Cudesch da maschdinas

Da Wikisource.
romancio

1905 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VII.djvu Cudesch da maschdinas Intestazione 8 febbraio 2021 50% Da definire

Il zardin d amur Remedis da erbas et ragischs
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Volume VII


[p. 130 modifica]

[CUDESCH DA MASCHDINAS.]

(Ineditum nach Ms. Ru.)

[f. 54a] Per far trar oura la brüschella ad infaunts, piglia da ques pezs chi vegnen davo igls aguals, chi sun dad üna vart alps et da l’autra lischs, et meta sün la brüschela da not. Trara oura igl (av)[m]al et vain bot a fin. Ais pruva.

Cura tü vessa[sch] inqualchia nember in teia vita, chi ngis inqualchia mal, chia la pel gies davent, et chi s-chiaves, schi piglia 3 sduns groma frais-chia, düra, la la in üna chiaza alguar et ngir oura paing, et uonscha cun quell paing. Fa subit ngir pell.

Contra la tuos, ais pruva.

Piglia flur da as[s]ens et flur chiaminela et erba da varschiun et flur farina da üerdi, fa couschar aint in bun vinars taunt co una fracla. Lura fa cun quaj ün chraschaint, meta sün la fopa da igl cour, pü chiaut tü pousch, legia sü cun üna chiamischa da mas-chiel et fügia bain. Sara sübit davent.

Cur tü vousch sügiar, meta sün üna peza cotschna noufva taunt co ün tolar puolvra de rena et puolvra da suolper. Masda aint in bun vinars, meta sün la saraina da igl chieug, chiaut sainza dubi.

[f. 54b] Cura ün vess ün nembar, chia la nerva tres.

Piglia pule da signoreia, bain bler, et fa couschar aint in altschiva. Meta sü pü chiaut chia tü pousch. Sara d üna hura a l’autra subit bön.

Üt da far gnir affin plagias da chie t sort chi possa esser da tatinas.

Piglia tschaira nouva et paing frais-ch et largia, alguainta insembal. Cura chi ais bain chiaut, schi piglia igl cotschen da ün öf et graida cotschna smachiada in puolvra et maisda insembal cun tautin sal, suonscha veidra, mizguogl bouf, tschaira nouva. Sara ün üt da tagls, chi operescha chiarn bain bot. Ngiond chiarn mala, meta alun in puolvra süs[s]ura.

[f. 55a] Per stinantar saung, cura chi ais tschung las avainas, chi nun s po cun auta[r] racuors, schi piglia chiarbun d larsch, fa gl cotschen fö, smachia l, usche meta l sü chiaut dalunga. Stinainta subit, sainza dubi tschert.

Ün cos[s]agl per mazar verms. [p. 131 modifica]

Piglia nouf verms, da queus chi vegnen suot la grascha od davo las veias cura chi plouva, lava ls our da nouf aguas. Luhra meta ls aint in igl öli da uliva 3 huras, lura, cura chi sun plains, meta ls in bun aschai. Cura chi sun morts, schi piglia quells verms et aschai, meta in üna taza gronda, piglia in pa t fulia et in pa t as[s]enz et in pa t farina da üerdi et in pa t ambrösan et flur da chiaminela, fa ün chraschaint et meta sün la fopa da igl cour pü tampra tü pousch. Savarasch da üna hura a l’autra chi fara opra tschert.

[f. 55b] Per la tuos veglia.

Piglia ün grif ragisch giagl, smachia in poulvra et lura piglia taunt süchiar co la puolvra, fa culetas. Piglla 3 la damaun da giagiün et 3 la saira cur tü vasch a durmir. Giüdara tschert.

Per la tuoss.

Piglia üna tschivuola chi vain da vender, strichia cun quella sün la planta da igls peis et tegna incunter la pigna et lascha trar aint bain, et va cun igls peis chiauts in let. Fa 3 sairas et 3 damauns, schi aisla davent.

Eis pruva quaist üt da tagls.

— Piglia igl cotschen da ün öf et lar[c]k da chiarn püerch taunt co duos giadas igl cotschen d öf et taunta tschaira noufva co igl larg püer[c]k. Miza gio manü, alguainta insembel in üna chiaza, lascha tour fö 3 voutas et cula tras ün pez in üna taza d aschai.

