Poesias diversas (1892)

Da Wikisource.
1892

Poesias diversas Intestazione 24 ottobre 2015 25% Da definire

Poesias diversas Autor(en): [s.n.] Objekttyp: Group Zeitschrift: Annalas da la Societad Retorumantscha Band (Jahr): 7 (1892) PDF erstellt am: 24.10.2015

POESIÄS DIVERSAS.


hl eira forza Hain plü tard. Co'l temp elia Bortlia mo fileiva. Cha la massera in grand" part Per sia chasa piseraiva Pezzeiva stinfs per seis mari E la famigl' eira vesti In pan fil« in chasa. 2. Et hoz in di. ils oraclüns. Ils paus da saida, crinolinas Pomadas, spievcls o Stramins RoHas da luxe suprafinas Cha la signura sto havair Scha ella voul eir eomparair Que drizz' il bap da chasa. 3. La mamma d*chà sainza clamar La prüma eira la matina — 300 — In chadafö per preparar La buna schoppa da farina Subit davo culaziun As jeiv al'ocupaziun Non s'veiva luugurella 4. E uossa leivau prol eallbc Tarda daman mez tlrumenzad« Intant comantl' in chadafö La cusehinunza Hain paiada E la patruna con susdar Sü '1 eanapee as juventar Aspett'a gnir I« saiva. 5. Ed eira saimper «Ich tl« far Eir vi per '1 di in casa sia E non convgniva con baiar II temp precius da bütar via Que deira l'ur'amo diinans Chi non haveivan Jet romans Bain ineivilisadas. 6. E uossa schaiischeii Hain frances San declamar a la plü lina Ma seil" ellas san eouscher eir öfs, E far la schoppa da farina Scha vi per'l di san s'oecupar Chai bap non vess tuot da drizar Que, ais autra dumandä. 7. Non sturpageivan d' metter man Las figlas d' chasa sco fantschellas Per contre eiren frisch e san Ils levs e cotsehens las massei las. E cur per exepziun Chi deira iin tramagl da sun Non gniven neir brich stanglas. — 301 — 8. II feint ais plü interessant Ils levs plü alHs la pol plü (ina Es po eir conversar charmant In tuot linguachs in Engadina Con ün pled nossa juventün Es arivatl al prüm scialin ü' educaziu n moderna. 9. Las vscliinas con tar (ilare Plü bot la sair as redoneivon Materia per bocca et pö Ad ellas non mancaiva Eaut cliid' eira scuors il ann Eira lii« la taila pann Da trenta passa vegia. fo. Schabain bricha da (ilarè Dai' amo redonanzas uosa lnu 'las damas prol caffee Ihm mincha di vacanzas Intuorn la lampa da campbin Jouan a Rams et a tschinquin E san masdar las Chartas. 11. Scha ün voul tour devut resguard Sün la convenienzia Schi sun persvas cha ogni part Suot scriva la sentonza „Sandà et cass« steiven megl Con ils costüms del temp plü vegl Co con il tun dad uossa'-. (f Cusgl. triivern. P. Steiner.) &0 .' — 302 — I Igl ©feilt s. Sigisbert i. Dal cuolm d'Ursera si cain ina spert II venerabel pader Sigisbert. El ei unfis dil mund o siu entiert, E va per sezuppar en in dosiert, Vul evitar la glieut e lur puccaus, Per daventar en tschiel tont pli beaus. — Havent la vall d'Ursera eonvertiu. Vognev' el bunamein tonius per Diu. E quei contrist'il cor dil bien pastur. Ch'ins detti pli ad el ch'a Diu I'Honur. Meins prigulus ein luls-tschervèrs od uors, Ch'ils lauds d'in pievel tsclüec o ses recuors. El tema che siu spirt de vanadat Podossi macular la sontgadat. Dal cuolm.d'Ursera giu sbargatta spert II niebol eremit s. Sigisbert. El p«ss« sper il I«c de Toma vi E guarda sin las cornas dil Scopi: El