, medemamaing eir in una strada. — [p. 64 modifica]

[f. 76v] 30.

Melginavaunt ais ordina chia sch’als sigrs Cuvits gnissen da qualchüns clomats a metter termels sea in ’l fond od cumünavel, schi desni havair per lur marceda per iminchia termel 3. Xr. —

31.

Item ais ordina in ongi occurentia chi fuoss da termels od da slargiar vias o vials, schi dess ils antescritts sigrs Cuvits havair plenaria authorita da disponer et drizar our; —

32.

Item ais ordina cura la vischnaunqua ais insembel nun sdess ingiün partir ne sabsentar fina chia la visnaunqua nun ais finida, suot paina per iminchia giada chi vain transgredi f. 1. —

33.

Item eis ordina chia iminchia ün sea culpont [f. 77r] da far et render obedientia alla banida dal fieuser impestiond suot paina d’ün f. et specialm. cura chi ngiss ruvinas, et quel il qual nun ngiss agüdar parrar quel dess esser per iminchia giada, senza ramischun croda f. 2; —

34.

Item ais ordina chia ingiün cumün ne Muntoingia nun dessen surpassar l’ün lauter cun (sh) muailgia our dvart’ils confins, et qll il qual chi quai surpassess schi pon ’ls salters pendrar, et tuor la multa per iminchia armain gross 3. l’[£] infina 20; et da lander insü, schabain chi fuoss ün tröep nun pollen tuor plü co f. 1. et brichia plü, sinclegia sün’ ls munts da lün in lauter, et schi scures sea cumunavels od: in buals, schi dess esser per iminchia armaint gross 2 Xr. et mual manü 1. Xr. sea bler oder pauc, et schi ngiss pendra sül fond, schi aise per iminchia armaint gross 3 Xr. mual manü 2 Xr. mo ais dincler brichia podair tuor tuot il tröep per la multa, mo taunt co chia la [f. 77v] multa, mo taunt co chia la multa importa, da quai vain pendra sün’ ls munts; mo quai chi vain pendra sün il fond, od in pascks fredgiats overo buals, quai dess ngir tut per il doñ chi ngiss fatt, dess esser in cognoschenscha dalla visnaunqua da stimar oura il doñ et la marceda dals sigrs dess esser in lur recognoschenscha tenor la fadia chi haun da far.

35.

Melginavaunt ais ordina chia ingiün nun des sintrametter sea pitschen od gron, a tuor our da maun ad ün salter, sea ad ün od plüs süott paina dün f. medemam. eir’ ls salters, chi pendressen bler od pauc, schi dessen eir quels in medema fuorma gnir castigats, et quai dess ngir dals Cuvits castigiats et manda subit il fieusser et levar ün penger, et qlls chi contrafessen [p. 65 modifica]tenor la mentiun: plünavaunt scha ’ls salters transgredissen tenor supra, schi dess ditta falla esser dals Cuvits, et la falla dün [f. 78r] chi pilgiess our da maun als salters, dess esser la mitta dals Cuvits, et lautra mitta als salters senza exeptiun.

36.

Item ais ordiña cura chi s’ chiattess chün salter pilgiess da qualchün duns od præschaints, schi dess quel salter ngir castigia per f. 1. et quel chi fa præschaint dess ngir castigia f. 2; —

37.

Melginavaunt ais eir ordina chials Cuvits dessen bütar oura ’ls salters avaunt ’l general, et dits salters dessen ngir saramentats, et eir havair plenaria authorita da valver aint per ustaria, pro chi ad els bain plascha, schi suni obligats dals ratschaiver senza contradictiun ingiüna pero cun quista sequenta clausulla, chia luster haja part da quai chi vain pendra taunt co ün dals salters, et dits salters sun obligats da laschar asavair da chi il (sh) mual sea chi haun pendra, et schi ngiss miss contradictiuns da nun volair pajar [f. 78v] al l huster chi fa l’hustaria da dits salters schi pol clomar pro als Cuvits da seiss mantun insembel cun assistents, schi fess da basöeng ad yr et tuor ün pengier, suainter lur plaschair et sfar apajats vigor l’articul 15. vel; —

38.

