Ilg Nief Testament

Da Wikisource.
Luci Gabriel

1896 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu Cristianesimo Ilg Nief Testament Intestazione 6 febbraio 2016 25% Da definire


Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. I

[p. 59 modifica]

LUCİ GABRİEL.

Ilg Nief Testament, Basel, Ioan Iacob Genath. 1648.

[ir] Cuntut rog jou vus d’ilg Evangeli, a vus da Messa, ca veits quitau par viess perpetten salid, ca vus leigias bucca schazigiar aschi lef la S. Scartira. Legit enten quella gi e noig: parchei ca vus affleits enten ella la vitta perpetna, Joh. 5. Carteias buc á voss Mussaders senz’andriescher suenter, a grundigiar sch’ei seig aschia sco els mussen, ner buc. Savundeit ilg exempel d’ils Bereensers, ils quals, cur els vevan udieu pardagont ilg Apostel Paulus, scha maven els a casa, ad anqurivan en la Scartira, sch’ei fuss aschia ner buc. Cur voss Mussaders vus mussen anzachei, ca po star cun la S. Scartira, scha carteit, a parneit si. Cur els mussen anzachei, ca stat nilgiur scrit en la S. Scartira, a po bucca star cun quella, [iv] scha carteias buc, a parneigias bucca si. Scheigias buc sco beara schletta lgeut, Guardian els sch’els mussen buc andreg, els vengian a render quint par mei. Quels ca surmeinan auters cun lur faulsa doctrina, vengian bein a render á niess Senger ün gref quint, a vengian a ratscheiver ünna pli greva condemnatiun, ca quels ca vengian surmanai. Mo quels ca sa lain surmanar, vengian er ad ir ent ilg Uffiern. Gi bucca niess Senger Christus sez, Math. 15. Cur ün tschiec meina ’lg auter tschiec, scha croden els amadus ent ilg fussau.

Antroquan ussa veits vus ghieu questa scüsa, ca vus antalgias buc la Bibla, ner ilg Testament en Tudesc: ad enten viess languaig seig naginna Bibla, a nagin Testament. Quei ha nuvantau mei da metter giu ilg Nief Testament en Rumonsch. Ussa veits vus ilg plaid da Deus en viess languaig: uss’ei quella scüsa preida navend da vus. Iou hai faig quint, ch’ünna pli grond’a soingch’ovra possig jou bucca far ca quella.

Vus saveits, ca nus vein ün languaig pauper, ent ilg qual ei mounca bear plaids; a cuntut duvrein nus en Rumonsch anqual plaid Tudesc: mo ou hai, nu’ ch’ilg ei stau pusseivel dad afflar plaids [kr] Rumonschs, laschau ir ils Tudescs: ancanuras, nu’ ca jou hai maniau, ch’ei sadettig pli bein hai jou er duvrau anqual plaid Italian.

Ilg languaig Griechisch, ent ilg qual ilg Nief Testament ei vangeus scrits d’antschetta d’ils Evangelists, ad Apostels, ei ün languaig curt, ch’ün sto savents antallir ün plaid, ch’ei bucca mess ent ilg text Griechisch: ca sch’ün mettess par Rumonsch da plaid en plaid sco ent ilg Griechisch, scha savess ün vess antallir. Cuntut hai jou mess tenter ent anqual plaidet sco Iohannes Piscator en sia Bibla Tudesca, a sco Iohannes Deodatus en sia Bibla Italiana, ad auters pli, par ch’ün possig antallir tont pli maneivel. [p. 60 modifica]

[p. 480] Cap. XVIII.

Christus ven antardeus da Iudas, a pilgiaus. 13 Manaus tiers Annas, a Cajaphas. 17 Ven schnagaus da S. Pieder. 28 Ven surdaus a Pilatus. 39 Quel amprova d’ilg largar.


CUR (a) Iesus vet gig quellas caussas, scha mà ’l cun sês Iuvnals vi sur ilg aual da (b) Kedron, lou fov’ün iert, ent ilg qual el ei ieus, a sês Iuvnals. 2. A Iudas, ch’ilg antardè, savev’er er el ilg lieug: parchei ca Iesus veva savents sa rimnau lou cun sês Iuvnals.

3. (c) Mo cur Iudas vet prieu la cumpangia, ad ils survients d’ils Ault - Sacerdots, a d’ils Phariseers, scha vangit el lou cun laternas, a fischellas, a vaffens.

4. Mo cur Iesus saveva tut quei ca vangiss a vangir sur el, scha mà’ l ora, a schet ad els, Chi anqurits?

5. Els lgi figenan rasposta, Iesum da Nazaret. Iesus schet ad els, Iou sunt quel. (Mo Iudas ch’ilg antardè fov’er lou cun els.)

6. A cur el vet gig ad els, Iou sunt quel, scha manen els anavos, a denan a terra.

[p. 481] 7. Ad el ils spià puschpei, Chi anqurits? Mo els schenan, Iesum da Nazaret.

8. Iesus figet rasposta, Iou vus hai gig ca jou seig quel. Scha vus anqurits pia mei, scha lascheit ir quels.

9. (Par ch’ei vangiss cumplanieu quei ch’el veva gig, (d) Iou hai pardieu nagin da quels ca ti mi has dau.)

10. (e) A Simon Petrus, ca vev’ünna spada, target ora quella, à pichià ilg fumelg d’ilg Parsura d’ils Sacerdots, a lgi talgià giu l’orelgia drechia: mo quei survient veva num Malchus.

11. A Iesus schet á Petrus, Meg tia spada enten la teigia. Duess jou bucca beiver ilg bichêr ch’ilg Bab mi ha dau?

12. Mo la cumpangia, ad ilg Capitani, ad ils survients d’ils Iudeus pilgianen Iesum, ad ilg ligianen.

13. Ad els ilg mananen ’lg amprim tiers (f) Annas: parchei ch’el fova sir da Cajaphas, ilg qual era Parsura d’ils Sacerdots da quei on: ad Annas ilg tarmatet ligiaus tiers Cajaphas, ilg Parsura d’ils Sacerdots.

14. (g) A Cajaphas fova quel ca veva dau ilg cusselg als Iudeus, Ch’ei fuss bien, ch’ün carstiaun moriss p’ilg pievel.