auda ramuront il giuven Rein E bogna sia latsch' el dutg serein. Las scaglias dil Crispalt. la vall Sarcuns Scadeinan e rehattan tschien d'arguns; Tn clar solegl terlischa sil Badus, Sclarescha cheu in tempel majestus. Mo Sigisbert festgina vinavon: In form disturbi dat all' olma dorm. Ils cuolms, las valls fan memia grond fracass. Ch' ins sappi dir in Paternies de bass. E SigisHort arriva giu on vall Ed allla chou portut in lartg vial. Las pradas vordoglieschan sco in jert E selvaschiiias cuorran ordaviert. — 303 — Mo selvaschinas portan distracziun Ad in che vul quiet far oraziun. — E puspei tuorna Sigisbert ad ir E vegn en in uaul desert e stgir. El spess cagliom seperdan cheu ils trutgs. üisclirina. sterpa staupan si ils dutgs. Pignola stretga, pegns do tschentanors Cuvieran planus e spundas, crests, multèrs. El fa sin grips e largias atteiiziun. Per insacö afllar la direcziun. Mo pli «ffiins. ch'ei vegn el vast desiert E pli siu cor resenta dultscli confiert. — El v«, seruschna. cuorra giu o si. Entochen che la notg finesch' il di. E dal stentus viadi strapazzaus Eis el orsum iu Conn uss arrivaus. El sosa giu sil crest, vul far in paus Ed ei en paucs moments sedormentaus. La glina mira giu dal piz Russein E tras la selva tili' in dultscli serein. Ed ina vusch de tschiel aud" el clomar": «Cheu eis ti Sigisbert! — Cheu stoss di star! Essent mitschaus dals latsclis doli' ambiziun. Dun jou a ti la nobla coninüssiun. De conduir sils trutgs de übertat In pievel simpel, senza vanadat. II. La selva dersorta. aunc maino snizzada. Robatta, da sfracs o tia fridas — cugnada. II Sogn obedoivels al Segner prepara, Do far in« regia, per ster on la tiara: — Lavurä cun forza o peina pignola: El sroma. spalletscha. tschancuna e dola. El runa. mosira. ompluna, cuviera E fa lu da miscal lient la tirgiêra. — «In'esea dil Satan el quei che s*empatscha, — 304 — De ster en palazs e dormir sin plumatsclta.» Sil crest della largia cun grond« fadia Bageg'el in teinpel a Mumma-Maria: TralTica cun crappa, cun pal e palutta: «Pli gronda premura merett' la caplutta;» Ornescha gl' altar cun pizzetts e cun teilas. Cun matgs e girlandas, cun vuts e candeilas E tschenta sil trun la migieivla auctura De tut sias ovras, la Munima-Signura. — La grippa quieta. la vall bandunada Resunna da liimnis, da messa-cantada, Parfincals. morlotschas sgolatsclian. seplontan Sil tetg della tegia, scliulitgan e coiiten. Ils uors en lurtaunaseiii pleins de merveglias. Marmugnan e euorran gizzont las ureglias. Mo prendan la fugia lu tut en derutta. Vesent il sogn Pader avon la caplutta. Eil or sin la niuotta compara Ia tsclierv« E gauda segira. ruassoivla dell' orva. — Per ina pitesch' el negina munconza, De fretgs e ragischs ha gl" uaul abundonza: Dentont ealeulescb' el. ehe sia pastira Savessi vegnir ina buna cultira. El runca las caglias e seava la terra. El tsclüncla la prada cun seif de palèra. El batta la vias e sterna galèra. El fiera semonzas e plonta pommèra, Tseharioschas solvatgas,spinatsclis do molaischa Cattav' el avunda sper plontas de daischa." «Corrogior selai la natira mendusa, La cura dell'olma fuss pli fadigiusa.» — II Sogn moditeseha, gigina od ura, II pader