Item ais ordina mentre ’ls salters pendressen üna (sh) limargia in ün chiomp, pra overo cumünavel et chia ditta limargia nun hvess 2. añels schi ais la multa 6. Xr. per limargia, et schi manques ün schi aise 3. Xr.; —

39.

Item ais ordina chia ingiün non dess salvar a chiasa cioe sùr æstat ingüñas (sh) limargias suot paina da 30. Xr. a chi vol salvar a chiasa, chel sapia da las tenger in sia chiasa suot paina surscritta.

40.

Item ais ordina davart pendrar (sh) chiavals nun pon noss terrers, chi nun ais datt pro da salvar [f. 79r] chiavos plü co ün per seiss bsöeng per manadüra et, schi tangissen plüs co ün a mander sül paisch et bual, schi dessen ngir pendrats e per la multa dess esser sül di 12. Xr. et la nott 24. Xr. resalvond schi ngiss fatt doñ, schi dess esser in cognitiun dalls sigrs dalla visnaunqua, resalvat schi fuoss ün (sh) puledrin davo la puledra, et als follasters ais tschunck our da fatt sün il pasch et bual, et schi transgredissen schi dessen esser sül di f. 1. per chiavai et la nott f. 2.

41.

Item ais ordina scha ün basöengia manadüra per sia chiasa schi aise [p. 66 modifica]da nott 6. Xr. et sül di 3. Xr. et per manadüra nun dess ün podair tenger plü co ün (sh) chavailg, et buofs dess ün pudair manar taunt inavaunt chial æsten porta per sia manadüra.

42.

Melginavaunt ais eir ordina et scumonda chia ingiün non possa laschar yr la (sh) bescha per la seal, et chiattond dess ngir pendrada, et per iminchia [f. 79v] jada dess esser 3. Xr. per testa, et per las chiavras, infina chi nun vain dat pro da laschar ir generalm. dess esser medemamaing eir 3. Xr. —

43.

Item ais ordina taunt (sh) mual chia ün inverna chel possa stadiar, podess el aber invernar plü co quai chel inverna, schi nun dess quel inguotta taunt main podair cumprar plü co ün armaint a mander sül pasck, et quel chi quai surpassess dess ngir castigia per cognitiun dalla visnaunqua reservond schün havess basöeng da manadüra per chiassa quai ais datt pro da manar vigor l’æstem tenor’ l pünch 41. tschantscha; —

44.

Melginavaunt ais eir ordina, chia ün et scodün ais oblig da tschatschar seiss mual, avaunt paster et nun brichia, schi ngissen a maun als salters schi aise dubla multa, et quel chi s’ less parrar et contradir, dess ngir impestiond tramiss il fieusser [f. 80r] al tuor oura il penger, et ngir castigiats per cognitiun dals sigrs visnaunqua, jtem non dess ingiün aint in nos Tersal tour sü ne salvar vaichias a chiasa ne tuor naun pro d’esters luos a chiaschöel suott paina d’ün f.; —

45.

Item ais ordina cura ün seiss muvel od quai ch’ell po invernar manda sül bual od paisck od dvairam. il manda avaunt ’l paster, schi ais quel eir culpont da dar spaisa, schel lascha yr 3. dits sül bual od a pasch od avaunt paster, et sch’ün maness plü mual co quel chel po invernar, schi pol ngir pengiara et tuor per iminchia armaint 20 Xr. our da quai pertucca il mez als salters, et lauter mez als cuvits. —

46.

Item ais scumonda chia ingiüns cuvits nun sdessen præsümar, ne sintrametter, a vender pascks od [f. 80v] cumünavels oder dar oura senza savair et dar pro da vaschins et quels, ils quals quai fessen dessen ngir impestiond tuots gio d’offici, et lura pollen deputats da Cumün od Surmultas in nom da vaschins ’ls termels stats santats aint ils büttar oura senza gratia, et ngir castigiats amenduas taunt quel chi fa far co quel chi ha fatt in cognitiun dals surscrits sigrs; — [p. 67 modifica]

47.