Informatiun da tscherts intraguidamaints da masch[d]inas, pruats buns.

[f. 59a] Prüm tuotas herbas des[s]an ngir tutas guaraint.

Per far tschas[s]ar ün surös.

Ais bön üna platina fata cun plom, et uonschar cun öli da uliva et luhra tschantar quella platina sü igl surös bain claus. Continuar. Ais bön, mo plü bön ais et pruva igl schmachiar in igl bass da la lgüna.

Per mal cötschan.

Ais bön permuoglias. Las mangiar.

Per stampramaints da vainter.

Ais bön tour schendra chiauda et meter sün igl umbli. Fa (b)[gu]arir.

Seguonda per igl madrun.

Ais zuond bön tour üna vascheia da ün püer[c]k cotschen et buglir üna copa bun vin et metar aint in la vascheia. Schantar sül umbli pü chi s po patir. Fa bön, cun Dieu in agiüt.

Per far ir aval.

Per far purgaz, ais bön tour sc(h)orza da savü, la dadaint, bütar veia la dadoura. Et lura tour quella sc(h)orza verda, la s-chiantar et far puolvra et tour mez sdun da quella puolvra, la meter aint in üna taza schopa. Fa [p. 132 modifica] ir aval. [f. 59b] Mo s voul süvü incunter damaun, chi non seia rufti sü sura, et igl, cler guaraint, cur la lgüna va cun ils pezs aval.

Per far turnar amunt.

Soula far tour ambrösan et c(h)ouschar in bun vin, cun bain bler paing cudalaint. Fa opra.

Per far ir da igl viadi davo.

Aiss bön tour savun nouf et metar spörngias, las u[o]nschar cun paing. Fa opra. A ais eir bun spüergias cun meil et in pa t sal tanter. — Las metar aint. Fa pas[s]ar.

Per igl schlay.

Ais bön buglir as[s]ens frais-chs aint in ulina da mas-chiel, metar sü chiaut pü chi s po, 3 dits ün davo l auter, in ün pez schlafgia. Fa opra.

Per far tschas[s]ar la ufladüm, salata da aguost ais bun.

It. per far ir davent la plüra.

Piglia paing cula in üna chiazeta et lascha alguar et tour fö nouf giadas et luhra lascha tramar et luhra piglia quell paing et lava l or da agua 9 giadas. Ell ngara alp sc(h)o graida. Luhra piglia quell paing et in pa t sal et im pa t suolper, smachia in puolvra, maisda insembel, fa uonschar trais voutas, guaraint. Giara subit fö vi, et quai tuot las lisüras.

Per far ir igl cuors da la duona.

Ais bön tour vars[ch]iun, mo igl cler cun la [l]güna va cun igls pizs aval et trar la föglia aval et couschar aint in vin.

[f. 60a] Per far süantar.

Ais bön tour rauta, couschar aint in vin, tour gio da giagiün, per far fa[r] opra.

Per mazar igls verms.

Ais bön aigl a aschaj insembel, tour trais damauns da giagiün. Igls mazara.

Per igls ufants voul ngir tut 3 frislas da agl et lat chiavra alba. Igls maza.

Cura ün ais sara da igl corp.

Fa pas[s]ar bain bot ragisch crichia mola, la lavar jo bain, couschar aint in l’agua. Fa pas[s]ar. Eir fa pas[s]ar ragisch da süvü, mo couschar aint in l’agua, baiver jo.

Per sfradamaint da igl nirom et sple[c]k.

Ais bön jansana et rena et sarvioula. Couschar in vin, tour aint et baiver cur ün voul. Taimpra zuont bain. Et ais eir bön da tuotas erbas da üert, et far süaduoir.

Per s-chiatschar tös[s?]as da nouschar od auter.

Ais bön ragisch ragina. Quella vain suletta sün igls vadrets. Seia 40 insaina ais üna fluor blagua. [p. 133 modifica]

Per schlavar: ragisch chiamuots[ch].

Sem sanata fa murir tuota chiarn da pena.

Ragisch da malom, quella s-chiatscha igl mal nair [f. 60b] e glonda, mo ella voul ngir tagliada aint in chiarn.