ruaussa, selegra. lavurä. È tut che prueseba. che catscha. che erescha. Che sia cultira dil meglier"florescha. Pertut oi ruaus e beada letozia. Perfin ils glimaris han pers lur malezia; Ch' in uors ina sora compara. semetta Cun eots e gaglinas avon la casetta, Ch' el Jètga dil pader la criua manutta — 305 — E tuorna puspei ogl uaul alla trutta. Savent gl' eremit ea guder las gaglinas. Ilavent I« baselgia las sontgas giginas. Ha'gl uors, per mussar ch'ei capesclüCureisma. Portau in cavriel silla festa Tschuncheisma. La grippa quiet«. 1« bostga desert« Da giaps e trombettas ein oz en alert«. Tras caglias o stroglias. per crest e vallatseha Cun tgeuns e fümeglia seadeina la catscha. L' utsclüeglia sezuppa. gliniaris burloschan, Ils tgeuns e catschatlers siglientan e greschnn II Sogn meditava sper sia capella. lü tut demaneivol oi schon la canella. Tn' ursa blessada, terribel glimari Compara, tahegia sil prau soütari. Cun giaps ed aviras. iürtinas e queida Suondan catschaders o tgeuns en rueida. Mo I' ursa vitier la caplutta serentla E sper la schanuglia dil pader sestonda. E fitga I' egliada sil Sogn cun lidonza. D'haver in refugi ha certa speronza. Ils umens surstattan. stupeschan, adnüran, Ils tgauns seeavcglian ginn plaun o deliran. Do far in' attacca negin ehe ughegia Sin I' ursa ch' il Sogn cun nüraelas protegia : lü I' ursa sesaulza litgont la inanutta. E tuorna puspei egl uaul alla trutta. «Danunder has ti. o carstgaun! Ia pussonza.» Exclom* in catschader do fina nianoiiza. «Danunder la forza do ventscher, confunder La rabia dils tgauns e dils urs? Di danunder!» Co vognes ti cheu enten questa vallada? II pievel oi paupers, la seiv' isolad«. II pader rispunda: «Signur cun InHientscli«. II Segner conserva quels ch'han la cardientscha. Porvos' ils gliniaris. nutrescha 1* utsclüeglia. Ed òstga cun puorl« perfin vermaneglia, — E mi« persuna cun pauc socontenta — La veglia dil Segner adina daventa.» 20 — 306 — «Mo tgi ei quei Segner, che regia, commonda. Nutrescha las bestias?» il Niebel domonda. «Quei Diu buntadeivel,» il pader rispunda. »Avdescha la terra, las steilas e 1* untla. EI regia, protegia l’ entira natira. Sustegn il rilum ed il paupor. che püra. Siu spirt e siu bratsch ein la spira formezia. Siu cor e siu êgl la compleina carezia. Quei Segner ha oz defendiu il glimari. Schibein sco'l protog'in carstgaun solitari?» Cun questa risposta sevolva, banduna II pader la catscha, — va tier Nossadunna, Seinett' en schanuglias avon la Signura E conf ils ullicis cun fmg e ramur«. — De quella manonza signur e fumeglia Surstat e protesta, rient sesmerveglia, Visett" il curtin. il sontgett, la casetta. Altera puspei sin la catscha semotta.— Silenzi regieva sil prau solitari. II pader suspira en siu sanctuari: «Eis ei o Signura, nogliu il pusseivel D' anflar in desiort, in cantun ruasseivel! Pertut la rueida dil mund e siu fonti. Dentont Tia veglia, o Segner. daventi. — La notg terlischavan tizzuns e cazzolas Sils Cons, sin la Furca o giun Carcarolas; Ed aungols cun rassas blihidas e brinas Sunavan las tibas, cantavan mundinas. II Sogn che vegliava udint l’ harmonia Sentev' en siu cor ina dultscha legria E scheva: «la veglia dil Segner