15. (h) A Simon Petrus, ad ün auter Iuvnal [p. 482] mavan suenter á Iesus. A quei Iuvnal fova cunaschents cu’ lg Parsura d’ils Sacerdots, a mà cun Iesus enten la curt d’ilg Parsura d’ils Sacerdots.

(a) Matt. 26, 36; Marc. 14, 32; Luc. 22, 39. — (b) 2. Sam. 15, 23. — (c) Matt. 26, 47; Marc. 14, 43; Luc. 22, 47. — (d) Joh. 17, 12. — (e) Matt. 26, 51; Marc. 14, 47; Luc. 22, 50. — (f) Luc. 3, 2. — (g) Joh. 11, 49. — (h) Matt. 26, 58; Marc. 14, 54; Luc. 22, 54. [p. 61 modifica]

Ilg Nief Testament 61 16. (i) Mo Petrus steva dador la porta. A' lg auter Iuvnal, ca fova cunaschents cu' lg Parsura d' ils Sacerdots, mà ora, a plidà cun quella ca parchirava la porta, a figet vangir ent Petrum. 17. A quella fantschella ca parchirava la porta schet á Petrus, Eis ti buc er ün d' ils Iuvnals da quei carstiaun? El schet, Iou sunt buc. 5 18. Ad ils fumelgs, a survients stevan lou, a vevan faig barnieu, parchei … ch' ei fova freid: a sa scaldaven: mo Petrus stev' er lou cun els, a sa scaldava. 19. Ad ilg Parsura d' ils Sacerdots spià Iesum da sês Iuvnals, a da sia doctrina. 10 20. Iesus lgi figet rasposta, (k) Iou hai plidau avertameng avont ilg Mund: jou hai adinna mussau enten la Sinagoga, ad ent ilg tempel nu' ch' ils Iudeus vengian ansemel da tuts logs, ad hai plidau nagut ent il zupau. 21. Chei spias ti mei? Spie quels c' han udieu chei jou hai plidau cun els: mire, quels san chei jou hai gig. 15 22. A cur el vet gig quei, scha (l) det ün d' ils survients ca fova lou ünna frid' á [p. 483] Iesus, a schet, Fas ti aschia rasposta á lgi Parsura d' ils Sacerdots? … 23. Iesus figet rasposta, Scha jou hai plidau mal, scha dai pardichia d' ilg mal. Mo scha jou hai plidau bein, scha parchei mi pichias ti? 20 24. (m) Ad Annas ilg veva tarmess ligiaus tiers Cajaphas ilg Parsura d' ils Sacerdots. 25. (n) Mo Simon Petrus steva, a sa scaldava. Ad els schenan á lgi, Eis ti buc er ün da sês Iuvnals? El schnagà, a schet, Iou sunt buc. 26. Ad ün d' ils survients d' ilg Parsura d' ils Sacerdots, parents da quel, 25 alg qual Petrus veva talgiau giu l' urelgia, schet, T' hai jou bucca vieu ent ilg iert cun el? 27. A Petrus ilg schnagà puschpei: (o) a ladinameng cantà ilg chiet. 28. (p) Ad els mananen Iesum da Cajaphas enten la casa da la Drechira: … mo 'lg era la damaun: ad els manen buc en la casa da la Drechia, 30 (q) par ch' els sa patichassen buc, mo par ch' els pudessen mangiar ilg tschut da Pascas. 29. A Pilatus mà or tier els, a schet, Chei ploing maneits ancunter quest carstiaun? 30. Els figenan raspost', a schenan á lgi, Scha quest fuss buc ün malfichiont, 35 … [p. 484] sch' ilg vessen nus bucca dau á chi enten maun. 31. A Pilatus schet ad els, Ilg parneit vus pia, a truveit sur el suenter viess schentament. Mo ils Iudeus schenan á lgi, Ilg ei bucca dau tiers á nus, da far morir anchin. (i) Matt. 26, 69; Marc. 14, 66; Luc. 22, 55. — (k) Joh. 7, 14. — (l) Jer. 20, 2; Matt. 26, 67; Act. 23, 2. — (m) Matt. 26, 57; Marc. 14, 53; Luc. 22, 54. — (n) Matt. 26, 70; Marc. 14, 66; Luc. 22, 55. — (o) Joh. 13, 38. — (p) Matt. 27, 1; Marc. 15, 1; Luc. 23, 1. — (q) Act. 10, 28 cap. 11, 3. [p. 62 modifica]

62 Luci Gabriel 32. (r) (Quei daventà par ch' ilg plaid da Iesus vangiss cumplanieus, ilg qual el veva gig, a dau d' antallir da chei mort el vangiss a morir). 33. (s) A Pilatus turnà puschpei enten la casa da la Drechira, a clumà Iesum, a schet à lgi, Eis ti ilg Reg d' ils Iudeus? 5 34. Iesus figet raspost' á lgi, Gis ti quei da tatez, ner han auters gig á chi quei da mei? 35. Pilatus figet rasposta, Sunt jou pia ün Iudeu? Tieu pievel, ad ils Ault - Sacerdots t' han surdau à mi: chei has faig? 36. (t) Iesus figet raposta, Mieu raginavel ei bucca da quest Mund: scha 10 mieu raginavel fuss da quest Mund, scha vessen mês Survients vurriau, ca jou fuss bucca daus ent ils mauns d' ils Iudeus: (u) mo uss' ei mieu raginavel … bucca da quou. 37. A Pilatus schet á lgi, Eis ti pia ün Reg? Iesus figet rasposta, Ti gis: parchei ca jou sunt ün Reg. Parquei sunt [p. 485] jou nascheus, a 15 par quei sunt jou vangeus ent ilg Mund, par dar pardichia á la vardad. Chi ch' ei da la vardad, auda mia vusch. 38. Pilatus schet á lgi, Chei ei la vardad? A cur el vet gig quei, schi mà 'l puschpei ora t' ils Iudeus, a schet ad els, (x) Iou affel naginna culpa enten el. 20 39. (y) Mo vus veits ünn' isonza, ca jou vus laschig larg ün sün Pascas: leits pia, ca jou vus laschig larg ilg Reg d' ils Iudeus? 40. Ad els garrinen puschpei tuts, a schenan, Bucca quel, mo (z) Barabbas. … Mo Barabbas fov' ün morder. Cap. XIX. 25 Christus ven gasliaus, curunaus cun spinnas, sgammiaus, cundemnaus a la mort, a crucifichiaus. 26 El racummonda sia mumma á Iohannes. 30 El miera. 40 El ven sutterraus. Lura parnet (a) Pilatus Iesum, ad ilg gaslià. 2. A la schuldada figenan ünna (b) curuna or d' spinnas, a lgi mettenan 30 quella sin sieu cheau, a lgi targenan ent ün manti d' scarlatta: 3. A schevan, Seigias salidaus, ti Reg d' ils Iudeus. A lgi devan cun fists. 4. A Pilatus mà puschpei ora, a schet [p. 486] ad els, Mire, jou ilg mein ora tiers vus, par ca vus saveias, ca jou affel naginna culpa enten el. 35 5. A Iesus mà ora, a purtà la curuna d' spinnas, ad ilg manti d' scarlatta. … A Pilatus schet ad els, Mire chei carstiaun! (r) Matt. 20, 19; Joh. 3, 14 cap. 12, 32. — (s) Matt. 27, 11; Marc. 15, 2; Luc. 23, 3. — (t) 1, 13 Tim. 6. — (u) Joh. 6, 15. — (x) Matt. 27, 24; Marc. 15, 14; Luc. 23, 14. — (y) Matt. 27, 15; Marc. 15, 6; Luc. 23, 17. — (z) Act. 3, 14. — (a) Matt. 27, 26; Marc. 15, 15. — (b) Matt. 27, 27; Marc. 15, 16. [p. 63 modifica]