Item ais ordina et scumonda tuots chiavos da. bast, chia ingiün qlls manda sün lg pasck od bual suot paina d’ün thaller per chiavai, et mez tuochia alla visnaunqua et lauter mez als salters; —

48.

Item ün chi nun ha fond, quel nun ha authorita da mander seiss chiavai, ne auter mual sün il fond od cumünavel.

[f. 81r] 49.

Item ais ordina chia da tuotta sort roba da marcantia, cromarias od robas mangiativas, od bavrondas sea vinatz od vin, od quai chi smentionar spudess chi ngissen manadas in noss Tersal vanalas, et dittas robas dessen ngir dals Cuvits d’iminchia Mantun valütadas tenor chi sun et ngiond ün a vender et nun præsentond als surdits Cuvits, schi dess esser la roba crudada, et las surdittas robas dessen ngir vendüdas a monaida corenta da nossa Vall, et quel chi quai contrafess dess ngir castigia per cognitiun dalla visnaunqua; —

50.

Item tuots quels ils quals chiasan pro nuss, havessen da vender purmaint od granezia, sajà autras robas et chi dumandessen sün moneida tudaisca, q[ue]lla roba dess esser confiscada; pro quai ngir castigia per cognoschenscha dalla visnaunqua.

51.

Item ais ordina taunt inavaunt mentre chia in noss [f. 81v] Tersal cadess qualche fatschenda sea per vias, semdas od stradas overo multas, termals schi pon ’ls vaschin di minchia Tersal büttar oura 2. homens ’ls quals cun ’ls Cuvits insembel hajen plenaria authorita qlla fatschenda da drizar oura.

52.

ANNO 1642 ais sün il di da St. Martin ordina da noss Tersal, inua chia ün sea, chi chel’ vöelgia in nos Tersal chiasa et far yr sü il füm et gialda asch et pasck et metta ad alp qua dess ell pajar la tailgia dal prædichiond suainter chil vain miss sü; et ch’el s’ declera cun ün da saramaint l’onton inua chel vol chiasar occio nun vengia talgia sü in 2. luos; —

5(4)[3].

Item ais ordina chia ün huster sea culpont, da dar et abbergiar per seiss dañer taunt al pover sco il rich melginavaunt ais ordina chia ün chi vol far et sottametter a far ustaria, quel dess esser pardert [f. 82r] cun spaissa et vin, lets et fain et flöedan suainter chi pertuoichia ad ün uster, tuot oñ oura, et quel chi quai nun pol far ais scumonda, mo quel chi [p. 68 modifica]quai pol far, quel dess dar vin als follasters tuotta nott et als terrers dal löe fina làs 9. e quel chi quai non po far nun po dar oura inguotta suot paina da f. 2; —

54.

Item ais ordina chia ingiün aint in nos Tersal nus sdess s’intrametter a tuor aint ingiüns esters ne follasters per vschins sainza savair et dar pro dals auters cumüns, et tuots quels chi nun fossen cumprats aint et tuts sü per vschins, quals dessen ngir dat cumgia et tschiatschats, et quels chi fuossen cumprats aint qlls dessen davart lur depurtamaint et buna schlatta od chels sean ligaissem purtar per scritt et insegla.

55.

Item ais plü navaunt ordina aint in noss Tersal chia ingiün nun sdess sintrametter o tuor aint fullasters [f. 82v] schi nun haun fond chiasa et cuort, et chi sajan tuts sü da vaschins, od da cumüna vusch per vaschins, suotta paina senza ingiüna remissiun f. 10; —

56.

Plünavaunt ais ordina chia tut las auas chi sun in nossa drettüra et cultüras, dessen ngir partidas et missas in roda; —

57.

Item ais ordina cura ch’ün pol manar l’aua sün fond, ch’el la maina, et brichia tras üna strada cumüna o vials, pascks od cumünavels suotta pöena d’ün fl.; —

58.