daventi. Sehe lein pia battor cul mund o siu tonti.» Muoth. —($yc$>— — 307 — 11 iimm lictwr. Ballada legiendara. Victor I. Preses (guvernatur) della Rezia, viveva C00—625 suenter Chr.. auetur della mort de s. Placi. avdava tenor la tradiziun per temps en siu casti cnl num deVillingen a f 'averdiras n s. Antoni sper Muster. •+-+• 1. Sil crest de Caverdiras ei stau in vegl casti: Negin che seregorda, gniane d'ina muschna pli. La crappa Hag' il pievel duvrau de baghiar AI niebel sogn Antoni in petschen sanetuar. 2. En quei casti avdava 'von varga melli onns Victor, Signur en Rezia. il Cau dils perdavonts, Regieva culla spada, regieva cul bastun, Siu cor enconoscheva negina remischun. 3. II siiailetsch dil pievel. las raubas dils alters Spendev' el cun muronzas, cun pompas e giantars; Cun far il pittinader, cun far il baraceun Mettev' el aunc on eassa muneidas a mantun. 4. Sils Cons dell' antra spunda llorevan las vertits De Sigisbert o Placi, dus nobels erenüts: Quest veva sia rauba surdau a Sigisbert. Per metter ina claustra sco glisch ol stgir desert. 5. La claustra terlischonta fagieva mal ils ègls Als Gronds do Cavardiras, lischai e buedrogls; Victor, ciisrin de Placi, luv' era pauc eontents. Do schar a caussas pias la rauba din parents. 6. In di viseta Placi la tauna dil tiraun. Sesprova de Converter il cor dil castollan; Mo quei lai el cun beffas partir — epi mazzar. Cheu ha il giest Derschader entschiet a castigiar. I — 308 — 7. Victor sesev' a meisa cun ses amitgs sfarfatgs: 11 vin, la compagnia scaldavan sos pertratgs, Che mavan silla spia dil tribel mazzament. Che sia nauscha schenta commetta gliez moment. 8. El seglia si e svida siu caliscli tocc' a funs E grescha cun aviras: «Buei, vus magliadruns! Jeu Hai artau la rauba de miu Signur cusrin: Quei dat puspei muneida de metter cn il vin.» 9. «II pauper cuccalori voleva. far il Sogn Portar la rassa nera. cun tschent' e rentamogn, Satrar en ina cella siu tgierp avon spartir; Mo tgei drov'ins las claustras, per tgiunschamein morir?« 10. «Tgei drov'ins tonte stenta, d' urar e giginar, Tgei drov' ins ton de sponder e paders d' engraschar, Per prender tut en ina en gl* auter mund alliiert? — «II tschiel ei gio la patria. la tiara in dosiert,» — 11. «Mo er la vermaneglia stovein nus pirentar. Che Ha en sias raubas entschiet a secasar. Ils paders ston a f'rusta; la claustra sto navent: Cun fiug e culla spada fagiein nus truainent.» 12. CDm gibeis e risadas expriman lur applaus Ils umens do rapina. las femnas de puccaus: E musieants sodrovan cun tibas e fagotts. De jnetter en alerte ils smanis dils barlotts. 13. Cheu aud' ins la canera dil tgiern dil guardian, Sco seil' in' entir' armada vegness sul castellan. E fatga la damonda dal preses leventau. II guardian rispunda. cli' el Hagi buc cornau. 14. II castellan savila. Cheu vegnian a buflbnt En saia la sbiraglia o clomau lamentont: «0. caussas stermentusas! o, grazius Signur! Cun vies parents daventan miraclas de sgarscliur.» 15. «Tgei leis cun vossa tschontscha, bargada senza tgiau! Fagiei vus vies uffeci! il rest ei miu quitau.» Grescli' el; mo auters pliran: «Nus vein mazzau in Sogn: Quei porta en perpetten. encunter nus il plogn.» — 309 -v 16. II castellan smanatscha. Mo ses amitgs lischai Retegnan sia rabgia e cloman stermentai: «Sehe lai risdar la caussa: Tgei eis ci daventau? Tgei ha vossas eonscienzias, sbiraglia, destedau?» 