Ilg Nief Testament 63 6. Mo cur ils Ault - Sacerdots, ad ils survients ilg venan vieu, scha garrinen els, a schenan, (c) Crucifige, crucifige. Pilatus schet ad els, Ilg parneit vus, ad ilg crucificheit: parchei ca jou affel naginna culpa enten el. 7. Ils Iudeus lgi figenan rasposta, Nus vein ün schentament, (d) a suenter … niess schentament dei 'l morir, (e) parchei ch' el s' ha faig sez ilg Filg 5 da Deus. 8. A cur Pilatus vet udieu quei plaid, scha tumet el pli fich: 9. A turnà en la casa da la Drechira, a schet à Iesus, Nunder eis ti? Mo Iesus lgi det maginna rasposta. 10. A Pilatus schet á lgi, Plaidas ti bucca cun mei? Sa ti bucca, ca 10 jou hai pussonza da ta crucifichiar, ad hai pussonza da ta largar? 11. Iesus figet rasposta, Ti vesses naginna pussonza sur mei, (f) sch' ei fuss bucca dau á chi surangiu: cuntut ha quel, c' ha surdau mei á chi, pli grond puccau. 12. Da quei anvi anquriva Pilatus d' [p. 487] ilg largar: mo ils Iudeus 15 garrivan, a schevan, Scha ti lais larg quel, sch' eis ti buc amig d' ilg Imperadur: … (g) chica sa fa Reg, cuntergi á lgi Imperadur. 13. Cur Pilatus udè quei plaid, scha manà 'l ora Iesum, a saset sin la supchia da derscher, en quei lieug ca ven numnaus Lithostrotos, mo enten … Hebreisch, Gabbatha. 20 14. (Mo i fova ilg gi da la Preparatiun da Pascas, anturn las sis huras:) ad el schet als Iudeus, Mireit quou viess Reg. 15. Mo els garrinen, Navend cun el, navend cun el, ilg crucifige. Pilatus schet ad els, Dei jou crucifichiar viess Reg? Ils Ault - Sacerdots figenan rasposta, (h) Nus vein nagin Reg, auter ch' ilg Imperadur. 25 16. Lura sch' ilg surdet el ad els, par ch' el vangis crucifichiaus. (i) Ad els parnenan Iesum, ad ilg mananen davend. 17. Ad el purtava sia crusch, (k) a mà or en quei lieug ca ven numnaus … da la Cavaza, ad ha num en Hebreisch, Golgotha. 18. Lou ilg crucifichianen els a cun el dus auters, 'lg ün dad ün maun, 30 a 'lg auter da 'lg auter maun, a Iesum enta miez. 19. Mo Pilatus scrivè er ilg titel, ad [p. 488] ilg mettet sin la crusch. Ad ei fova scrit, (l) IESUS DA NAZARET, ILG REG D' ILS IUDEUS. 20. A quei titel han bears d' ils Iudeus ligeu: parchei ch' ilg lieug, nu' ca Iesus era crucifichiaus, fova datiers ilg marcau. A quei fova scrit en 35 Hebreisch, en Griechisch, ad en Latin. 21. Cuntut schenan ils Ault - Sacerdots d' ils Iudeus á Pilat, Scrive buc, Ilg Reg d' ils Iudeus: mo ch' el hagig gig, Iou sunt ilg Reg d' ils Iudeus. (c) Matt. 27, 22; Marc. 15, 13; Luc. 23, 22; Act. 13, 27. — (d) Lev. 24, 14. — (e) Joh. 5, 18. — (f) Sap. 6, 5; Rom. 13, 1. — (g) Act. 17, 7. — (h) Gen. 49, 10. — (i) Matt. 27, 33; Marc 15, 22; Luc. 23, 33. — (k) Hebr. 13, 12. — (l) Matt. 27, 37; Marc. 15, 26; Luc. 23, 38. [p. 64 modifica]

