Ün cudischet da soinchias historias

Da Wikisource.
Autori vari

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu Ün cudischet da soinchias historias Intestazione 12 febbraio 2016 25% Da definire

Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. I
[p. 73 modifica]

Canzun sin Giunker Giacen de Mont 73

CANZUN,

Messa si sin Giunker, Giacen de Mont, habitons della Casa dil Signiur Mistral Ott de Mont ora giu Cadorcet, et sin sia chara Muronza, Oña Maria de Marmels de Murissen, il Oñ 1650.

(Ineditum nach Hs. B.)


[f. 2a].
Ina Dameun aschi zun marveil
contava ina utschalla,
contava ina utschalla,
ina zun fina et bialla:

5 che jeu duess dabot star si e dar
plait a mia chara e bialla;
si che jeu stevel ed en che jeu trievel
miu tgietschen et bi Vistgiu.

Pinavel jeu giu mes aschi bials chavels
10 ad era las mias aschi biallas Parpiglotas;
matevel jeu si capialla grischa,
grischa della Ligia.

Giu ad' or casa che jeu bein mavel,
mia chara e bialla leu entupavel,
15 mia chara e bialla leu entupavel;
ad' ella tucavel jeu Meun.
 
[f. 2b].
Seias beinvignen, bialla sco ina
Dunschalla!
ina Urialla fuss mi chari.
finamein ch' ella mei engraziava,
20 strinscheva la sia schuialla.

Sche nagin vessi per mal,
sche less jeu vussi compigniar,
sche less jeu vussi compigniar
entocha sil Vitg de Murissen.

25 Na, na, quei astg(el) jeu buc,
quei astg jeu bucca schari;
la mia Mama ei sil auli, Barcun,
e vesa per tut entuorn, entuorn:

Neua jeu mon e tgei jeu fetsch,
30 e tgi leu vegn cun mei;
neua jeu mon e tgei jeu fetsch,
e tgi leu vegn cun mei.

Piglia, che jeu piglavel
per il siu aschi bi Meun alfi;
35 cumpignia, che jeu cumpignavel
entocen si Pradapleuna.

Leu vai jeu musau Amur et charezia;
[f. 3a] sche vigneva ella aschi cotschna,
sche vigneva ella aschi cotschna
40 sco il Pon e la Scarlatta.
 
En mias Caultschas sun jeu ius,
in alf facalet vai jeu ora priu,
cun quater Dubluns et oitg Ducatuns,
e treis aschi melens Anials.

45 Pernei vus quei, salvei vus quei,
entocen jeu mon giu Cuera,
Sche vi jeu si a Vus purtar
in Vistgiu dellas Atlas neras.
 
Na, na, quei astg jeu buc,
50 quei astg jeu buc prender;
sch' il miu Padraster quei enflass,
sin mei e sin vus aschi fetg scigniass.

Jeu vi schar ent' ils vos Meuns,
sco sch' ei fuss ent' ils mees;
55 pilver pilver vi buc schnagar
pilver vi buc schnagari.

[p. 74 modifica]

[f. 3b].


Giu a Vella sun jeu ius,
miu grisch cavail si ristigiau,
miu grisch cavail si ristigiau,
60 sil Vitg de Murissen vai schgurentau.

Sees niebels frars vignevan giu,
a mi tucaven ei Meun,
ami purschevan honur,
envidaven a Casa lur.
 
65 Per il Bratsch an ei mei piglau,
et si et en Casa an ei mei manau,
si ed' en Casa an ei mei manau
sper la mia schi chara Brinetta.
 
Leu han ei purtau de beiber e migliar;

jeu sun era buc vignius ni per beiber ne migliar,
jeu sun era buc vignius ni per beiber ne migliar.

Per Lubientscha dumendar,
cun la vossa Sora schar tgintschar.
75 La Lubientscha eisei schon dau;
cun la nossa Sora eisei schon tgintschau.
 
[f. 4a].
Leu vein nus tgintgiau ils plaits,
che vidavon en stat tgintschai:
ils plaits della Leig
80 confirmau pli endretg.

Sin la foppa dil vies Cor,
Leu eisei scret e sigilau,
Leu eisei scret e sigilau
84 cun miu pitschier de aur sarau.