It per mall da igl chieug, overo cura ün nun sa durmir.

Aaisa ün bun remedi, tour as[s]enzs et couschar queus as[s]enzs bain aint in l’agua et smachiar l’erba bain bain laint, et luhra metar aint in ün pezs et ligiar intuorn igl chieug. Giüda.

Racuors per la memorgia.

Piglia ragischs paterschigl et smachia quella bain et maisd’la aint in spür vin. Baiva da quaj, ais zuond bön eir per natigiar igl saungk.

Per mazar igls pluogls sün chieug, lenzs.

Piglia corna schierva et fa puolvra, meta aint in vin, strichia sün igl chieug. Igls maza tuots, et eir à samnar la puolvra suleta, igls maza.

Davart dormir.

Cura ün crastiaun ha igl sön stravacant, od, sc(h)o i s disch, chia ell vo[u]l pür durmir, scc(h)o i soula adüsmaing dvantar davo trar sang, piglia aaint in boca föglia da bolaj, poleta. Pü suent tü müdasch, et pü bot chi t lascha.

Per far bain dormir.

[f. 61a] Cura las ölmagen sün madüras, schi taglias plü manü tü pousch, 20 schi vaia oura sc(h)o lat. Meta quai á sulaj, luhra cun in pa da quela materia pousch dormir sc(h)o tü vousch.

Per s-chiür da igls ögls.

Tour igl sü da schellkraut, et cura tü vasch a durmir, schi lava oura igls ögls, quaj igls fa ngir clers.

Per la pletscha da igls ölls.

Arda l’agua da flur da schareschas, et salva quai in üna zena, piglia ün pez da lanzöl stigl, lava oura igls ölls 2 od 3 voutas. Et ais zuond bön eir per igl cotschen da igls ögls sco i sun pletschas da saung. Et giüda.

Per s-chiatschar las ngoulas da igls chiaveus.

Piglia as[s]enz, couscha ls aint in altschiva, lava ls cun tuot, schi vana davent las ngoulas.

Per creschar igls chiaveus.

Ragisch papanela et la couschar aint in altschiva, lavar cun tuot, fa creschar. Et eir squitschar oura igl sü, strichiar igls chiaveus, fa creschar.

Per stinantar saung nass.

[f. 61b] Piglia ars[ch]iglia our d ün fuorn, chi saia arssa, od eir d autra cota. Piglia, m[a]isda quaj aint in aschai bain ferm et sa paparota. Strichia las fouras nass. [p. 134 modifica]

Per las uraglias, od per udir mal.

It. tour lat da üna duona chi ha duos emnas paglioula, et ragisch tschierva, lafv’la jou be pü tü pousch, et squitsch’la oura igl sü, meta aint igl lat tanter, cula tras ün pez net, et luhra lascha ir aint 2 od 3 guots per uraglia. Fa 4 damauns l’üna davo l’autra, et tegna a chiaut, schi vaina a giüdar.

Per ufladüm da las uraglias.

Piglia föglias da urteias et sal, smachia insembel quelas duos chiaussas, fa ün plaster, meta sün l’ufladüm.

Per fla chi savura mal.

Ais bön a tour agua frajda da üna fontana et meter aaint sal et mangiar paun chiaut, mo spür seial. Et quai trais damauns da giagiün. Vain a ngir megl sainza auter.

Per igl fla greif.

Ais bön tour ragisch urteia mas-ch(d)iel, couschar aint in bun vin vegl, et baiver. Es zuond bön eir per ustar da tuoss.

Per vascheias aint in boca.

Ais igl plü bön erba da tsching costas, da quella streta, lunga, et squitschar oura igl zü et tgnair in boca. Yüda.

[f. 62a] Far ir davent igls derts d s. h. vadeus.

Foura üna uraglia cun ün friem cotschen fö, cioe la uraglia tschneistra, et meta aint üna curaia da üna s-chiarpa et da blers nufs. Lascha quella curaia fina la va davent sves. Saran tuts davent tschert.

Per igls pluogls.

Piglia paing et suondscha et sal. Lasch’la alguar insembel infina chi es tuot nair. Luhra saran igls pluogls subit davent.

