Rätoromanische chrestomathie XI/Gian Maurizio/La stria ossia i stinqual da l'amur/Atto terzo

Da Wikisource.
Gian Maurizio

La stria ossia i stinqual da l'amur - Atto terzo ../Atto - secondo ../Atto quarto IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

La stria ossia i stinqual da l'amur - Atto - secondo La stria ossia i stinqual da l'amur - Atto quarto
[p. 72 modifica]
[p. 82] ATTO TERZO.

SCENA I.

Našarina. Davant lan stala. Ogni tant al bóffa fort al vent: ogni tant as sent e mügir e scudir sampòin.

ANIN, CATIN, MIOT, SUSANNA, MENGA, STAŜIA.

ANIN suleta. Oho, c’al manca un piz dal mee scusäl!
Indua saral? — Nus vess da panzär mäl,

M’al pär al prüm, c’al sea statč tajaa
Infin chilò, e pö dopo sbragaa.
As dgess, ca qualčhi arment al vess mordü,
Sa ent al drizär lan vaca il vess giü sü;
Ma je’ l veiva lasciaa ent al tublaa,
E cun sü la traversa i á drizaa.
Ent al tublaa dagiò je vöi tornär,
E s’an füss qualčhi segn je vöi guardär.

[p. 73 modifica]

MIOT. (vegn ora e scumenz’e scuär, e la diš):
Per quant ca je chilò possa scuär,
Lan vaca sempar tornan e sporcär.
SUSANNA. O čhi ventačč, ca mett dabot stremizzi!
CATIN. Vulev avdeir, c’al vegn or qualčhi urizzi!
MIOT. D’indär e ciäsa cu num perda temp,
Evant cu ca vegn’or qualčhi stratemp.
SUSANNA. Inciö lan vacca èn tütta spiritäda,
Nu la fan altar cu as där scornäda.

[p. 83]            CATIN. Da tüt lan banda as sent e sbrügir muh!
STASIA. (vegn corrand e spavantäda, e sbrač):

Anin, Catin, Miòt, Susanna, uh!
SUSANNA. Cas’è, cas’è, ca t’è süccess Stašia?
STASIA. Corrè, corrè! ca m’è datč ent lan stria!
CATIN. Tant scür al ceil nun è mia per nagot.
Ma dí, Stašia, at alan fatč vargot?
STASIA. O gní dabot, e giüdam dasrantär
I me avdei, ch’i nu agian da crapär.
Eir seira tütci dòi bii separaa
Ent al see lög ognün je vea lasciaa,
E inciò in üna cadena i’ i trov taccaa,
Tütč dòi insemal, e quasi stranglaa!
(Tüttan coran cun Stašia).
MENGA (vegn ora spiritäda e guard intorn)
Je á santii e sbragir. Iss i varan
Truvaa l’incant! Dio’ m ciüra sa l’ingann
Gniss mai scopert! Casa mai scumanzär?
O and’Ursina! cas’am vev fatč fär?
ANIN (vegn ora)
Cas’è mai quel fracašš, c’as á santii?
Sat forsa, Menga, d’indua c’ l’è gnii?
MENGA. No, je nul sá; ma je sun corsa är je,
Santind sbragir, e ’vdeir casa ca l’è.
ANIN. C’al füss süccess iss’iss qualchi dišgrazia?
Iddio’ s salva! Iddio s’abbia in grazia!
MENGA. Sí, ší, ší, ší! Iddio’ l fagia pür!
Davant i öil je dabot am vegn scür.
ANIN. O fat curagi! Evant cu saveir
Casa ca l’è, nu l’è tema da veir.

[p. 74 modifica]

MENGA. Ecco la vegnan! Casa dišlan mai?
(Je ogni raba am fa där un sai).

[p. 84]             MIOT. Sí, ší, ší, l’è qualčhi striament!
CATIN. O per nagóta nul dá tant al vent,

STASIA (d’üna banda daspair la Süsanna)
Quist segn, ch’i á truvaa je vöi tagnir;::
Sa čhi ch’è stätč fors as pudess scuprir.
SUSANNA. Lascia mo ’vdeir. L’è ün tocc sdračč rigaa
Da griš e neir! Da čhi mai al sará?