________________________

M. LUDVİG MOLİTOR.

Ün cudischet da soinchias historias, Basel tras ils hartavels da Joh. Jac Genath.

1652.

L' HISTORIA DA SUSANNA Ent igl miedi.


Sco: Nus spronza vein sün tei singiur.


PArdichias faulsas ven plidau,
Cun quei lg' uffiern ven gudangiau,
S' ilg Mund zanur latierse.
          Sco nus ligin,
          Ad er udin.
Da dus zunt nauschs Cusslgierse.
2[p. 137] Quels par Derschaders ngin
schentai
En grond' hanur da tuts salvai.
Duvevan tiers lur stare.
          A lgi raschun,
          Cun ün cor bun,
Ilg mal fig castiare.
Cur quels taner duvevan dreg,
3 Tiers Jojakim en sut sieu teg.
Vasenn' els dus minchünne,
          La Dunna bi,
          Anturn miez gi,
Mont or en sieu curchinne.

4 Hilkia veva num sieu Bab,
Quel l' ha traic si en castitat.
Susanna ngit numnada.
          Tumeva Dieu,
          A sieu marieu.
Fò bell' à bein mussada.
5 Mo quels velgs schelms à grond
          Paltruns,
Parquei ean daventai naruns,
A vevan pir elg core.
          Co ngir puder,
          Cun ella scher,
[p. 138] Ascaven buc gir ore.
6 Els mannen bear à lagiar,
Parsula quella par afflar,
Un gi tuts dus ean staie.
          Schenn' à Jentar,
          Lein nus tilar,
Vonzei ean els turnaie.

[p. 75 modifica]


7 Puschpei ansemmel ean vangi.
Buc quescher chiou pudennen pli,
S' han quei rischdau dascuse.
          Ilg tentament,
          Vett els prieu ent,
Ch' els fovan zunt rabgiusi.
8 Nus ngin ounc or stuver mirar
Un temps, ca nus la ngin afflar,
Schenn, els ounc damparseie.
          Quou daventà,
          Ca quella mà,
Cun duas elg iert puschpeie.
9 Els fonn' zuppai elg iert dascus.
Par balsam à savun meit vus,
Schett ell', à faschineite,
          Jou vi boingiar,
          A mi lavar,
[p. 139] Ils ischs cun vus cludeite.
10 Quou nginn' nou tiers ils mals Cusslgiers
Ils ischs schenn' els serrai ean tiers,
Cun nus deis ti dormire.
          Nagin po ver,
          Scha ti vol crer,
Schillgog ngin nus à gire:
11 Nus veigian tei cun ün Juvnal,
Afflau dascus figent quou mal,
Quel seigig staus zunt fermse.
          Seig or tilaus,
          Navent mitschaus.
O list; ô fraud da schelmse!
12 Susann' antschiet ha suspirar
Ah! co dei jou à mouns pillgiar,
Sch' jou ngist sto jou pirire.
          Schi' jou buc savund,
          Mi leits vus zunt,
En priguel mei radire.
13 Po jou ber ont vi Deus tumer,
Sch' jou zenza culpa je sto ver,
Ch' ei faic mi ven antierte.
          Ell' ha bargieu
          Tschels han garrieu,
[p. 140] Arvennan lg' isch d' ilg ierte.
14 Ilg pievel d' casa tiers curdà
Susanna l' ün da quels chisà,
Sco' ls vevan schmanatschaue,
          Quel ei fugieus,
          Navent stulieus.
Ca nus vein angartaue.