Üna puolvra da s-chiatschar mal igls daints, et mazar verms.

It. tour tschient ranas et las laschar s-chiar aint in ün fuorm, et luhra far puolvra landerora. Dapö puolvra, tour luhra eir tant sal, luhra masdar insembel, strichiar igls daints chi haun mal. Fara ir davent impestiond.

Per far la fatscha bella.

Ais bön tour fava et la metar aaint in ferm aschay, et lascha ün di et üna not. Lura lascha süar a sulaj et, po seca luhra, far puolvra. Tour quela puolvra et metar aint in agua neta. Lavar la saira, aunt co ir a durmir. La damaun essa b[u]n fic(s)k.

[f. 62b] Per mal da igl calöz.

(Quell) piglia ragisch od planten, smachia quell, piglia igl zü chi vain oura, et baiva jo. Giüda. [p. 135 modifica]

Per tema da guotar.

Haußwurz, od ragisch da chias(s)a, saif bescha, sal, masdar insembal, meter sün igl malandegn. Giüda.

Per la greveza dal bruost.

Piglia Wegreih, od planten, couscha l bain aint in igl meil, et meta sün igl bruost chia[u]t, duos od trais voutas. Jüda bain.

Scha üna duona ha seis cuors massa fich,

Schi piglia korn schierva et setscha puolvra, meta aint in agua da fontana fraida et baiva, schi faia stinar bain bot. Mo brichia massa blora puolvra.

Cura üna duonna voul parturir leifmaing.

Dess ün tour Reblaub, od föglia da vigna, lascha squitschar oura igl sü, et cula tras ün pez et baiva da quai, schi partureschla pü leifmaing et aaisa bön. La föglia sur sc(h)rita buna, a la couschar aint in bun vin veidar, giüda.

Dapö chiata igl part, per far purgiar.

Aaiss bön couschar föglia da rösas in vin, baiver da quai et giüda, perchie j giüda eir purgiar la madriza.

[f. 63a] Per far ngir lat a la mama.

La pü buna raba ess mangiar latich, od lactuca. Fa igl lat dutsch et ess saun ad ella.

Guarir vascheas.

Ais igl plü bön farina d ördi bella et lat nof cula, et far in pa da pasta et metar sü sura. Guarescha bain bot.

Per ruotadüras da ossa.

Ais igl plü bön, tour ragisch da banbel, couschar igl sü et metar tras ün cul, et lura metar sün la ruotadüra. Giüda bain insembal.

Per l agiüt dala nembra.

It. ragisch da urteia, couscha quella bain in vin, lava la plagia, et giüda.

Per ruogna et plüra ais bön:

It. piglia suonscha veidra, suolper, stapwurz et ulina da mas-chiel, fa üt. Quaist ais pruva bön, scha tü uonschasch. Mo süar oura à sulaj. Plü aissa bön, tour trais lots suolpar smachia a puolvra, et larg da chiarn püerch. Fa üt, uonscha sün la ruogna, schi guarescha bain.

Per süar ais bön:

Pasta ascha, a strichiar per la vita.

[f. 63b] Per igl arder cun agua chiauda.

Ais igl plü bön, tour tinta, baumöll et tschaira, fat üt (et) landroura, et strichiar sün igl ars. Ais bön.

Per ngir avant las morsadüras da tuotas sorts tös[s]is. [p. 136 modifica]

Ais igl plü bön, tour föglia da fichs verda, smachia, schi vaini sc(h)o lat: lascha sün la morsadüra, schi giüda.

Per mal da igl leif.

Ais igl plü bon, tour flur balgimuot1 et meta in seia bavronda et baiva, schi aissa bön.

Per la tuos et sara igl fla.

Schmachia giansana in puolvra et piglia quella puolvra et tant meil cre et tant sem pule, maisda insembel, mangia saira et damaun taunt co üna schüesla. Fara opra.

Per mal igl bruost.

It. zelifeln rustrits, duos [da]mauns, da jagiün et pus[s]ar duos uras, fa net ilg bruost et sc(h)uflar jo.

Per mal da igl vainter.

Ün chi es massa tendar da igl vainter, piglia saif chiavra et lascha buglir in lat et baiva, schi giüda et cumoda.