64 Luci Gabriel 22. Pilatus figet rasposta, Quei ca jou hai scrit, hai jou scrit. 23. (m) A cur ils schuldaus venan crucifichiau Iesum, scha parnenan els sia vascadira, a figenan quatter parts, a minchia schuldau ünna part; a la rassa. Mo la rassa fova senza cusadiras, tassida da sisum antroqua 5 giu dim. 24. Ad els schenan ün ancunter 'lg auter, Nus la lein bucca talgiar a frusta, mo frin la sort da chi la deig esser: par ca la Scartira vengig cumplanida, la quala gi, (n) Els han parchieu ün cun 'lg auter mia vascadira, … a sin mia rassa han els frieu la sort. A quei figenan ils schuldaus. 10 25. (o) Mo sper la crusch da Iesus stevan sia mumma, a la sora da sia mumma, [p. 489] Maria, dunna da Cleopas, a Maria Madalena. 26. A cur Iesus vaset sia mumma, ad ilg Iuvnal ch' el taneva char stent lou speras, scha schet el á sia mumma, Dunna, mire tieu filg. 27. Lura schet el alg Iuvnal, Mire tia mumma. A da quell' hur' anvi 15 la parnet quei Iuvnal en sia casa. 28. Suenter quei, cur Iesus savet, ca tuttas caussas fussen (p) cumplanidas, … (q) par ca la Scartira vangiss cumplanida, scha schet el, Iou hai seid. 29. A lou fò mess ün vaschi plein d' aschieu. (r) Mo els amplaninen ün 20 schvum cun aschieu, ad ilg mettenan anturn ün isop, a lgi purschenan si vid' la bucca. 30. A cur Iessus vet prieu ilg aschieu, scha schet el, Ilg ei tut cumplanieu: … ad el bassà ilg cheau, a det si ilg Spirt. 31. Ad ils Iudeus par ch' ils corps rumanessen buc vid la crusch s' ilg 25 Sabbath, parquei ch' ei fova la Preparatiun, (parchei ca quei gi, fova quei grond gi d' ilg Sabbath). scha ruganen els Pilat, ca lur commas vangissen ruttas, ad els prei davend. 32. Ad ils schuldaus vanginen, a rumpenan las commas d' ilg amprim, a da 'lg auter ca fova crucifichiaus cun el. 30 33. [p. 490]. Mo cur els vanginen tiers Iesum, a vasenan ch' el fova schon morts, scha lgi rumpenan els bucca las commas. 34. Mo ün d' ils schuldaus punschet cun ünna louscha enten sia costa: (s) a ladinameng vangit ei ora saung ad aua. 35. A quel c' ha vieu, ha dau pardichia, a sia pardichia ei vardeivla: 35 ad el sa ch' el gi la vardad, par ca vus carteias. 36. Parchei ca questas caussas ean daventadas, par ca la Scartira vengig cumplanida, (t) Vus lgi duveits rumper nagin iess. 37. A puschpei gi ün autra Scartira, (u) Els vengian a vêr quel, ent ilg qual els han punschieu. (m) Matt. 27, 35; Marc. 15, 24; Luc. 23, 34. — (n) Ps. 22, 19. — (o) Marc. 15, 40. — (p) Joh. 17, 4. — (q) Ps 69, 22. — (r) Matt. 27, 48; Marc 15, 23. — (s) Zach. 13, 1; 1. Joh. 5, 6. — (t) Exod. 12, 46; Num. 9, 12. — (u) Zach. 12, 10; Apoc. 1, 7. [p. 65 modifica]

Ilg Nief Testament 65 38. (x) Mo suenter quei ha Ioseph d' Atrimatea (quel fova ün Iuvnal da Iesus, mo adascus, (y) par temma d' ils Iudeus) rugau Pilat, ch' el possig prender giu ilg chierp da Iesus: a Pilatus det tiers. Cuntut scha vangit el, a parnet navend ilg chierp da Iesus. 39. Mo Nicodemus ((z) quell ca fova vangeus vivont tiers Iesum d' noig) 5 vangit er, a purtà ünna mastira da mirra, ad aloë anturn tschient livras. 40. Ad els parnenan ilg chierp da Iesus, ad ilg plaganen enten lanzouls cun [p. 491] las specerias; sco ils Iudeus han l' isonza da sutterar. 41. Mo enten quei lieug, nu' ch' el era crucifichiaus, fov' ün iert, ad ent ilg iert ünna fossa nova, enten la qual' ei fova ounc mai mess nagin. 10 42. Lou mettenan els Iesum, paramur da la Preparatiun d' ils Iudeus, parchei ca quella fossa fova datiers. DECLARATIUN. N. 14. a 31. a 42. Preparatiun] Mire Matt. 27. 62. [f. 74a] 15 PRIEDI sin la bara Dilg Singorr land Richtter Caspar Schmidt da grieneck. Ano 1659. adi 30. octobris Text I. Reg. IV. V. 29. Antroqua la fin dilg capittel. (Ineditum; nach Hs. G.) A. Dieus det a Sallamon zund gronda sabienscha ad antalleg ad er 20 ün cor larg sco ilg sablun vid la riva da la mar; a la sabienscha da Sallamon … fova pli gronda, Ca la sabienscha da Tuts enten Orient, a. ca (s) la sabienscha da [fol. 74b] Tuts enten egipta; ad el sova fova pli sabis Ca tuts carstiouns. Ad el plidava Trei milli spruchs a sias canzuns eran milli a tschunge. 25 el plidava er dils pummers a dilg pumer da Ceder, ca crescha sin libanon, antroqua silg İssop, ca cresha vid la prei. el plidava era da la biesca a dilgs utschels a da la vermanelgia a digls pescs, ad ei Vangiva da tuts pievels a da Tuts Regs da la tera, ca vevan udieu da sia sabienscha, par udir quella; or da quei anparnein nus: 30 I. Ca nus duveian er nus amprender DanCanuscher Dieus [fol. 75a] or da sias ovras, sco Sallamon, jlg qual ha plidau dilgs pumers A da lur natira, … da la biesca a dilgs utschels, da vermanelgia a dilgs pescs a da lur … naTira: sentza cunaschiensa da Dieus po nagin vangir salfs. 35 Sco niessenger gi joh. 17, 3: quest ei la Vitta parpetna chels ancanuschian … tei, ca Ti seigias parsuls ilg ver dieus a quel ca Ti has tarmes (x) Matt. 27, 57; Marc. 15, 42; Luc. 23, 50. — (y) Joh. 12, 42. — Joh. 3, 2 cap. 7, 50. Romanische Forschungen IV. 5 [p. 66 modifica]