(Stašia al la met preist in gaioffa, evant cu ca l’Anin, ch’era pü dalonč, al l’avdess).
MIOT. (Da l’Anin lò al sumei’ al scusäl;

Vet, cai an manc’ün piz?)
SUSANNA.                          (Oh mancumäl!)
ANIN. Ma cas’è statč? čhi dišgrazia è riväda,
Ca u sè lò tüta inscí agitäda?
MENGA (ciappa Anin per ün bračč)
Ciá, ciá, c’um väd’e ciäsa ben dabot!
Ca iss iss da mäl nus suččadess vargot.
ANIN. Nu tramlär, Menga, ciò e bračč e bračč;
Ent al indär las dgaran quel ch’è statč.
(Menga e Anin as mettan e indär lò).
MIOT. Vòaltran fia, vev är usarvaa,
Ca el scusäl da l’Anin ai manca ün caa.
STASIA. In veritá, e m’è parü d’avdeir
Ca är quel sea rigaa da griš e neir.
SUSANNA. Er je l’á vdü; ma sü la bocca ün dent;
Ca e varün dal mäl nu gniss e ment.
CATIN. Spatciam ün zig; ca je m’á dašmancaa,
Da sarär cu la cläf al mee tublaa.
MIOT. Du scua da mettr’in cruš nu mancär mia
Davant la stala — in grazia da lan stria.

[p. 85]             CATIN. Je vun e vegn. Je sun dalung chilò;
        S’i nu vess tema, iv lasciass indär lò.

(Giò la tenda).

[p. 75 modifica]

SCENA II.

Casaccia, pac dalonc da San Gadenz. In fond la scena ün sašš.

ALBERT ANDRIANI e ün FRAT BENEDETTIN da S. Gadenz.

BENEDETTIN. Frär Andrian! I temp i coran trist
Per la Chiesa di Dio.
ANDRIANI.                          Giüsta quist
L’è quel, ca är je panzäva ent al me cor;

Ma quasi quasi je nul lasc’ dir or,
Nu sa vend ben, cun čhi ca tü tegn tü,
Issa c’al gran Vergerio tü á ’vdü.

BENED. Giammai je el me Signur fagiará tort,
Per quant ca quel apostata sea fort

In eloquenza ornäda, e seducent,
Per di povar cristian tantär la ment.

ANDRIANI. Brav! continua pür in la ti fede,
Sa e la fin tü vol essar erede

Dal regno eterno lassü riservaa
E čhi c’á in la fè perseveraa.

BENED. Al pastur al tegn ferm; ma fra lan norsa
Üna part al pastur bandunan forsa,

E per da l’Anticrist seguir la vuš
Desertan la bandiera da la cruš.

ANDRIANI. Povar smarii! Oh, la Madon’ai giüda,
Ca Dio in la si grazia nui rafüda;
[p. 86]       Ma sül vero camin torn ei guidär,
Ca da la perdiziun ai pò salvär!

E ben! Vergerio, al chilö pradicaa!
Al san Gadenz al är giá profanaa?

BENED. Apunto inciö Vergerio á giü l’ardir,
E quisti parocchian das fär santir,

Cuntar l’adoraziun cun fög cianciand
Da statua, da reliquia, e da tüt quant,
Quel, ca la divuziun sol animär
Di bun cristian, per ai edificär.
E je pür trop á tema ch’impreššiun
Tanta agian fatč lan si falsa rašun.

ANDRIANI. In la baselga ingem, frär, e pragär
I Santi e la Madona, ca inspirär
[p. 76 modifica]

Vergerio, e’ i altar, c’al tira in pacaa.

BENED. E per tant plü ottegnir esaudiziun,
Lan reliquia dal Santo in processiun

C’um port’intorn giò per al vic intant,
Lan litania dal San Gadenz cantand.

(I van).


SCENA III.

Al vegn diversi fanč in l’istess lög.

1.      Gní fanč, gní fanč, gní ciá tütci chilò!
Qualchi bii spass in tantci fär um pò.
2.      Am anc da fär quel, c’um á fatč eir seira?
O el mantun, o e la cipaceira?
3.      Oh ba, ba, ba! quel l’è tüt quant marocca!
Al meiar l’è c’um fagia e la magnocca.

[p. 87]             4.      E’ s mett’ l’in fila ciá fagev evant!
    Tü Gian dromb ora, ca tü è ’l pü grand.

