Rätoromanische chrestomathie XI/Caspar Bardola/Poesias

Da Wikisource.
Caspar Bardola

Caspar Bardola - Poesias ../ ../Sagen IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

Caspar Bardola Caspar Bardola - Sagen
[p. 195 modifica]

CASPAR BARDOLA.

Poesias.

Stüdi del crettaivel.


Nel chamin da nossa vita,
Tuot schmarischa, tuot s’aflitta:
Scha dal tschel non ais respirr,
Chi sustegna — — il sorir.
5 Eir cha lart e la scienza,
Non s’ingiana, sot prudenza;
Schi pür l’esit ais invann
Cur il tschel retir il man.

Imponent ais la natüra,
10 Chi cumanda, chi regirra;
Ma eir quell’ha seis confin,
Sco previss a seis destin.
Tuot schmarischa, tuot s’aflitta,
Nel chamin da nossa vita;
15 Be la crett’e la radschun,
Riva — — a perfectiun.


Il cramer e l’infant.


Cumpra, cumpra tü meis char,
Cumpra raba da giovar.
Guarda quia sun corals,
Ballas, culas, poms, anells,
5 Ambras, gluvas, uraglins,
Büttels, anzas e crötschins;
Plü sun qui — sonaigls e rolls,
Pettans, spejels e bavrols,
Cun utschels, gialinas, gials,
10 Vachas, chavras, bovs, chavals,
Leivras, vuolps, sper chans e giats,
Mürs chi cuorran e muscats;
Tuot insembel bun marchà
Cumpra pitschen quista già.

15 Cumpra, cumpra tü meis char,
Cumpra raba da giovar.
Guarda quia sun schüblots,
Flöttas, gïas e fagots,
Orgels, tübas e tamburs,
20 Püschels, cranzs da plüs colurs;
Plü sun spadas e guarets,
Hellebardas e schlupets,
Con corazzas, morgensterns,
Sabels, hastas lantschas, helms,
25 S-chüds, chaplinas e chanuns,
Ils giocattels dals babuns;
Tuot insembel bun marchà
Cumpra pitschen quista gia.


Fragmaint sur il greiv inviern 1874 — 1875.

Saimper naiva, saimper flocca,
Cour che pensast? Che disch bocca?
„L’abundanza fa plaschair“! —

[p. 196 modifica]

Ma che disch, cur cha l’insüra,
5 Ultrapassa a blerüra —?
Cur il dun ans dvainta privel,
Cur splendur’imnatscha nüvel?
„Spranza, spranza, non a ’t tmair“! —

Saimper naiva, saimper flocca,
10 Cour che pensast? Che disch bocca?
„L’abundanza fa sorir“!
Ma che disch, cur cha natüra,
Non cognoscha plü masüra?
Cur cha l’hom our d’ögl sparischa,
15 Cur il bös-ch nel mar svanischa?
„Spranza, spranza non guinchir“!

Saimper naiva, saimper flocca,
Cour che pensast? Che disch bocca?
„D’abundanza non a’ t tmair!
20 Ma che disch, cur chi bilocca,
Saimper naiva, saimper flocca?
Cur del anim la constanza,
Nel imens bod perda spranza?
Spranza, spranza stost havair“!

25 Pür chi naiva, pür chi flocca,
Cour t’quietta, tschantscha bocca:
„Spranza mai non dess guinchir“!
Tuot regressa, scha progressa,
Tuot s’ mantuna e svanescha:
30 Cur il Maj s’ prepar’a feista,
Müd’il bianco spert la vesta:
„Spranza, spranza sto florir“!


Acrostichon.

Harmonie amo risson’am regordant da voss compagns,
Lur accords amo sadoulan, mi’ uraglia tschert momaints;
Arrivada chi füt l’ura, del terribel ellemaint,
As müdet lur harmonie, in accords chi fet spavent.
Ressonand lur echo clamma, in agüd tuot limitrof,
In agüd ch’ais fö e flamma, fö e flamma in Ramosch.
Ma invann füt la fadia, requirida e l’indschign,
Cur ch’ün ellemaint domina, cur chi ais usche’ l destin.