Per rantunar da igl vainter.

[f. 64a] Per igl magun stampra.

Poleta, ais bön boleyen in ün öf, od eir igl sem. E giüda.

Per la peidra far rumper.

Ais pü bön, tour sc(h)orsa da aichenholz brich bain vegl, et couscha in vin vegl.

Per mal igl chieug, chi vain da fraj.

Pigl[ia] igl sü da la rena e baiva in pa. Jüda eir igl sü dala uraglia da mür, metar sü per las fouras nas.

Scha ün vess verms in las uraglias.

Piglia igl zü da as[s]ens et lascha ir aint in las uraglias. Igls maza.

Trar oura daints zainza far mal.

Armoniacum massda cun sü da bilsen, uonschar igl daint nausch, schi val [o]ura zainza far mal.

It. sc(h)orsa chianela, üsar suvent, osta da la tuos et da bun craft.

Eir sem craschun cun meil cre, üsar 4 dits, giüda.

Sem da urtias, cun meil et vin, hosta da la tuos veglia.

Per stoma sfrada.

Ais bön flur da nusch nus-chiata et triaks in vin, taimpra bain. Trafögl cot in l’agua, taimpra igl stoma.

[f. 64b] Sc(h)orza da ginaivra, cota aint in agua, cur ella es verda, schi fa la turnar amunt.

As[s]ens sun buns per duvrar à far ngir lust da mangiar. [p. 137 modifica]

Per pitamaint da igl leif.

Ais bön mandels dutsch, cun lat et meil masda, dosta da igl mal da igl leif et eir da tuos veglia.

Per mal in las costas.

Föglia da tsching costas dosta da mal in las costas, a metar sün las fouras. Rena ess buna couscher in agua et baiver. Craschun da funtana, cot in vin, et baiver, osta [da] mal da costas.

Per mal da igl cour.

Igl argient ais bun et fa bung saung.

Per mal igl vainter.

Duvrar suvent anis, ais bön. Curals, schmachiar in puolvra, baiver taunter agua da plöfgia, giüda.

Per mazar verms in vainter.

Agl, cot in aschai, et baiver taunter agua da meil. Urteias, aschaj et sal, cot, s-chiatscha verms.

Isop cot et meil, masda, s-chiatscha verms.

Cura chi strenscha igl fla, et larmar igls öls.

Piglia sem pule, üna ragisch giansana et meil, [f. 65a] fa üna pasta put et mangia iminchia damaun taunt co üna sösla. Giüdara.

Per la ruogna far natiar.

Ais bön sem patarschigl, schmachiar, meter sü sura fa natiar. Couschar urteias et lavar cun quella agua, fa natigiar.

[f. 65b] Per natigiar plagias.

Esa bön föglia da urteia, smachiar, cun sal laint, fa natigiar. Mo metar sü ün plaster.

Per nembra smachiada.

Es bön pruva as[s]ens aint in pa t bun vin, masda cun meil, far ün pastrügl, et pule. F(e)[a] t metar sü.

Ingiüna limargia da tös[s]i nun po noschar a quel chi üsa agl pro elli.

A la duona per parturir.

Ais igl plü bön agua da poleta. Per igl madrum es bön agua da uraglias mür. Squitschar ora l’erba.

L’agua da rös(s)as.

Quella ais buna a quella lgieut, chi nun ha natürala chialur. Quel dess tour et strichiar igl cour, et giüda bain.

Eir in priguel da pestilenz.

L’agua d arschüglas ais buna per tuotas sorts chialurs. Hauswurz es buna per arfras-chiar, perchie c[hi’]la es da natüra fradlaintta. [p. 138 modifica]

L’erba da fragia ess zuond buna per igl chieug et cour. Eir ess buna per la malateia dalas dunauns.

[f. 66a] Diou parchiüra! Scha ün rumpes ün öss, tour [. . .] et lavar qun quella agua. Fa guarir eir da tuotas sorts plagias.

Flur da suvü.

Ais bun per mal igl chieu, et metar suot igl chieug da nüt. Eir essa bun per natigiar la unflotareia da la frus.

Chras[ch]un da funtana.