GIAN. Pan ün, pan dòi, pan tre, pan quattar,
Pan cinc, pan seiš, pan sett, pan ott:
Va lá, tü Giacum, ca tü è’l pan cott!
GIACUM. Ecco la tana! Chilò i’ m sentará.
Vòaltar ev zopär inget pür lá!
3.      Tegn sü i dòi man, e quat’i öil dabot:
Ma intant c’um va, nu ciütär or ad zot.

(I van, e Giacum, tö giò i man e scumenz’e guardär intorn).
4.      Ah tü, ah tü! trop preist tü á guardaa;

Taz, Giacum, taz; je nu sun anc’ zopaa.

(Giacum torn e quatär i öil, e l’altar va).
GIACUM. Aia da gnir?

VUŠ. Ad ura vegn!
GIACUM. Oho,
Am è parü, c’al sea ent da chilò!

(Al va d’üna banda, e pö lü e ün altar tornan corand e toccär la tana).
GIACUM. Tü è, tü è; cá je’ t veiva giá ’vdü!

3. Je á toccaa la tana evant cu tü!
GIACUM. Evant cu tü je l’á toccäda je!

(Intant ch’i cuntendan an vegn ün altar d’ün altra banda corand).
[p. 77 modifica]

GIACUM. Ah tü’m l’á fatcia!
4.                                     Magnocca per je!
5. (vegn sbragiand cun ingòscia):
Corrè, corrè! fugí, fugí tütč quanč!
L’è ciá quel brüt omačč, ca maja i fanč!
(Tütci fügian quant ch’i ponn).


[p. 88] SCENA IV.

Al riva P. P. VERGERIO.

VERGERIO. Il seme è sparso. Or tu feconda il suolo
De’ tuoi raggi possenti, o Re del Cielo!

Grazia concedi all’umile parola
D’un abbietto tuo servo, e le tenèbre
Della superstizion disperdi, e pura
La veritá fa che nei cuor trionfi!
Qui, ove sí maestose ergonsi al cielo
L’opre delle tue mani, a te m’inchino,
Contrito peccator, che giá te offesi
Con idolatro culto e ipocrisia;
Che ligio dell’errore alle illecèbre
Coll’oro, le minacce e le lusinghe
Tentai rapirti i cuori a te fedeli.
Ma tu, che in Paolo un Saulo cangiasti,
Gli occhi m’apristi alla luce del Vero,
Che gía bandendo il servo tuo Lutèro.
Poscia di Spiera gli orridi tormenti
M’affrancar nella fede. Allor lasciai
Quanto di seducente il mondo offria:
Ricchezze, onor di rango, e il suol natío;
E fra stenti e disagi a questi monti
Profugo trassi il piede, ove da sagge
Leggi protetto il Ver trova un asilo.
Ove dell’Inquisizion l’idra feroce
Con sangue e roghi non ispegne il Vero.
Le pene accetta del tuo servo indegno,
Padre! in espiazion de’ suoi errori!

[p. 89]      Afforza tu il mio cuor di fè, di zelo
Per le gran veritá del tuo Vangelo!

Ma se a convertire appieno i cuori

[p. 78 modifica]

Degli erranti fratelli, e adoratori
Renderli tuoi, occorra il sangue mio;
Te l’offro in olocausto, o mio buon Dio!
Si orbis illabatur — fedele a te sarò;
Si omnes te relinquunt — non io te lascerò!
(As senta giò sü’l sašš da la magnocca).
Quí siederò a riposare il fianco
Per le lunghe fatiche affranto e stanco,
Su questa pietra ch’offrirá la mensa
Al parco pan, cui caritá dispensa.
(As mett e mangär pan).
Semplice cibo: a me or piú gradito,
Che il sontuoso pasto giá imbandito
Del Vaticano nell’aule lucenti
Dalle estorte spoglie de’ credenti.
Giulio, sedente col sospetto in seno,
Che i lauti prandi nascondan veleno;
Dell’astinenza se provassi il dono,
Forse discenderesti dal tuo trono

(Al vegn corand ün di fanč da la magnocca, e’ l scumenz’e sbragir; ma pö avdend Vergerio sü la tana, al croda giò sott davant lü, e ’l tegn in alt i man unii, pragand cun ingòscia).

MAT. Magnocca per. . . Oh dia, dia, dia!
Oh n’um ciapá . . . o ciär, num majá mia!
VERGERIO. Non inchinarti a me, uom peccatore,
Figlio mio caro! ma al tuo Signore,

[p. 90]              Che di lassu l’Universo governa
        Di sua sapienza colla legge eterna.