66 Luci Gabriel jessum christum. mo nagin carstioun po ancanuscher Dieus parfeigiameng … … sin quest mundt. nus ligein EXo[r]d. 33. ca moisses haigig garigiau da ver la viesta da Dieus. mo Dieus ha gig: Ti vens mia vista buca puder ver, par chei ca 5 nagin Carstiaun ven a ver mei a puder viver; [fol. 75b] … mo jeu Ta vi metter ent ilg cuvell da quei grip a Ta vi curclaar cun mieu moun, a Trouckua jeu sund vargau vi; mo cur jeu veng a Trer navend mieu moun, schi vens Ti a ver mieu diess, mo mia vista po in bucca ver. cun quei ha Dieus vullieu dar danTallir ca nagin na possig sin quest 10 mund aucanuscher ancanuscher Dieus perfeichiameng; mo sieu diess pudein nus ver, quei ei: or da sias ovras, or da sias creatiras ilg pudein nus ancanuscher. Dieus nus ha dau dus cudischs or dils quals nus pudein ancanuscher Dieus: I. ilg cudisch da la scartira. 2. ilg cudisch da la natira. ilg cudisch da la scartira, … la bibla, [fol. 76a] San la gronda pardt bucca leger; jlg cudisch da la 15 nattira san Tuts leger. quall ei pia ilg cudisch da la natira? ilg ei quest mund, quei cudish ha mai Treis platts, mo gronds; lg amprim plat ei ilg Tschiel, ca nus vasein cun las cratiras ca en lient; lgautter ei la tera; ilg Tierz ei la mar. quei cudisch ha ligieu savens jlg Reg a prophet David ad ha grondameng sa smarvilgiau da las ovras da Dieus, sco nus vasein 20 ses psalms. quei cudisch han ligieu ilgs soings ad oungels enten Tschiel cun Tut gin els Apoc. 15, 3: grondas a marvilgussas ean Tias ovras Senger Dieus Tutpusent. [fol. 76a] Legit er vus ilg amprim plat; mireit sin Tschiel, sin la lgina a sin las steillas; miret, co ilg sollelg dat claretzia silg mund ilg gi, la lgina a las steillas la noig; pattarcheit vi da lur gleitiadad, co ilg 25 sollelg, la lgina a lass [steilas] van en in gi ad ina noig anturn Tut ilg mund; … patarcheit vida lur grondetzia: ilg sollelg dei esser, sco quels ca han studiau mathe(r)matica scrivan, tschient sisontta sis gadas pli grond ca Tut la Töra a la mar. an chinas steillas, ca paren esser sco pinchas lgischettas, dein esser Tschient a sett gadas pli grondas ca Tut la terra a la mar. pudein 30 nus buc or da quei amprender dancanuscher la gronda pusontza da Dieus? lein nus bucca gir cun David e culgs soings [fol. 77a] enten Tschiel: grondas a mirvilgusas ean las Tias ovras Senger, Dieus Tutpussent! vangit anpaug pli bas gu, scha vaseis vus, co ilg Tschiel ven ancanuras surtraigs cun neblas, a co ei ven or da las neblas ancanuras plievia, ancanuras neif, 35 ancanuras Tampesta, ancanuras camegei chin quitta chilg luft seigig anvidaus … cun fieug, ancanuras Tunei ca la Tera Stramblescha. scheid puspei: grondas a marvilgusas ean las sias ovras Senger, Dieus Tutpussent! lgautter plat ei la Tera; legit er quei plat cun flis, mireit, quontas bellas planiras ilg ei silg mund; mireid, chei gronds cullms, chei aultta pitza, ca 40 mai nagin carstioun po vangir si; mireit, chei bellas flurs ei crescha Silg feld, ca sallamon cun Tut [fol. 77b] sia gliergia ei bucca staus fitaus sco ina da quellas. mireit, da conta sort frigs ei crescha or silg feld a silgs pumers ca sarvescha Tiers la vivonda dilg carstioun. pudein nus bucca or [p. 67 modifica]

Priedi sin la bara 67 da quei ancanuscher la gronda pussontza da Diöus a sia gronda buntad, ilg qual fa crescher da Tonta sort frigs par amur dilg carstiaun. lein nus bucca nus smarvilgiar a gir: grondas a marvilgusas ean las Tias ovras, o Ti Tutpussent, o ti buntadeival Dieus! pattarcheit, quontta millier dutschels Dieus fa vangir minchon da nief sin Tera, conta milliera 5 dlimaris, quontta milliera d pescs, ca surveschan Tiers la vivonda a vaschiadira … dilg carstioun. [fol. 78] Datten bucca quellas caussas pardichia ca dieus seig in Tutpussent a buntadeivel Dieus? cur vus veis pattarchiau 1) vi da quellas c(e)riatiras Tuttas, scha mireit sin vus a sin vos uffonts. quontta milliera Dufons scafescha dieus mai en in on da nies Tembs silg 10 mund! quont marvilgiusa ei la membra dilg carstioun, ilgs oelgs, ca vezan, las urelg(s)ias, ca auden a cunzund ilgs mouns a la lieunga! İlgs mouns san far da Tuta sort lavurs, san scriver a cun ina parsuna plidar, cun in chei vi sur mar pli ca Tschient milgias davend. chei marvilus nember ei la lieunga dilg carstioun, ca ieu cun mia lieunga sai dar danTalir a vus 15 Tut quei ca ieu hai ent ilg sen, a vus cun vossa lieunga saveis dar dantallir … ami [fol. 78b] Chei ca vus leis lein nus bucca gir a clumar puspei: grondas a marvillusas ean las Tias ovras senger, Dieus Tutpussent! Ilg Tierz pladt ei la mar, quel ei da lunsh davendt da nus. scha vus pudesses leger quei plad, scha vasessas caussas a schi maruilgussas sco sin 20 la tera. mireit mai sin nies rein, co i va aua gu par nies rein a mai na mouncca aua; a schi er las fantaunas. chi ha scafieu las auas? chi fa vangir, ad in vangir? Dieus, quel Tutpussent. lein nus bucca puspei clumar a gir: grondas a marvilgussas ean las Tias ovras Senger, Dieus Tutpussent! amparneit, amparneit er vus or da quei cudisch la (la)natira dad ancanuscher 25 Dieus. a schi Savens sco vus mireits ancuntter Tschiel, scha pattarcheit, chi ha scafieu quei [fol. 79a] Bi Tschiel a quellas bellas caussas ca ean lient, a scheid: o Ti pussent a maruilgus Dieus! a schi savens sco vus meis ora silg feld a vaseis, co i crescha erva a felgia a da Tutta sort frigs, scha scheit ancunter vusetz: chi fa crescher quellas caussas? Dieus fa quei; 30 parchei? paramur d' ilg carstioun, par chilg carstioun haigig sia vivonda a vaschadira; schei puspei: o Ti tutpussent a buntadeivel Dieus! cur vus vaseis chei ven ruviers a bovas ca metten sut beins, cassas, clavaus, sco ilg ei davanTau … avont paucs gis, scha scheid: chi Tarmetta quels stroffs? Dieus parchei? par quei chel ei er in gist Dieus, ell nus castigia par nos 35 puccaus. pli anavondt amparnein nus: II. ca caussas da quest mund seigen Tut vaniTad, ei stat en quei capittell [fol. 79b] Da la gronda richetzia da Sallamon, da sia schuldada, da sia richetzia, da sia pussontza, da sia gronda gliergia a maiiastad, da sia gronda 40 sabienscha. nu ei ell ussa? el ei morts da gig a nou, schieu chierp lei 1) pattarchaiu. 5* … [p. 68 modifica]