17. Ed in dils sbirs risdava do tema tut tremblont: «Persequitont il pader suenter vies commond. Havein nus el sin via maneivel saguttiu E senza ceremonias las ordras exequiu.» 18. «Mo caussas mai s'udidas daventan quei momcnt: II Host en sanganada seinett'en moviment. Sovolva giu e tonseha la testa si da pleuii, E va encunter claustra cun quella entameun.» 19. «E nus. surpri d' anguoscha de bunamein snarrir, Havein entschiet a ciirror de mo poder fugir. Perquei misericordia. Signur cun vos spiuns! Nus vein nagina possa, per batter cun striuns.» 20. II preses mo snarregia: «Vus bigliafeis pilver! Manzegnas inventadas voleis vus dar de crer.» Mo ses compogns d' ujarra eusclievan tut surpri, L' anguoscha sillas fatschas, sgarschur eis egls stui. 21. Ed el. scaldaus da rabgia, entscheiv' a smaladir, Cu tut en ina gada ils zens selain udir: Ils zens dell' aulta claustra rebattan lunsch entuorn, Scadeinan o hiniontan. sco de tuccar de stuorn. 22. Tut seglia sin fenestra, la Plaunca contemploiit. E vesa leu ils paders. la claustra bandunont. E mont en liunga rietsch« cun cruschs e caffanuns. 'Gl avat ornaus cun gniefla, lunsch oragiu pils funs. 23. Eis audan I' harmonia dils psalms « rabattent E vosan 1« persuna dil Sogn en moviment. Co'l va vi tier ils paders, tut d«guttent do seun. E tsehont* a Sigisbertus siu scazi giudameun. 24. Ils spectaturs sesmidan. Eis dattan si in griu. E crodan senza schientscha sco lenna sil plantschte : II castellan sepeglia bein vid il pusalau. Setegn e fa l’ emprova de revegnir empau. -^ 310 — 25. Mo gleiti sesnuescha siu tgierp de tala sort, Ch* el crei de ver presenta la desperada mort. Ed enaquella tschaffa siu cor desperaziun. Ch'ei seglia si e Hnorla, sminont la perdiziun: 26. «Canagli«. striament« — stoi si! levei sin peis! II tsehorvament dils paders oi gio iiegliu perpeis. Stei si, gienira Stria, Hargada de poltruns! Nus lein untgir ord via als smaladi striuns.» 27. «Alle, pigliei curasclia! nus vein aunc bia castials. Alle, pinei cavesters o sialas pils cavals!» La saia resunava dal grir e smaladir. Ed in suenter lauter entscbeiv* a rovegnir. — 28. Las ueblas d' in urozi surtrain il firmament E cresclnin, ratlunadas d'in suffel vehement; Cametgs e tuns terribels sagiettan ellas vals. Cu* ls cavaliers semettan cun prescha sils cavals. 29. E giu da Cavardiras eis vegnian a sparuns, En fugia desperada per caglias o per funs; Eis vegnan sillas rivas dil Rein, il furibund, E tut la cavalcada secatscha silla punt. 30. E stont amiez do quella. — sesluccan sias clavs, Sesparta I« paleunca, sesfraccan sias travs, Untgoschan sias sutgias — e derselian sballunont L" entira cavalcada giu funs il Rein spimont. 