15 Da quell' han els tont mal plidau,
Ca ses fumelgs sh' an turpiau,
Parchei ch' els mai n' han gieue.
          La tal sgrischur,
          A tal zanur,
Da lur Patrunn' udieue.
16 Susanna lur à casa mà,
Lgi Bab a Mumma tut rischdà,
Co ella ngis squitschada.
          Mo lg' auter gi,
          Ean els vangi,
A dreg la cummondada.
17 La ngit vont dreg cun ses Parents,
Cun Bab, uffonts, à cunuschents,
Ha cauldamenc bargieue.
          Sün Tschiel mirâ,
          Chi la guardà,
[p. 141] Ha er bargir stuvieue.
18 Mo quels dus velgs han cummondau,
Ch' ilg piez lgi deigig ngir scarpau,
Giu d' ilg sieu chiau navente.
          Par ounc puder,
          Si' vista ver,
Cun quei ver lagramente.
19 Els lgi maten' lur mouns s' ilg chiau
Sco' lg urden fò han els girau.
Nus vein la vieu quei gie,
          En mal daleg,
          Rumpont da leg,
Ad essan tiers currie.
20 Nus quei Juvnal vein lieu pillgiar,
Ell fo pli ferms pudet mitschar.
La vein lur dumondaue.
          Chi quel seig staus,
          Ca seig mitschaus?
Mo l' ha nus pauc dichiaue.
21 A quels Derschaders tut cartet.
Da l' ancrappar ancunaschet.
Susann' ha fig garrieue
          [p. 142] Chei dei jou gir,
          Jou sto morir,
P' ilg plaid ch' els han manchieue.
22 O Senger Deus, ô Bab grazius!
Ca sas secrets, à faics dascus,
Ti sas sagiramenge,
          Ca tut lur gir,
          Ei spir manchir,
Spir lists, angonnamentse.
23 Deus ha prieu si quel uratiun,

[p. 76 modifica]

 

Ilg sieu bargir à devotiun.
Cur l' or vangit manada,
          Schet Deus à quel,
          Filg Daniel.
Dad ir sün quella strada.
24 Quel mà partut dad ault clumont:
Jou zenza culpa sunt d' ilg soung.
Sün quei ean els surstaie.
          Lg' han plidentau,
          Ell ha plidau.
Quont nars vus esses staie?
25 Parchei à tala lgieut carteits,
Ad à la mort schi bault truveits,
Zenz' auter partarchiare? …
          [p. 143] Quests han lg' antiert,
          Gig jou datschiert.
Cuntut duveits turnare.
26 Ils velgs lgi schenn: Chei vol ti gir?
Mo quels figet el sparallgir.
Ad ent mai 'l ün clummare.
Schet: Tes puccaus,
Ean uss' rimnaus,
Ca Deus ta ven picchiare.
27 Ti has truvau malgistamenc,
Cuntut vens ti pusseivlamenc,
Parquei oz castiause.
          Sut chei pumer,
          Has la mullger,
Quei gi elg iert afflaue?
28 Sut ünna lginda hai jou vieu.
Ell schett: Ti has elg cer manchieu
A vens tatez pillgiare.
          Tschel lur clummà
          Ilg plidentà.

Co vol ti ta scüsare?
29 Un filg da Canaan ti eis
Ad has daacus ad à paleis,
[p. 144] Bar fellgias surmanaue.
          Mo quest ha Dieu
          Tumer vulieu,
Lur has quei si dichiaue.
30 Cuntut mi gi sut chei pumer,
Has quels afflau ansemmel scher?
Un ruver eisei staue.
          Ilg tieu cusselg,
          O nausch fumelg,
Ha mal tei angonnaue.
31 La si' bellez' ha vus surprieu,
Cuntut vus ven ei ngir randieu.
Suenter vies vingiaue.
          Deus enten Tschiel,
          Ha Israël,
Parquei da cor ludaue.
32 Els ngin truvai lur à la mort,
Quei fò ad els lur drecchia sort,
Susanna ngit spindrada,
          Ils ses Parents,
          A Cunaschents,
Fonn' leds da la midada.
33 Ilg Bab, ilg hum, à tuts ils ses,
[p. 145] Han Deus ludau, gidau ch' el ves,
A buc schau far antierte,
          Da nus ludaus
          Ad angrazchiaus.
Seig Bab, filg, à Soinc, Spierte.

[p. 182] DAVART ILS DUNS DA DEUS:

ils gronds puccaus d' ilg Mund, à davart las ansennas da Deus, faic

s' ilg 5. gis d' Aguost. sco ün gi da Cuminna Iaginna ad uratiun êlg

On 1652: Ent ilg miedi,


Sco: Hei si laveit d' ilg sienne. <poem>
O vus mes chars Grischunse
Cur leits vus antallir?
Cur leits vus ngir pli bunse? [p. 183]
Lg' ei temps uss' da bargir.
2 Deus ha tras spira grazia.
Mussau zunt ber buntad,
Mussau la si' charezia.
L' ha faic sc' ün Soinc bien Bab.