68 Luci Gabriel schmarschiöus a Turnaus en Tera, Tut sia richetzia, pussontza pumpa gliergia a maiestadt ha pilgau fin. Soing Iacob gi, ca nossa vitta seigig scin Tompf ner fim, ca stullescha ladinameng. jac. 4. ei bucca la gliergia a la pussontza da Sallamon stullida da gig annau scin fim? Dieus gi Tras 5 jlg profett Esaias ca las causas da quest mund Seigian sco lerva ora silg feld a sco las flurs. Es. 40. lervva secca, las flurs cordan giu. ei bucca la gliergia, la pussontza da Sallamon seccada sco l' ervva a curdada gu sco las flurs? [fol. 80a] Ilg reg David gi ca las caussas da quest mund seigian sco in siemi ps. 90. ün siemgia chel haig afflau daners; cur el da Desta, schi 10 hal nagut enta moun. ün autter siemngia chel seig jn grond singur; cur ell dadesta, scha vetzel chilg ei nagutt. cur Sallamon ei destadaus da sieu sien, schi hal gig: Vanitad da vanitad a Tuttas caussas en vanitad. Eccl. 1. ge udit chei el gi Eccl. 2: jou hai faig grondas ovras, iöu hai bagigiau cassas, ieu hai anplantau vinggias, ieu hei faig orts a churchins, ieu hai 15 pflanzigiau da Tutta sort pumers fricheivels, ieu hai gieu fumelgs a fantscha[la]s, ieu hai gieu biesca grosa a manidels pli ca Tuts quels ca ean stai ontt ca Ieu a Ierusallem, ieu hai mes an zemel argient ad aur, iöu hai guardau par cantadurs a da tutta sort sunar, [fol. 80b] Ieu sund staus pli gronds ca Tuts quels ca ean stai ont ca ieu a ierusalem, a mia sabiensch[a] rumanet 20 Tiers mei a Tut quei ca mes elgs a mieu cor garigiaven, hai ieu nagut dustau. İeu dustai a mieu cor nagina latezia, mo, eur ieu mirai sin la lavur da mes mouns a sin la breigia ca ieu hai gieu da far quellas, mire, scha fovei Tut vaniTad ad anguscha dilg chierp. gronds ei staus nabucadonosor, el ha rigieu bunameng sur Tut ilg mund. nu eil ussa? el ha pilgiau fin. 25 grond ei staus ilg grond allexandör, ilg quall ha prieu enten paucs ons hunameng bunameng Tut ilg mund. nu eil ussa? el ha stuvieu morir, cur chel ha gieu mai Trentta Treis ons, a sieu raginavel ei ieus a frusta. grond sei staus Julius cassar, ilg qual ha [fol. 81a] gieu Tontas vantschidas ad ha radig bunameng Tut ilg mund sut sia pussontza. nu ei el ussa? nu ean Tonts 30 imparadus da ruma ca han rigieu da lur annou. els ean Tuts morts, an Troqua Sin quel ca rega da quest tembs, a quel ven er vonzei a morir. o vaniTad dilg mund! la vanitad dilg mund ha ancanuschieu ilg amparadur severus, quel ha gig, cur ell savöva cel vangis vnnzei vonzei a morir: omnia fui &. nihil mihi prodest: jeu sund staus Tutas caussaus ad ussa mi nitzegia quei 35 nagut. gual sco da gir: jeu sund staus in amparadur, ieu hai gieu grondas vanschidas a gronda pussontza ad usa sTo ieu morir a Tut bandunar. la vaniTad dilg mund vasein nus era ent ilg Singor landt Richter, casper Schmidt. dieus lgi ha ghieu dau in grond [fol. 81b] an Talleg à gronda sabienscha. el ha savieu Tuts ilgs schentamens da Cuminas Treis ligias, 40 Tuts igls schanTamens da valtrina; el ha ghieu gronda graitzia da saver plidar; ell ei staus Mastral da lgiont à da la fopa; el ei staus comisari Da clavena; el ha gieu unficis en valtrina a cundert quels cun grond laud; el ei sTaus in obrist sur in regiment schuldada en nossa pattria; el ei staus [p. 69 modifica]