Item ais ordina plünavaunt cur ün maina auas et chel lascha cuorrer per stradas od vials et chia quel nun ha authorita, ne dretts da manar, schi dess ün chi quai surpassa esser curda per iminchia giada, et senza ingiüna remissiun f. 1.

59.

Item ais ordina et scumonda chia ingiün nun sdess s’intrametter, a manar las auas our dvart la roda et inua el nun ha gibat ne authoritat da manar, et mentre ch’ün quai surpasses dess ngir castigia per iminchia giada per ün f.

[f. 83r] 60.

Item ais ordina chia ingiün nun sdess tschatschar legnia in il fond d’ün auter, a dacipar fond od saifs et scha ün quai surpasses, schi po quel chi ha tut il doñ manar ’ls sigrs Cuvits et laschar metter oura ’l doñ cun ’ls cuosts insembel, pro quai quel chi ha transgredi ngir castia per cognoschenscha dalla visnaunqua.

61.

Item ais ordina, chia ün ’l qual fa legnia et fa ora la roma, et quella [p. 69 modifica]nun ngiss manada davent in 3. oñs schi po quel chi vain pro la tuor, et ais bain tutta sainza contraditiun ne impedimaint, scha qll chia la legnia tuchiess pro voless dir qualchiosa cunter, schi desel impestiond ngir castigia per cognitiun [f. 83v] dals sigrs Cuvits; —

62.

Melginavaunt ais scumonda chia ingiün nun talgia ne bler ne pauc aint ingüna Multas da Ruvnia od Zember et da Lavnia, ne tuor oura ne manar davent patüschs, et scha qualchün quai surpasses, schi dess quel per iminchia giada gnir castigat per cognitiun dals sigrs d visnaunqua.

63.

Item ais ordina et scumonda tuot ’l legnom da Zimber, impero qll chi mangless per el dess saimper star in cognitiun et cusailg dals Cuvits et Surmultas da iminchia Mantun, et qll chi quai surpasses des esser sottapost all casti per iminchia giada et plaunta, f. 1; —

64.

Item ais ordina ün chi fa legna, majaunca da prümavaira, ais culpont da la far oura in 3. dits; —

[f. 84r] 65.

Item ais ordina et scumonda chia ingiün nun dess in las Aignias ne talgiar ne far ingüna föelgia ne pattüschs a purtar davent suot paina tantas vuttas ch’ün transgrediss et senza gratia f. 1; —

66.

Item ais ordina et scumonda chia ingiün nun sdess intrametter a vender d’ingiüna sort legnom sea tschatsch od auntas od auter legnom, chia mentionar spodess, brichia podair vender our da noss Tersal, suot paina dallas surscrittas robas, et ultra quai ngir castigiats per iminchia vuotta per la soma da f. 5 ils transgressuors; la mitta dess esser dal Cumün, l’autra mitta dals Cuvits; —

67.

Item ais ordina chials sigrs Cuvits dessen d huossa invia a saimper ngir büttats oura avertamaing impero resalvond cura vashins sun cuntaints da dar aintamaun als Cuvits et Deputats, da büttar oura [f. 84v] ’ls officials, schi desni els impestiond ngir bütats oura et offniats avertamaing; —

68.

Item ais ordina et scumonda chia ingiün fasser et Bïnder ne vaschler non dess far sea el od auters maisters, nun dessen talgiar ingiüña leigna od plantas aint in multas da Ruvina ne da Zimber, suot paina iminchia plaunta 2. f.; — [p. 70 modifica]

69.

Item ais ordina et scumonda chia ingiün nun dess talgiar ingiüna leigna sechia in multas da Zimber od vairamaing da Ruviña, sinclegia legnas sechia chi ais in pe, suot paina dal casti in recognoschenscha dalla visnaunqua; —

70.

Item ais ordina chia Cuvits dessen havair plenaria authoritad, chia cur chi faun banir qualchün sea [f. 85r] per spusadi od legnom fat in multas, od auters fats, et chia ’ls sigrs Cuvits per lur saramaint, nun hvessen satisfatiun da quellas varts, et chia la persoña banida nun voless star aint, schi dessen sigrs Cuvits havair authoritad dals far far cun ’lg jüramaint taunt inavaunt co retscherchia dals sigrs Cuvits sea senza reserva. —

71.