[p. 197 modifica]

Our dal ot els svess compognan, alla fossa lur comün,
10 Nov gia desch e plü sees chasas, cun baselgia giand in füm:
Nella tuor poi svess crodettan, alguantads dal grand chalur,
Appeland our dalla tomba, per succuors nella dolur.
Immitescha nova forza, immitescha teis compagns,
Ed ingrazcha las collectas, sur ottanta milla francs;
15 E finalmaing animescha, ils dolents da teis comün,
Ed implanta harmonie, dapertuot pro ogni ün.


L’incendi1


Che ais l’incendi? di’ m o char!
Eu saint pertot a tavellar,
D’orrur e sgrischaivlezza;
D’ün ellemaint, chi sco’ n torrent,
5 Con grand fracasch metta spavent,
A forz’ed a richezza.
Che ais l’incendi? di’ m o char!
Siand quist pled fa spaventar,
L’eroe dalla terra;
10 Ün disch, da larmas e da plands,
Pro baps e mammas ed infants,
Terribel sco da guerra.
Che ais l’incendi? di’ m o char!
Chi l’ajer romp e’ l fa büsmar,
15 Con schübels da schnuizzi;
Con barlunöz e con s-chürdüm,
Chi priv’al grond solai la glüm,
Sco füss dal tschel güdizzi.
L’incend’ais fö, l’horend salüd,
20 Dolur, angosch’agüd, agüd,
Co’ l sain da stuorn strassuna;
E chi ha fla e punct d’onur,

U pür be sbrinzla dad amur,
In mass’intuorn s’ reduna.
25 Qua büsma flamm e schübl’il vent;
E schloppan fruschs e mürs dan
aint;
Las chasas van in tschendra:
Coluonnas d’ fö e gross il füm,
Fracasch, bragizzi e schmurdüm,
30 ’Na trista scena renda.
E povers van intuorn errand,
Mez nüds e sblaichs da fam e
pland,
Al pee da lur rovinas;
Privads da mobils e dal tet,
35 Privads dal victo e dal let,
Con larmas tschients e milis.
Perque t’impais’o Christian,
A catastrofa schlarg’il man,
Süainta sias larmas.
40 E siast caut cun glüm e fö,
In chas’in stall’e mincha lö,
„Bun uorden“l’unic arma.


Promemoria all’inauguraziun del nouv sunteri nel plan Tschanuff in Ramosch.

Ün pass sulet ais qui, da vit’a fossa,
A ’t renda cler uman, quist teis chamin;
Ün di ais eir per tai, la sort chi’ s muossa;
Bea, sch’ün quaid reposs’in quist zardin!

[p. 198 modifica]

5 Ün pass sulet sur l’üsch da nos sunteri,
Transplant’il sguard mondan sün l’avegnir,
Ingio’ l crettaivel riv’ad otta sfèra;
Bea, sch’eir tü convinct post qui dormir!

Ün pass solet, sco’ ns muossan las scrittüras,
10 Separa gio l’etern, dal temporal;
Perciò uman, refraina t’as passivas,
Accio repossast bain, qui per l’etern.


Il cuc.


Il cuc quel ais ün mez striun,
Chi our dal god qui chanta
E’ s allegrar palainta,
Cha prümavaira vegn’a sprun.

5 Fingià nel Mars clameiv’el pro:
Il temp s’ fa bun, pür craja,
Eu di que sainza baja,
Sün la lavur s’ fat ladavo.

Pero subit gnit naiv e fraid;
10 Sü’ l che Sar Din s’ filainta
E’ l pover cuc s’ resainta;

E disch tuot franc: Eu he falà,
Ma oters cucs in quantità,
Sun ultra mai, chi chantan.


Il fargun e la spada.


In tranter tuot ils mobils,
Cha l’art ha savü far,
Sun duos — ün ais nüzaivel
E l’oter fa tremblar.
5 Sumgliants els sun l’ün l’oter,
In tuot lur operar,
Abain, l’ün port’algrezia
E l’oter — suspürar.

Els duos sustegnan vita,
10 Raschun e libertà;
Dal paur in sa chamanna,
Dal rai in la cità.
Sün vasta la champagna,
Nos bain van operand;
15 Ün sdouvla sü la terra,
E l’oter guerragiand.