(Ai tocca man, e l’alza sü).
Alzati, vieni quá. Vuoi accettare?
Un tozzetto di pan con me mangiare?
MAT. (S’il töi, casa dgiaral al barb’Intoni?)
Ma nu saral epö pan dal demoni?
VERGERIO. Vedi, che il mangio anch’io. È cibo puro,
Non nuoce a me, nè a te, sii pur sicuro.

(Al matt as mett e mangär, guardand edoss e Vergerio cun öilun).
MAT. L’è propi bun quist pan. Chilò e Casaccia

As dgess dabot dabot, ca l’è fugaccia.

[p. 79 modifica]

VERGERIO (osservand lan muntagna)
Oh, che diletto, o che vista grata!
Come s’appella lí quella cascata?
MAT. (S’al spetcia una rasposta, je stun freisc).
Al me ciär òm, je nu capiš tudeisc.
VERGERIO. (Il povero ragazzo non intende).
Quell’acqua lá, che dalla rupe scende?
MAT. Quel riäl, ca vegn giò per quela plota?
Quel da l’Albigna l’è la piščiarota.


SCENA V.

Al vegn al BENEDETTIN cul crocifiss, e ai tocca dree ün mat cu lan reliquia e gent in processiun. Vergerio as ferma d’üna banda.

Infin cumparišč är al pudastá da la Val cul dagan.

BENEDETTIN. O san Gadenz! prega’ l Signur,
C’al cunvertišč ’i peccatur;

[p. 91]               Ca i nus lascian traviär,
        La fede vera da negär!

CORO. Ora pro nobis — Ave Maria!
La grazia tia
Nobiscum sit
BENEDETTIN. Quistan reliquia čhi pudess avdeir,
E ent al San Gadenz cessär da creir,
E i altar Santi, ca intorn el trun
Di Dio stan e dumandär pardun
Per čhi, ca i see pacaa cunfessará
El cunfessur, e nu stará e där traa
E lan lüsinga mai da l’eresia?
VERGERIO. Or quando cesserá l’idolatria?
Quando la luce della veritá
Nei nostri cuori alfin vittoria avrá?
ÜN ÒM. Giò, giò qui Santi, ch’èn doma da len!
Giô, giò, quelan reliquia giò l’Orlegn!

(Dòi ciapan lan reliquia, e i lan portan davent. As an vè altar e gnir cun statua e pittüra).
BENEDETTIN. Fa ’vdeir, o San Gadenz, čhi ca tü è!

Fa ün miracul e salvär la fè!
VERGERIO. Guida i ciechi alla luce, o buon Gesú!
Empi i cuori di fede e di virtú!

[p. 80 modifica]

ÜNA DONA (vegn sbragiand):
O čhi barbarità, o čhi sgrišur!
I portan giò la Mama dal Signur!
BENEDETTIN (alzand al crocifiss)
Farmav, farmav! In faččia e quist chilò!
235Perversi! vessus cor, da fär quel lò?
Guardà, cun quisti öil al pär c’al crida!
Al pär ca sur da vò vendet’al grida.
ÜN ÒM. Giò’ n quel bojun, o Dio! casa c’as vè?
Ün Sant Üsep, ca pizza sü cui pè!

[p. 92]      ÜNA DONA (vegn sbragiand):
        240Gesumaria! giò’ n dim la Caneleta

As vè ün tocc teista da David profeta!

(Diversi rivan cun la statua da Maria e altran pitüra e statueta).
ÜN ÒM. Unur e Dio, e’ l see fì lassü!

Statua e pitüra u num an vol plü!

(Qualchi òman e dona cercan dai farmär e i dišan):
        Ma cuscenza nu vev, nu vev rossur,

245Da trär davent i Santi dal Signur?
BENEDETTIN. Nu lascià fär, fedeli, ün tal pacaa!
VERGERIO. Siate costanti nella verità!
ÜN ÒM. Alto davent, c’u num vol plü saveir
Da sti pipoi, u num ai pò plü vdeir.

(Du dòna corran via e abbracciär la Madona sgarind):
2501.           O Mama santa!