Item ais ordina schi chiatess chi fuossen 2 persoñas chi s’havessen inpromissas in il stadi dalla s. lay, quellas dessen dals sigrs d’ visnaunqua ngir clomadas pro, schi havessen traunter peer impromissas aint in il matrimonj sun obligiadas da cunfessar p lur saramaint et conscientia, tenor il pünch aqui davaunt scritt, schi saja matrimonj, schi od na, et dopo hvair cunfessa, schi als dess ngir dat ün oñ spazi senza segnar aint, et dits sigrs dessen havair 1. f. falla per quel oñ, et pasond l’oñ, nun segnant aint schi desni havair f. 1 al mais, falla sine gratia.

[f. 85v] 72.

Item ais eir ordiña, chia sün iminchia St: Martin cura chi stailgia sü las pagarias, schi dess ’ls Cuvits cura chi ais passa la prædgia avertamaing avaunt tuots vschins far a savair chia tuot vengia per giüdar talgiar sü les pagiarias suot paina a chi mancantess f. 1.

73.

Item ais ordina chia ingiün nun dess aint in noss Tersal tuor aint ingiünas (sh) mailgias eistras ne sur æstad, ne sur inviern, ne tuor aint ingiüns chjroms crüchs, sainza licentia dals Cuvits grond, et quel il qual quai sintramettess da far dess ngir castigia per cusailg dels igrs d’ visnaunqua.

74.

Item ais ordina cura ch’ün maina davent crappa chel maina gio dal sieu, schi dess el manar in musna overo in luos chi nun detta doñ al prossem, et brichia la manar in stradas od vias, overo in lascks [f. 86r] suot paina a chi transgredescha la falla d’ f. 1; —

75.

Item ais ordina cura las (sh) manadüras vengian gio d’ munt, et chi ais da manar las früas, overo cultivar il fond, nun dess ne possa ingiün [p. 71 modifica]tschatschar d’ingiüna sort manadiras, müessas ne boufs ne chiavos ne avaunt paster ne ordvart paster in dit paschs fredgia; ciöe ne in les oignas ne via sur Rom e mentre ngiss transperi dessen ’ls salters pendrar et sentar aint per ün f. per testa, e mentre ’ls salters nun pendressen dessen ngir castigiats per listessa falla; —

76.

Item haun ils sigrs deputats et Reformaduors dad amenduos Tersals, in l’ANNO 1682. et huossa darcheau da noss Tersals approba sün bain plaschair da hũts Vaschins ordina chia da d huossa invia ingiün Cuvi nun dess ne possa star a judichiar, mentre chel fuoss in consanguinatat sea cun ün Cuvi, overo cun las [f. 86v] parts chi havessen bsoeng dal drett in il terz gra, cioe suvrinadi, mentre chi deriva da seiss propri saung e parentella, mo schi fuoss parentella davart femnas, schi desni podair sezer dal segond grà invia cioe da cusdrinadi; occio dess ngir observa suot paina dal jüramaint e mentre chi ngiss concess dalla visnaunqua a star, schi dess et po deputats da Cumün ’ls censurar; —

77.

Ais da savair chial Leutinent dess hvair scüsa cun il Cuvi grond et uschea da gra in gra sco staun persentats, overo chi ratschaiven il saramaint e sezer desni, suainter chi sun büttats oura dals Cumüns; —

78.

Item ais ordina chial di dal Apostel dess iminchoñ ngir dat il saramaint alla visnaunqua et l’huster, chi ha fatt quel oñ l’hustaria, dess eir [f. 87r] far qll di ’l past senza contraditiun, circa ’l pretsch da quel past dess restar sco ’ls Cuvits s haun tgüts fina sü, et lura dess yr in roda subsequentam et sco da velgm et ils Cuvits velgs chi manquantessen da nun far tenor supra, tals dessen esser suottaposts a tuotas autras consequentias chi ngissen a siguer.

