Notizias historicas sur l'origin della Societad Rhaeto-romana

Da Wikisource.
Vai alla navigazione Vai alla ricerca
romancio

Gion Antoni Bühler Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu Notizias historicas sur l'origin della Societad Rhaeto-romana Intestazione 28 giugno 2020 75% Da definire

Gianin e Marinella Plaid
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. IV
[p. 973 modifica]

Notizias historicas sur l' origin della Societat Rhæto - romana.

(Annalas I, p. 7 — 9.)


La radunanza beneventet unanimamein l' intenziun da formar üna societad rhæto - romana, e menzionettan plürs votums la granda importanza e l' organisaziun de quella. Signur Largiadèr, directur del seminari de magisters, deploret, che nellas scolas romanschas ün perdi tant temps prezius cun voler imprender duas linguas. Cun energia el admonit tots beinpensants Romanschs all' activitad, per saver correspunder als bisögns urgents, che seien avant maun nellas scolas romanschas. El descriva cun buna favella in dialect della Vall - Müstair la granda importanza che üna societad romanscha podessi haver et indica diversas vias, sün las qualas ün possi arrivar ad ün favoreivel success.

L' instructur della lingua romanscha al seminari de magisters det üna descripziun dellas scolas romanschas, basada sün proprias experienzas, e per raschun che quella musset paucs favoreivels resultats nellas scolas, el prendet in caulda protecziun ils magisters romanschs e musset cun evidentas argumentaziuns, da non voler pretender da quels quei che sei impossibel. El demanda, in qual möd e maniera ils magisters dovessien sezs saver imprender romansch, stante che ün fetgi quasi nagut per els e per lur scolas. Blers magisters hagien hagiu negüna autra instrucziun romanscha che quella, la quala els hagien reçerta nella scola elementara e forsa aunc dad ün auter magister autodidact sün l' intêr terrèn della lingua romanscha. Il magister stetti qua [p. 8] avant üna grandiusa e difficilissima lavur cun mauns vöds e sei dunque nel medem ambrugl sco il famegl, il qual dovei cupitgar üna giganta planta senza ils necessaris utensils, senza ne segür ne resgia!

Signur prof. Sgier p. m. favellet sur l' organisaziun della societad e sur l' importanza, las difficultads e las preziusas qualitads della lingua romanscha.

Signur Lorsa, dall' Engiadina aulta, sustenet in special l' intenziun d' aschi prest sco possibel procurar al pövel romansch üna grammatica romanscha. … El era dell' opiniun, che per mez d' üna tala il pövel romansch vegni cun il temps er ad ün linguatg literal, scrit da tots Romanschs, cumbein che mintgün resti da speras, sco quei sei er il cas in auters linguatgs, pro siu dialect special.

Signur Bina, dall' Engiadina bassa, cattet medemamein, che la differenza … dels dialects romanschs consisti plütost nella differenta pronunciaziun, che nels plaids e nella construcziun sezza; il sei dunque cun la dretga premura cert possibel d' arrivar ad üna plü granda uniformitad che quei, che sei da present il cas. Non seien ils dialects la caschun, che blers Romanschs del temps present scrivien mal e discurrien mal il romansch; tgi non imprendi üna lingua, cert non daventi ün eloquent oratur in quella. Er ils contadins tudescs non seien grands oraturs e versai scribents in lur [p. 974 modifica] lingua, inua els hagien pauca instrucziun in scola. Üna generala cultivaziun del pövel romansch per mez del idiom german sei aunc per generaziuns e generaziuns impossibla; perquei el desidereschi, cumbein che el dall’autra vart sei importau per l’instrucziun tudesca, che ün metti plü peisa sün l’instrucziun romanscha e quei tant tras las scolas, sco tras la publicistica, pertgei che la caussa hagi er ün’importanza politica.

Sigr. conseglier naz. And. R. Planta intret nella sala, che la discussiun era gia averta; el sentit discurrer in divers dialects e schet, ün plü interessant congress che il present el mai non hagi frequentau. El exclamet: „Tgei volein nus da plü? La presenta radunanza mussa plü che evident, che las diversitads dels dialects exista plü nella phantasia, che nella realitad. Pür ussa jeu me sto miravigliar, che nus Romanschs discurrin tudesc, cur nus vegnin insembel. Romansch, romansch sco nus discurrin qua, quei capin nus tots senza negüna difficultad. Curascha dunque, ils bisögns cun urgents, las forzas sun er avant maun; nus arrivein cert cun il temps, cun premura et activitad al intent.

[p. 9] Dopo quest votum la radunauza concludet la fundaziun della societad rhæto - romana e çernet ün comité, il qual dovet elaborar in aschi curt temps sco possibel ün project de statuts per l’organisaziun della societad, e medemamein er fixar ün thema per la discussiun nella radunanza proxima. Nel comité füttan elets: ils sgrs. profs. Nuth, Sgier, Bühler, Largiadèr, directur del seminari de magisters e cons. naz. Dr. And. R. Planta. Quest comité subit se constituit e nomnet per siu president prof. Nuth, per actuar prof. Bühler, per archivar e bibliothecar prof. Sgier.

Il comité concepit speditivamein ün project de statuts per la societad e radunet allura quella il 1 d. Mars 1868. Cun excepziun della Domlesca eran totas contradas romanschas rappresentadas, et ün discurriva nella discussiun in tots divers dialects. La radunanza acceptet ils statuts proposts dal comité.