Il Vent.

Eu sun il vent, chi va cuorrand
Tras valls e gods cun ferm rebomb;
Cur sun quiet sun eu charin
E ’m lasch guidar sco l’infantin;
5 Ma cur sun gritt sun furius,
Sco l’hom rebell chi non ha poss;
Perque, serraj voss üschs indret,

[p. 199 modifica]

Uschgliö’ s disturb da di, da not;
Perche il vent, quel va cuorrand,
10 Tras valls e gods pertot il mond;
Scha non crajais, schi chattarat,
Sgür a voss dann, meis operat.


Sonet, in sezzüda pro sentenzia.

Tü güdisch qui chi sezzast,
Sü’ l dret per güdichar;
Non esser sco’ na penna,
Chi segua al sofflar.

5 Confrunta cun la ledscha
Tuot que chi vain prodüt;
Ma volva e stravolva
L’inter a teis profit.

E scha, eir cun surpraisa,
10 Ma cun persvasiun;
Tü chattast la defaisa,

Cha’ l diavel ha raschun;
— Schi non guinchir dal dret,
E da’ l raschun complet — .


Resposta a Sigr. C. Poo, Trieste, datta da sotscrit, di 27. Dec. 1915. nel Fögl d’Oeng. No. 1. — dj 1. Schner 1916.

Eu vegn semnand qui ogni tant
Ün peer nuscheigls, — pero sperand:
Cha qualch’amih, cun meglder spiert
Quels vöglia annöblir; per spert
5 Ün schember, bel e bain creschü,
Chargià da betschlas sü e sü
Poss’apparir; — chi cun seis früt
Adat, per la sandà pustüt
Vögl’allegrar il char amih,
10 Daman e sair’imminchadi;
E pro sandà ils Seis mantgnair
Felices tuots a nos revair;
E spera pro — tuot seis affars,
Giavüsch Diou vöglia prosperar.

[p. 200 modifica]

Sonet, in honur dels 4. eroes, chi suot Ramosch, di 25. Marz 1499, sacrifichettan lur vitas, cunter üna truppa da 8000. homens.

Co’ m surprenda qui l’ögliada,
Dün zuond nouv, bel monumaint;
Chi eret ais — d’ la vallada,
Als valents — ingrazchamaint.

5 Muribund ais qui chi tegna,
’na bander’il capricorn;
Qual’il man d’eroes sdrama,
Dals survincts, a pro lur scorn.

Per la libertà — il premi —
10 Jon Mengiardi e seis frar,
Ün da Scuol e P. Gervedi,

Dan assalt al inimih —
Croudan — dopo löng güstrar
Sattisfats — d’havair compli!


Sonet, promemoria dellas irrupziuns soffertas dell’Austria nella Valmüstair e l’Oeng. bassa — 1499.

Calm il Rhätier as prosterna,
Cun resaint ingrazchamaint,
Sün il tombel chi cuverna,
Ils guerriers chi possan laint.

5 Ring e Lombris sper Funtana,
Cun tuots oters valorus;
Chi sü’ l champ da Chalavaina,
Sun crodats victorius.

Cun vendetta per l’infamia,
10 Per rapina e mazzacras,
Sco tuot spredsch d’ostilità.

Ils valents portant la gloria,
Han spirà, qua in combattas
Acquistand la libertà.


Sonet Sulet sü’ l muond.

Sulet sü’ l muond, il suort battü exclama,
Siand non chatta conversaziun;
El po bain compartir seis bsögns e brama,
Ma brich udir resposta da qualchün.

[p. 201 modifica]

5 Ach pover l’hom, chi pers ha si ’udida
E sto per forz’usche reistar sulet!
Sulet sü’ l muond, in mez humans blerüra,
Chi tuots cun el, non pon plü tegner pled.

Chattand pero’ na diferent ’udida,
10 Cha cur larch anguel suna sia tüba
As schvaigl’eir si ’uraglia our dal sön;

Ressaint’el fingia uossa l’allegria,
Pro’ l bap etern, chi tuot a bön colia,
E sta containt, tuot hoz in sa suldüm.