79.

Item ais ordina dopa havair viss et observa la pauca crejaunza bott üsada iminch’oñ su ’l di chi sda il saramaint alla visnaunqua cun stunplar et far spass, et autras chiaussas inconveniaintas, a far intaunt chi ratschaiven il saramaint, siond chia ’l saramaint ais üna chiossa venerabla chi s’impengia aint l’orma et corp, schi aise da savair chi ais severam. scumonda, chi ingiün nun dess plü duvrar quel spass, suot paina chi surfa et iminchia persoña Xr. 30.

[f. 87v] 80.

ANNO 1687 die 20 May ais ordina qualmaing ais tut sü da tuots hũts vaschins da amenduos Tersals, et hossa darcheau approba da nos Tersal ANNO 1731 nomnadamaing chia d’huossa invia a saimper nun [p. 72 modifica]dess ungiün ne possa laschar yr ingiüns chiavos, in ingiünas Oignias ne via sur Rom, a pasliar fina metz May suot paina per scodün chiavai f. 1. et dopo metz May, dess scodün yr avaunt paster suficiaint il qual dess perchürar et far star sur termels nempe sur ’l pasck fredgia, suot paina d’ün f. per chiavai, et mentre il paster transperis dess ell purtar gio la falla.

81.

Item ün mentre chi el sea laschess yr ün chiavai od plüs ordvart paster, in dittas Oignias od via sur Rom dess ngir pangiara et tschanta aint per iminchia chiavai f. 1. et per quai ngir castia per 30. Xr.; —

[f. 88r] 8(3)[2].

Item ais eir ordina et tut sü, chia chia ingiün chiavos nun dessen pasliar sün ’lg bual infina taunt chia tuot oter mual gros sea stat a pasliar imprimo, lura subsequentam. dess pasliar eir ’ls chiavals, pero ingiün nun dess manar da plü co quai chial æstem comporta, et chi in quai traperiss dess ngir castigia per iminchia chiavai od buof f. 1. 30. Xr. e mentre Cuvits nun fessen execution, schi po Deputats da Cumün censurar ’ls Cuvits per dubla paina et dittas fallas dessen pertucar üna als Cuvits üna al Cumün et lautra als salters.

83.

Item ais eir ordina chia cura ün ha fatt legnom da döever, schi dess ell in term da 2 oñs l’havair miss in ovra, suotta paina per iminchia plaunta f. 2. a chi mancantess, et schi ngiss chiatta chi ngiss disfatt malnüzamaing quel dess esser croda la falla da f. 3. et a dittas persoñas, nun dess ngir [f. 88v] dat plü licentia suot che prætext chi esser po, et dittas fallas pertuoichian mez al Cumün et lautra mitta als surmultas, reservond eir la falla dalla visnaunqua.

84.

Item ais ordina mentre ün od plüs ’ls avaunt scrits puoings et articuls non salvessen, tals dessen ’ls Cuvits impestiond castigiar, et non castigiond els lura dess et po castigiar et sensurar Deputats dal Cumün; —

85.

Sa riserva il nos Tersal ils drets et libertats da temp in temp a bain plaschair dalla pluralita da corregir, renovar, müdar et meldrar lur ledschas tenor chia ’ls caàs retscherchian et la jüstia comporta senza la minima reservar; —

[f. 89r] 86.

Item ais ordina et chiatta per böen da nos Tersal chia ingiüna visnaunqua generala, ne ingiün Cuvi in particolar, sco eir ingiüns Surmultas, nun dessen havair authoritad da dar licentia in ingiüñas multas da Ruvina [p. 73 modifica]ne de Lavina a talgiar ne pauc ne bler sainza consentimaint dalla vusch generalla da quell Mantun chia quella multa pertuoichia suott paina dalla privatiun da seiss offici, et ultra quai ngir castigia per f. 2. et üna persoña chi sintramettess a talgiar in las sudittas multas senza bientia, tenor supra, quel dess ngir castigia per iminchia plaunta sea gronda od pitschna pella. — — —