Priedi sin la bara 69 land Richter da la part, ilg qual ei ilg pli ault offici en nossa Tera; el ei Tarmes da las ligias par in gsandter Tier östers first a singors; ad ussa ei ell morts. o vaniTad dilg mund! amparneit, amparneit la vanitad dilg mund dancanuscher; rantöid buca vos cors vid las caussas da quest mund; veias po 5 quitau pilg Tschiel [fol. 82a] … par quellas caussas ca cutzan a semper. caussas da quest mund pelgian fin; rauba da quest mund pelgia fin; hanur da quest mund pelgia fin; dalleg da quest mund pelgia fin. la richetzia, sabienscha da Sallamon ha pilgiau fin; la farmetzia da Samson ha er pilgiau fin; la pussontza dilg grond Alexander ha pilgau fin; Tut Ilg mund vön a pilgar 10 fin mo enten Tschiel ean Tutas caussas sentza fin: Dieus sentza fin, ilgs aongels sentza fin, ilgs beaus sentza fin, ina beadienscha sentza fin, ina latezia … sentza fin. vus parchireid dilg unfiern, parchei ca lau en er Tutas causas sentza fin: ilgs dimunis sentza fin, ilgs cundamnaus sentza fin, [fol. 82b] las peinas sentza fin, bargir a sgirziar Dilgs dens senza fin, üna mort sentza fin. 15 grigeits buc da vangir enten Tschiel, enten quei lieug, nu chil ei ina latetzia, … üna beadienscha sentza fin, scha stuveis anprender a survangir la vera, dreichia sabienscha. Ilg ei da duos sorts sabienscha: üna sabienscha da quest mund ad ina sabienscha ca ven or da Tschiel, dilg bab da las lgischs. la sabiönscha dilg mund ei, cur in ei parderts da far rauba, cur üns 20 santlli bein sin caussas da que(t)st mund. quella sabiensscha fa bucca saalf ilg carstioun. la vera, dreicia sabienscha caa fa salf ilg carstioun ei ancanuscher … Dieus andreg [fol. 83a] a saver la via Dad ir a paravis. ün auter frust da la vera sabienscha ei ancanuscher vussetz, chei paupers pucconts nus seigan a chei nus veian maritau. ün autter frust da quella Sabiönscha ei 25 crer en Iessu christ, Crer chei seig enten nagin auter salid, ca enten el a nagin autter num Tras ilg qual nus stuveian vangir salfs, schanTar Tut la sprontza da nies sallid sin sia passiun a mort. in autter frust da quela sabienscha ei star gu dilgs puccaus a far bunas ovras. quella vera sabienscha ha ilg Singor Landrichter Casper er giou. el ha ancanuschieu Diöus andreg; 30 el ha ancanuschieu ses puccaus; el ha schantau Tuta sprontza sin la passiun … da nies sengör [fol. 83b] ad ha gig, cur jeu ilg hai vassitau el en sia malzoinia, chel creigig chilg soung da Iessu christ ilg schubreig da tut sieu puccau. el ha er mussau sia cardienscha cun bunas ovras, parchei chel ha faig si a la scholla da cuera, als paupers a da bagigiar nossas baselgias. 35 Ilg reg Sallamon ei staus ilg pli sabi da Tuts carstiouns a suenter quei ei el davantaus in grond nar, parchei chel ha prieu milli dunouns ner midianas … a par plascher a sias dunouns pagounas hal bagiau altars ad ersters Dieus ad ha setz unfrieu sin quels altars, mo enten sia velgiadegna, suenter … quei chel ha anprieu dancanuscher [fol. 84a] la vanitad dilg mund hal 40 gig Eccl. 12: Ti deis Tumer Dieus a salvar ses comondamens. scha vus savundeis quei cusselg, scha vangis vus, cur las vanitads da quest mund pelgian fin, a survangir la vitta parpettna. quella graitzia detig Dieus a nus Tuts Tras Iessum Christum. Amen. [p. 70 modifica]

Ilg Chiet d' ils Grischuns tras Joh. Rudolf GenaTh(l). Basel 1665.


1.
Iou vi á vus cantare,
Cantar d' ils Pardavons,
Lur guerra si dumbrare,
Ilg soung ch' els han er spons.
5 Ilg losch Pivun quel ei sgulaus,
En terra d' ilg Steinbuke,
Lou faig bear malruvaus.
2.
Elg Münsterthal schantause,
La Claustra lou brischau,
10 [f. 8b] Navent lou tschessentause,
A Fürstenburg pilgiau,
Pilgiau, brischau tras tradiment,
Dad ün Vveschk da Cuira:
Er Mejafelt prieu ent.
3.
15 Cur ilg Steinbuc vasette,
Vangint quel losch pivun,
Da gritta el lgi schette;
O pauper ti narum!
Ti dar pudesses grond danêr:
20 Ca ti chiou fusses stause,
En tieu angif pilg vêr.
4.
Lavaus ei ilg Steinbuke,
Ancunter quels Pivuns,
Faig larma dar partutte;
25 Hei si, hei si Grischuns:
Ils Svabs lein nus bault moun catschar,

Ca Bearas stôn bargire,
P' ils hummens laid purtar.
[f. 9a] 5.
Vangi ean ils Grischunse,
30 Galgiardameng pilg vêr,
S' ilg Stêg t' ils losch Pivunse,
Cun els faig Scheiver Nêr.
Da Mejafelt navent catschau
Mazau bein beara tschiente,
35 Mai oig d ils noss custau.
[f. 8a] La gverra da Venust.
Ent il miedi sco: So will ich aber singen.

6.
Faduz ün ferm castie,
Han els bien bault pilgiau,
Belfort ad Alvangüe,
A Strassberg er catau:
40 Tuts treis castel d' ils noss brischai,
Quels dûs Belfort, Strassberge,
Ean mai pli bagegiai.
7.
Ils Svabs han schonzas frieue,
Giu sut ilg Münsterthal,
45 Lur schonza ha tunschieue,
Zunt tras a tras la Vall.
[f. 9b] Ils Velgs Grischuns ean si la vai,
Par Lgündischgis Tschinqueismas
Elg Münsterthal rivai.
8.
50 Nus vein schantau la spronza
Sin Deus, clumaven els,
Ti Deus eis nossa schonza,
Fortezchia, a castels,
Da tei, da tei lein nus fidar,
55 Nus dai, ô Deus, agite,
Nus gide vurriar.
9.
Cur Svabs lur elgs alzanen,
Vasenen ils Grischuns,
Lur alas fick schladanen,
60 Sco narrs, á loschs Pivuns;
Nus lein, schevn' els da beiver [d](a)ar,
D' lg Adisch senza zaina,
Nig Brandis schet ad else;
10.
Nig Brandis schet ad else;
65 [f. 10a] iou gig a vus pilgvêr,
S' ilg Stêg vasi jou quelse
Figent bi Scheiver Nêr,
Bear Svabs pilgiont, mazont, strungiont;

Ah bucca quels sbitteite,
70 Iou gig à vus vivônt.