31. Uss Ha Victor, il preses. calau de guvernar, De spender cun muronzas las raubas digl altar. Mo in« vusch gareva. curdont la punt da part: «Ti has raschun. o Placi — mo gliei uss memia tard.' 32. Sils Cons de Disertina, uss varga moili onns, Terlischa «une la claustra, risdont dals perdavonts, Ed en las simplas cellas lloreschan aunc vertits De Sigisbert e Placi, dus nobels eremits. Muoth. —## r« '- — 311 — ^ Ä bu ans wut (Prüma chanzun romanscha chantada sun una l'eista da chant federala. Per la feista da chant a Coira 1862.) I. A Iin ais la leidezza, Cuingià stuvain nus tour, E pur, per plü algrezcha Avessans lö nel cour; Rieh da plasehair e'l, mo dolur II fa in larmas spert ir sur. A fin ais la leidezza; Cumgiä stuvain nus tour! A Diou. a dieu, a dieu; As disch nos cour! II. Turnand in Engiadina D' muntagnas circomdat Ch'in majesta divina Sun guardias d'libertad. Ans regordain deis dits passats Spordschain il man als federats E gio della montegna elamain nus' ans revair A Dieu a bun ans vair — a dieu! IU. Da munt a niunt s'implanta Strasuna nos cumgiä E l'uonda il rechanta Del fluni cid nascha qua, D' vadrets o spelma rebomband As porta l'eho rallentand Saliids dell' Engiadina. Adieu! a bun ans vair, Adieu! a dieu! As disch nos cour! (f Cusgl. guvern. P. Steiner.) — 312 — II fiier. Da sön da mort as sdoisda il pomor: La primaveira ho vigur infiisa In ram' e tschcp, e vita prosherusa Tras l'ajer chaud o'l ziij vitel del èr; II germ as fuorma, il biitun erumpa, E fögl* o flur iu majestusa pumpa As splejan or dal brün involt al cler. E dultscli tremblem vo tras la manzina, Cunsquassa il ealsh, invada la flur, Anter' o pcstill cuntremblan d'amur, 11 zêfir cumplasehoint ils abina. Amur cumplida spretsh' il (igürin: Dahin il crüj trahagl portct a tömbel La flur graziusa cull' odur insembel — Ma nel früter intret il zart sein in; Dal dultsch solagl sehodo e dal rosedi Abavranto, s'ho'l tat lingia garmedi Ed Ho già tut la fuorma del friitiii. Pumpus in sia freischa vertleza S'eleva il bösch grander vers il tschel, La rama ingrossa, eil il garzöl hiauz" il piz cun glietla foreza. Quo cha la primaveira ho semno E cha Ia sted cun chüra eultivava E tuot seguond ses idool furmava, L'utuon pensus alfin l'ho madiiro: Tu vezas traunter il fögliam euntender II verd eul cotschen. l’alv cul mellen tender — La niadüraunz'alfin ho triumfo! E suot il carg custeivol as plian InflerP o manzina. serosha il ram. E shenia il tshep bruncland nel fögliam: «Vegni, o mauns. cid dal carg am slian!» — 313 — Ed eis vegnitan: cl sto sligeri. Ma cul presögn, eul peis e culla chüra AnII'er la forza sia sepultura: Fingiä eis il fögliam tuot ingagli; E fögl' e föglia vein pirland a terra, II züj vitel giò nella rish s'inserra E lasha eri il garzöl strami. E sid e nüd s'inauz 'el ed eri E carg be da neiv c marras da gliitsh. Ma spraunz' il cunsoli, bod vein il Mag E do al zelir darchau l'imperi. /. ./. <s^r7afSr'Tre' — 314 — A Gian Fadri Caderas. —-f-+.— Repausa queid, Ladin ancoruno, Luvo cun plannt in Tia patria terra! II pitshen lö chi Tes mortol rinserra D'amur ladina s'infitantl el vo. E per aveir il tümbel dogn oruo, L'astrer d'utuon ed il röser faun guerra AI seimperverd. e la pervincla chcra 11 bloc da crap cun spraunza tsliinclarò. Mo lassainoing orsuot il saltsli s'avaunza La Musa ròta, e 1*ögl cregn aniuossa D"fadia e cordöli plein ses pot: Tii 'm detas, Segner, scarsa ligliolaunza E lleivl' e malperüna zuond, ed uossa Am privas er amò del predilet?! /. J.