2.                                O vergine Maria!
1. e 2. As dastaccär da tü u num pò mia!
FANČ. Sa la Madona um à da bandunär,
Um varà sempar sempar da cridär.
255ÜN GIUVAN. Giò, giò cun tüt, nu indugià da plü,
Giò in unur d’Iddio, e da Gesù!
DIVERSI. O Mama santa, o san Gadenz ciär!
Per quisti fatč cas’am mai da spatciär!

(Al riva’ l Pudastà in carica cul dagan, e’ l diš):
PUDASTÀ. Cas’è quisti fracašš, stan türbolenza?

260Tolerä nu pò gni bric violenza
Al decreto, ca e Jante à fatč la dieta
L’an vintciaseš, e ognün lascia cumpleta

[p. 81 modifica]
[p. 93]        Libertà da tagnì quela c’ai pläš
Da lan du confessiun in santa päš.

265E chi ca mai varün molestarà
Per la si fede, in pena crodarà.
Dunque cessà tütč quanč dav mulestä
E radunav in päš per consultä,
Sa in la scelta unir us pudè,
270O pütost sa dividar as vulè.
Nu dastrügè plü Santi; spatcià doma
E ’vdeir, sa varün tegnan anc cun Roma;
Sì separav in päš, e in bun amur,
E lan statua e pitüra dei e lur.
275Ma ragordav, ca mi qual pudastà
A da fä, c’al decret sea rispettà:
E chi ca cuntrafà, mi’ v al dig clair
Ca ’l sea sciur, o ca ’l sea cavräir;
C’al sea dal mond, o c’al servisc’e Dio
280Dal see trasgress al pägara al fio1).

(Al pudastà e’ l dagan van davent cun aria d’importanza, e la gent tiran čhi d’üna banda, čhi da l’altra. Vergerio as ferma e intant al riva Guido Zonca).


[p. 94] SCENA VI.

P. P. VERGERIO e GUIDO ZONCA.

GUIDO. Vergerio! or te qui trovo! Dio ne lodo.
L’opra già cominciasti, se ben odo?
VERGERIO. E a quanto spero, presto fia compita.
Della popolazion già convertita
285È la parte maggiore, e pochi omai
Avversi alla riforma ci lasciai.
Se l’antico pastor di viver cessa,
Avrà qui fine il rito della Messa.
GUIDO. Opra compiesti di non lieve affare,
290Di San Gaudenzio a rovesciar l’altare:

[p. 82 modifica]

Chè culto a lui di meritato amore
Ben serbava ogni mente ed ogni core.

VERGERIO. E questo appunto a me porse argomento
Di far ricordo dell’antico tempo,

295In cui vivea Gaudenzio, ed era pura
La Chiesa d’idolatrica lordura;
Quando con santo intemerato zelo
Ei gìa spargendo il lume del Vangelo,
Di cui la legge, e non la tradizione
300Umana, sostenea la Religione.
Del martirio del Santo io pur parlai,
E la morte di lui paragonai
Alle persecuzion, cui oggidì
Va sottoposto chi il Vangel seguì.
305Allora a poco a poco sparve il velo,
Che copria quelle menti, e del Vangelo
In esse penetrò la santa luce,
Che l’uomo errante a verità conduce.

[p. 95]        Da subitaneo zelo mossi allora
310Sorsero molti, e senza far dimora

Le reliquie mentite, con isdegno
Tratte dal tempio, gettar nell’Orlegno;
Ma non senza lamenti e riluttanze
Di alcuni d’essi, strida, pianti e istanze.
315L’opra appieno non è quindi sicura
Dal retroceder; e perciò tua cura
Fìa far loro udire il Santo Verbo
Di tua facondia coll’usato nerbo.
Ed io frattanto di proceder curo
320Nel cammin già spianato da Maturo,
Quando la legge, che salute apporta
Nelle terre insegnò di Sopra - Porta.

GUIDO. Di buon grado io m’assumo, benchè indegno
Servo, di eseguirne il grave impegno:

325E se qui mi riesce, io poi giocondo
Annuncerò il Vangelo a quei di Bondo.

(Giò la tenda).

Note

  1. Sagond l’oportünità da lög e da temp, i döi ültim vers ponn gnir sostituii da quisti:
    C’al sea prèr, o c’al sea manistar
    Al crodarà ent i man dal Stefan Pfistar.
    (Ent al dir l’ültim vers al pudastà mossarà al dagan).