3 Ell' ha vus banadieue.
Cu' lg pli custeivel dun.
La lgisch d' ilg Soinc plaid sieue,
Lg' ei bucca ün pli bun.
4 Latiers vus, há' l schentaue,
En gronda libertat
Mo quella veits sbittaue,
Vus bers ô tschoccadat!

[p. 77 modifica]


5 Chi ha vies bi terreine,
Schi richameng cargau?
Cun vin cun groun cun feine?
Deus ha quei tut luvrau.
6 Chei veits vus sez s' ilg Munde,
Vid' olm' à vid' ilg chierp?
Sagir nagutta zunte,
Da Deus veits tut ratschiert.
7 Mo chei racunaschienscha,
Veits vus par quei mussau?
Prieu giu ha la prudienscha,
Carschieu ei ilg puccau.
8 Nu ean devotiuse?
Nu ei fei à vardat?
Prieu giu han Soincs à pruse,
Carschieu ei nauschadat.
9 Chi mira sün bassezia?
Chi dovra pli buntad?
[p. 148] Nu ei pasch à charezia?
Gisti' à castitat?
10 Tieu plaid ven pauc tadlause
Ils cors ean andirieus.
Tieu tempel ven sbittause,
Ah prend puccau ò Deus!
11 Ilg Spiert d' la nauschadade,
Ha sieu Zarclim frieu or.
En ti' Carschiounadade,
Ad ha surprieu lur cor.
12 L' ha surmanau Pasturse,
Cun duns ils durmentau.
L' ha surmanau Singurse,
Cun aur ils schurventau.
13 Samnau há' l gitigonza,
Muottvil à pittaneng,
Loschez' à scuvidonza,
Ad auter malmundeng
14 Samnau há' l malgistia,
Hass, gritta, malruvaus.
Mansengias, ranvaria,
Ad auters bers puccaus.
15 Samnau há' l ilg strienge
Mals kunsts há' l bers mussau.
[p. 185] Da ragischar quei screnge,
Pir veigias tuts quittau.
16 Sieu êr quel ei carschieuse,
Sieu sem ei si picclaus.
Ell ei zunt gronds vangieuse,
Pli gronds ch' el mai seic staus.
17 Ell sa ch' ilg temps ei curte,

Ch' el dei ngir mess à lieuc.
Cuntut curr' el partutte,
Par grandanir sieu fieuc.
18 Da quei han buc adaige,
Quels schletts carschiouns d' ilg
Mũd.
O chei n'ün pauper faicce?
Da crer lgi Spiert malmunt.
19 Uss' ven ilg prus sbittause,
A guault cun el duvrau.
Ilg mal quel ven dichiause,
Ad er tiers bein salvau.
20 Chi po tyrannisare,
A sa ilg Kunst parfeg.
Schi po' l ber angulare,
Ad ei adinn' andreg.
21 Mo Deus ün mal plaschere,
Ha giu da quei mal far.
[p. 186] Duves el quei tut vere,
A bucca castiar?
22 Ansennas hà 'l mussaue,
Bein beras pir quests Ons.
Ch' el seic par quei stridause,
Sün nus à nos uffonts
23 Lascheit ngir andamente,
Co lg' ei uffonts naschieu.
Chei mendas muncamentse,
Vi d' els quels hagien gieu.
24 Mireit sün las ruinnas,
Chei don las hagien dau,
Sün auas, neifs, pruginnas
Quont quellas lavagau.
25 Saveits ch' en la lavinna
Ean nof i si Riein,
Ounc plis da tal furtinna,
Si Mutt, en Schons, Vall Rein.
26 Vus ngits ver antallegge,
La nova da Turig.
Co tras ilg tun anegge,
Deus hagig dau castig.
27 Ber casas ruinaue
Fanestras, tegs fig rutt.
[p. 187] Oic d' els er lou mazaue.
Faic auter don partut.
28 Ah chai ei la caschunne,
Ca Deus s' ha schi stridau?
Carteit à mi vus bunse,
Quei fa nies grond puccau.
29 A tut ilg pardagare,