[p. 71 modifica]Ilg Chiet d' ils Grischuns

71


11.
Nus lein quels buc spechiare,
Vus gig jou sin la fin,
Ilg diess sân els strelgiare,
Schanegian á nagin.
75 Iou veng damoun quou bucca star,
Chi vult cun mei gunchire,
Vên buc à s' anriglar.
12.
Ils Svabs han gig; La schonza
Lein nus buc bandunnar,
80 Quel ei la nossa spronza,
Nagut lein nus dichiar,
Schi fuss tschinquonta milli zunt,
Seig Svizers, ner Grischunse,
[f. 10b] Schi fuss gie tut ilg Mund.
13.
85 Marsgis han ils Grischunse,
Antschiet sa cusselgiar;
Co lein nus quels Pivunse
Antscheiver à sbluttar?
Els han bears sabis hummens ghieu;
90 Dûs trops lein nus bein fare;
A tuts quei ha plaschieu.
14.
A mezanoig bein baulte,
'Lg ün triep ei rukigiaus,
Sur Schlinga culm bein aulte,
95 Eis el dabot passaus:
Els ean Mezemna bei vangiu
Sin terra d' ilg anamige,
Rivai lou á miezgi.
15.
Els han antschiet a vêre,
100 Ils Svabs cun tut lur comp,
[f. 11a] El fova bein pilgvêre
Da quindisch milli grond.
Grischuns elg urden s' han lugau,
Lur comp quel fova pitschens:
105 Deus par agid rugau.
16.
Ils Svabs han s' ils Grischunse
Antschiet à sagittar;
Chei lein nus sco narunse
Algs Svabs quou noda stár?

110 Mai quatter milli ferms Grischuns,
Ean stai en quella guerra:
Els fovan sco liuns.
17.
Ilg Capitani schette,
Si tapframeng Grischuns,
115 'Lg ei temps da far l' antschetta
Svabs fierren giu las punts:
Lur comp en bear munds fô sparchieus;

'Lgamprim han els mess moune,
Bein bault eis el fugieus.
18.
120 Cur quel fugit navente. …
[f 11b] Vasennan ils Grischuns
Ancunter els tragente,
Dûs trop da losch Pivuns:
'Lg han tapframeng quels moun
catschau,
125 Tiers quei lou en ün guaulte,
Dûs trops fov' ei zupau.
19.
Sur tut han els lur Schonza
Cun fliss bein parchirau,
Cun bois, lgieut d' ampurtonza,
130 Nagutta nazigiau:
ilg Steinbuk ha fik spuvantau
Quel losch Pivun pilg guaulte,
Las plimmas ha' l startschau.
20.
Oz pôs ti buc mitschare
135 Cun tia faulsadad:
Oz vi jou tei pagare,
Pagar ti' nauschadad:
Oz vi jou tei schi tarschinar,
Ch' ilg guault vên tras tieu sounge,
140 [f. 12a] Zunt cotschens davantar.
21.
Ilg losch Pivun sgulava,
P' ilg guault anturn partut,
Las alas el pandlava,
A sieu culiez fo rut:
145 La cua hal er zunt startschau,
Fô bluts, plagaus, schirause,
Sasez nagut sumlgiau.

[p. 72 modifica]

 

22.
Tieu cheau, ô narr Pivunne,
Vi jou cun soung lavar;
150 Tieu diess, ô losch narrunne,
Cun hallenbarts strelgiar;
jou oz vi d' ancanuscher dâr
Ils pûrs da las Treis Ligias:
Quels vêns mai pli sbittar.

23.
155 A mi has cuschinaue
Cu' lgs vaffens ün jentar,
Cun soung has schmanatschaue,
Nus tuts da buvantar;
Mô tieu jentar stos tez malgiar,
160 Tieu soung stôs ti er beiver,
[f. 12b] Sch' ilg côr duvess schlupar.

24.
Iou bears pudess numnare,
Ca s' han salvau zunt bein,
ün da Zingiau ludare,
165 Ad er ün da Lumbrein.
Cunzunt ha tapfer vurigiau,
Ilg Banadeg Funtouna,
Quel tapfer, grond schuldau.

25.
Cur quel fô tucs elg venter,
170 Ha' l cun ün moun purtau,
Ilg sieu dadens suenter,
Cun 'lg auter vurigiau:
L' ha gig; Hei tapframeng Grischuns,
Ah buc sin mei mireigias,
175 Scha vus leits star Patruns.

26.
Ils noss han er cataue,
Lur Sagiatom, a tut,
Bear pulvra lou afflaue,
[f. 13a] Bear ballas, plum partut,
180 Or d' quei Grischuns han sagittau,
Ancunter ils Pivunse,
Lur nauschadad schatschau.

27.
Pivun jou t' hai pichiaue
Bein quatter huras zunt,
185 Vid tei mi rachangiaue

Lavau tieu cheau malmunt:
La schonza has laschau catar;
Las bois, a las bandieras
Stôs algs Grischuns laschar.

28.
190 Var quatter milli zunte
Tras spade ean mazai,
'Lg ei rut er ünna punte,
Elg Adisch bears nagai;
Ilg anamig ha cunfessau,
195 Ch' ilg haig da quindisch milli
Set milli Svabs muncau.

29.
Ils noss han bault ilg fieuge
Partut la terra dau,
[f. 13b] Nagin marcau, ne lieuge,
200 Fô quou buc arsantau,
P' ilgs pings uffons ancresch à mi,
Ils quals tras lur Signurse,
Ean en dalur vangi.

30.
Fürst buc fai guerra plie
205 Ancunter ils Grischuns,
Teas quints chi ean fallie,
Custau zunt bears Pivuns.
Las Ligias has vulieu spazar
Mô nossa Libertade
210 Stôs ti ounc oz laschar.

31.
Deus ei il Reg a Caue,
Ilg Obrist d' ils Grischuns,
Tiers quei s' han els ligiaue
Cun Taurs, cun Vrs, Liuns:
215 Quels vengian bein à dumagniar,
Serps, Basilisks, pivunse,
Lur Libertad salvar.

32.
Mi scheit, ô vus Grischunse,
Grigeits da cunsalvar,
220 [f. 14a] La Libertad, voss dunse
A voss uffons laschar;
Schi savundeit voss Pardavons
Lur tapfradad, Cufngienscha,
224 Schi steits sidreg bears ons.