Sonet in honur del eroe Benedict Funtana, douvrand si ’aigna lingua e möd da scriver.

In Valmüstair — a Chalavaina —
Hast per la patria Tü subi la mort;
Saglind cun sforz sün la trinciera
E ferm feri, — non sögnast Tü Ta sort!

5 Ma saimper tgnand in ögl la patria,
Acclamast a Teis corp — incuragind —:
„Hei fraischgiamaingk meis mats: cun maj ais
„Par ün huom da faar; quai bricha guardat:

„Ucha hotz Grischuns e Ligias — u —
10 „Maa nun plü! Il valorus Funtana
Ha spirà — pero — El non ais mort,

Ne po morir. — In nos fats e brama,
Ais el als Grischs vivaint e honorà,
Sco funtantana della libertà.


Sonet, Copie del fögl d’Oengiadina No. 52 dels 25 Dezember 1915 — a C. Bardola pro seis anniversari da Sigr. C. Poo, Trieste.

Al ur del pas-ch alpin ot schember svezza,
Chi sia rama stenda vigurus;
Dad anns ed anns sfidà ha’ l curaschus,
E’ ira dels temps in quella cler otteza.

5 Sch’eir main fronzlad’ais la robusta planta
Il dscherm da vit’in ella non ais stüz;
Ella verdeggi’ amo e bütta früts,
Ils früts modests d’alpin aria fragranta.

[p. 202 modifica]

Uschë ’m appar’hoz eir quel veteran
10 D’ottante quatter anns, chi non’ s stanglainta;
D’amo ouvrar per sia vall diletta!

Al instanclabel hom strendschains il man:
Cha’ l tschel blers dids d’algrez’amo’ l consainta
E früts amo il fertil bös-ch ans detta.


Sonet a mia nativa favella.

Romantsch Ladin, tü lingua da ma chüna,
Sonor resun, cun chant per am culgiar;
Chi qua plü tard, a meis svillup adüna
Am hast indüt eir svess a favellar.

5 Romantsch Ladin, tü lingua benedetta,
Chi’ m arrondit il spiert e’ m educhet;
Fixand ils bsögns e’ ls privels nella vita,
Per am salvar, pro ün caracter net.

Co poss eu tai schmanchar, chi est la s-chüma,
10 Da tantas otras linguas nels pajais;
Intant cha’ ls filologs sun tuots perüna,
Sur quists teis nobils merits qua distais;
Percio, a’ t predsch sco gioja da meis cour,
Cun corp ed orma, tuot a ti’ honur!


Sonet da rassegnaziun ed ingrazchamaint.

Ottantatschinch ans he vivü,
Ed hoz comainz cun ün daplü;
Non sa, sch’eu quel eir poss complir,
Stant que non po üngün predir.

5 Ma sper, cha Dieu sco’ l temp passà
Am vögl’eir uoss’avair güdà;
E quaist ais l’unic meis cuffort,
Per nella vit’e nella mort.

Uschè ’m rassegn e viv containt,
10 Dormind quiet, sco per avant,
Eir scha las forzas non sun plü;

Contin però, qua ingrazchand
A quel chi tuot va dominand,
Chi’ m füt concess, d’avair vivü!

[p. 203 modifica]

Sonet al nestor tranter ils poets romantschs, pres. Bardola,

Vnà, per seis 85evel anniversari.

Eir eu salüd e bain giavüsch
A tants chi passan hoz Teis üsch;
Voless unir dal fuond del cour,
Ün pitschen dun al grand tesor.

5 Que ais ün vair tresor per l’hom,
Schi’ l vain da tuottas varts il clom:
Cols duns, cha Dieu At ha concess,
Hast Tü servi a vair progress!

La terra patria det seis duns,
10 Ingio Tü il fargun hast tgnü,
Ma quels del spiert sun ils plü buns!

Quel chi in dramas, vers, chanzuns,
Ottantatschinch ans ha vivü,
Per nus Romantschs non moura plü!!

(Simon Vonmoos.)

  1. Di 16. Juli 1880 ais ars Ramosch.