[p. 78 modifica]

 


Han bers nagut tadlau.
Cuntut sto Deus plidare,
Cun nus sün auter grau.
30 Ses stroffs à nus ean messe,
Ca char fan à saver,
La gritta da Deus sezze,
A chi ca buc vult crer.
31 Quels datten d' antallire,
Ch' ilg Mund bauld hagig fin.
Ca Deus bauld vengig ngire,
A derscher sur scadin.
32 Cuntut vus millgiureite.
Mideit vies gir à far,
Ilg Tutpussent tumeite,
A quel taneit pli char.
33 Lascheit ir vanitade,
A quei malmunt daleg.
[p. 188] Quei tut varg' en vardade,
Sco spimm' à füm' aneg.
34 Deus mess ha la sagyre,
Vi d' ilg martscä schliet pumer,
Ch' a sieu fric buc madire,

A ven vess pli surtrer.
35 Cuntut sch' el vus clumasse;
Bein bault rasposta deit.
A sch' el cun crusch picchiasse;
Pir lura vus basseit.
36 Ah velgias po quittaue,
Par quei ch' à semper stat.
En quei Soinc bi marcaue,
Ven bucca nauschadat.
37 Scha vus urellgias veitse,
Schi ngits quei ad udir.
Sch' els cors ean buc zunt freidse,
Schi ngits quei antallir.
38 Vus ngits tiers Deus turnare,
Ilg mal tut bandunnar,
Christ ven vus madagare
Ilg Tschiel vangits hartar.
39 Beai ean quels Carschiounse,
Ca crein lgi plaid da Deus.
[p. 189] Quels prend Deus en ses mounse,
A' ls schenta t' ils ligieus.

[p. 189] DAVART ILG CURS D' ILG MUND. Sa conta.

Sco: Carschioun … chei t' aulzas.

Ah chei piuntare? Chei gir á fare? Ah chei lugare? Ei sün quest Mund. Scò' lg Mund cuzasse, Adünna stesse, A fin mai vesse, Uss' va ei zunt. 2 Ilg Papa gronde, Vult ir avonte.

Sur ping à gronde, Pussonza ver. Vult pardunnare, [p. 190] En Tschiel schentare, D' ilg fieuc spindrare, Sün sieu plascher. 3 Ilg Reg sê aulte, Cun forz' à guaulte, Vult el bein baulte, Sieu faic lugar. Vult terras vere, Sa far tumere, Sün sieu plaschere. Tut cummondar. 4 Ilg niebel humme, Vult star si summe, Sa far grond numme, En minchia faic, Da bagiare, Da sa fittare Da s' angarschare, Hà' l grond adaig. 5 Ilg grond Singiure, Anquier hanure, Ilg pauper pure, Squitschar vult sut: Cun sieu darchiare, [p. 191] A fauls quintare, Cun angonnare, Lgi prend el tut. 6 Ilg Marcadonte, Va vinavonte,

</poem> [p. 79 modifica]


Par tont à tonte,
Gudoing, vult dar.
El plaida lomme
Sieu agien cromme.
Lanziel à ponne,
Par far cumprar,
7 Chei fa ilg pure?
Par ver favure,
D' anqual Singiure.
O tschoccadat!
Dat el navente,
Ilg Regimente,
Lai rumper ente,
La libertat
8 Chei vult ün gire?
Ei ven sagire,
Vss pir à pire,
O chei sgrischur!
Mai esser gronde,
[p. 192] Less' minch' uffonte,
Dad On ad Onne,
Vean ei pigiur.
9 O char Carschioune,
Chei has par moune?
Tieu faic ei voune,
Partrachia quei,
Sas buc ch' ilg Munde,
Bageg radunde
A frusta Zunde.
Ven ir vonzei?
10 Sch' ni ngis cartieue,

Lgi plaid da Dieue,
Schi ancoschieue,
Vangis ei bein.
Ca tut nies fare,
Nies handliare,
Nies ir à stare,
Seic mai sc' ün fein.
11 Sco l' aua d' flimme,
Scò 'lg temps a fimme,
Je sco ün siemmi.
Va nechiameng.
Aschi deis crere,
[p. 193] Palpar à vere,
Cun tei vom ere,
Sagirameng.
12 Ah ragurdeine;
Ca nus stuveine,
Tut nies terreine,
Bault bandunnar.
Vont Deus vangire,
D' ilg far à gire,
D' ilg star ad ire,
Cun el quintar.
13 Nagin schnagare,
Nagin scüsare,
Ven quou gidare,
Tut sa nies Dieus.
Quel po tumeine,
En quel carteine,
Lgi savund[e]ine,
Cun tuts ligieus.

ÜN RİEUG

sin on nief dilg 1656. (Nach Hs. A; cf. Zeitschrift für rom. Philologie VI. p. 91.)


Ser cumpar, char undrevel
Mastral! par ün bien maun
Sco lges bein a pusseivel
Vus greg sin quest nof on.
 
5 Pasch, sanadat, vantira,
Fricheivels ons da Deus,
Fideivla er darchira,
Sabi cunselg cun vus.



Er pievel prus ubiedi,
10 Galgiart, tapfer, real,
Cur ilg basseng dumondig,
D' ragischar or ilg mal.

Dilg plaid da Deus pastursse,
Prus, yfrigs a sieu laud;
15 Mo quels grischs luvs rabiuss
Ragischig ora bault!

[p. 80 modifica]


Ei char, dulsch Senger Deuse! …
Quont gig vol tiers gurdare?
Quont gig vol teas ligieus
20 Mazar, scarpar laschar?
Rachnege ti ilg saunge
Chei en Biemont on spons!
Rachnegia ti quei bongie
En Swiz da tes uffonts!
25 Cur tut agid mundaune
Da nus vean prieu davent,
Ven Deus cun tieu ferm maun,
Honur meg tetz lur ent.

Us eis ei temps, Grischuns,
30 Tapfer da guragiar
Seiges tapfers Barunse!
Lgei pilg salid da far.
Rumonas parmaschunsse
Leias zund buc sfidar!
35 Lgei mei angonamentse;
En lur latsch par pilgiar.
O Deus, la ti' baselgia
Scharmege us bein bault!
Mo la pitouna velgia
40 A frusta meg cun gault!
Amen.


FUORMA


da menar il dreig souenter il [criminal] dreig de la reschiun, sco ei sa meina enten il niess Comin da lomneza 1659.

(Ineditum nach Ms. Ce.)


5 [f. 1a] L' AMPRIMA GADA SCHI sa Rimnen ilg nies conselg a fan Conselg Co Ei wulten pilgiar a moun, scha ei wulten termetter per ilg zuosaz ner scha ei vulten els far per inna gada inna entschiatta a lou schar menar tras ilg Seckelmeister in ploind a per inna gada era tatlar la Risposta a suenter la Risposta milgs anavont lura sa Conselgiar da tarmetter 10 per ilg zuosaz, suenter ilg faig fus grond ner pitschen, lou handlear a bunna fei senza mal Artt. Souenter quei Conselg schi ven ei ilg pli da termetter per il zuosaz con inna schrittira Sigilada con il Sigill dil Comin, ei seig ala Fopa, Flem, Wall, als quals vengian lou manegai per ilg lur serament Souenter il nies 15 uertrag da tarmetter els lur dgiraus a gidar menar quest dreig Souenter ilg nies velg vertrag, cha nus in cun liauter wein an toccan ossa menau a [f. 1b] bona fei a quei sin il tall dgi, sco ei ven lou enten quella scartira lou de terminau da Conparer. Lura Souenter schi Cunparen quels singurs dil zuosaz, ei seian da la 20 Fopa, Flem a dera Wall, ilss quals presenten quella schrittira ad els tarmessa … hon dgir, ca schinavont scho els enten quella Schritira en lou maneai per ilg lur Sarament a vies uertrag, cha in cun liauter enzemel vein da vangir enten ilg ondreiuel Comin da Lomneza, schi vein nus bucca lieu far