Schmachiar oura in agua et baiver cun masüra, esal bun per igl 10 magun, eir per ir ora igls chiaveus.

Agua da jsop.

Isop, tour et smanchia oura agua. Es buna per queus c[hi] h[aun] malfla. Eir esla buna a queus chi haun tuos streta. Per chiatschar oura malas süors esla eir buna.

Agua da urteias.

L’agua da las urteias ais buna per igl vainter, cura es pechia da madrun, per igl madrun sves, eir la peidra; s-chiatscha tuot quaj chi es da fraj.

Chiarduns mai.

Igls tour et squitschar oura agua et tour quela agua et baiver jo. Maina aint (da) dadaint las maclas tuotas ariva, da leif et da nirom et da igl viadi. Ess eir bön per igls ufaunts per igls pluogls. Agua da poleta ess bön, scha ün ess sfrada igl chieug. Laschar ir aint in las u(l)[r]aglias insaquants guots, giüda.

[f. 66b] Augua da as[s]ens.

Tour as[s]ens et squits[ch]ar oura augua et tour quella augua, baiver, es zuond bun per tamprar igl stoma arfrada; s-chiauda bain, et fa, chia la spaisa sta gio, et fa bun fla. Eir per mazar igls verms essa bun. Plü esla buna per tunar igl chieug et sagiatar igls daints.

L’agua da minza.

Ess zuond buna per la curaiglia arfradada, s-chiauda bain igl cour. Ess eir buna per queus chi nun pon chiagiar et haun la böglia schruvinada.

Fluors gial, od, sc(h)o i s disch, f[luors] clavado.

In gronda virtüt essa, tour, couschar tuota la erba, quai chi auda pro igl prüm da mai(ay). Ess bun da tour quella agua et baiver, duos giadas agl di, per sfradamaint da igl stoma. Chiauda zuond bain. Ess eir bön per natigiar la duona da seia malateia, et sa opra eir da ün chi ha la peidra, eir per graveza da igl chieug giüda.

Eir lavar oura morsadüras da bes-chias tös-chianta[da]s, giüda.

Savun nouf, ragiar jo manü sün ün pez net, et metar sün ufladüms, fa tschas[s]ar bain bot. [p. 139 modifica]

[f. 67a] Per ufladüm a far tschas[s]ar.

Ais bön igl prüm chiatschar in pez mas-chial aint in vin veidar, chiaut sc(h)o lat muss, meter sü.

Per igl seguond, nun giüdant quai, s des pruvar a tour föglias süü et farina bela da üerda, cun bun vin, et far ün plastar chiaut et metar sü. Ais bön.

Per igl ters, non fond quai chi sura mansuna, schi s des[s]a tour rena chi seia mas-chial, s-chiantar in puolvra. Lura tour chiaminela, föglia da savü et far couschar bain in vin, meter sü pü chiaut chi s po.

It. la ragisch rena des ngir chiavada per di t s. Johanes, tauntar las 11 et dudesch (12) à mezdy.

Intraguidamaint da üna plagia, da chie t sort chi seia.

Cura tü t fasch üna plagia, schi, in taunt chia igl saung cuora, schi piglia vadriöl, fa puolvra met’aint in la plagia. Lura davo meta sü b[un] üt. Igl üt des[s]as tü far cun quistas rabas, sc(h)o i sioua. Prüm piglia tschaira nouva, seguond piglia rascha da schember, tertio piglia mizguogl bouf, [f. 67b] quarta piglia mizcuogl da suvü, tschinch piglia suonscha da giata, sesavla suonscha d vuolp. Meta insembal, alguainta, lascha tour fö trais voutas, lura cula tras ün pez net, lascha ngir in culaditscha. Sara igl meglier üt, tü pousch duvrar in da tuotas sorts plaias.

Per botas.

Cur tü pigliasch üna bota chi ess ufla, schi piglia sal et aschai, meta sün la plagia. Od sal e paing cula.

Ais bön tour stopa da lgin et c(r)[l]er d öf, cun sal, et far üna stopada. Metar sün la bota. Bön.

Piglia in pa da cotschen d öf frais-ch et in pa t meil cre, cun ün pa t flur safraun, maisda insembel. Sara zuond bön.

Piglia saif bescha et ginaivra verda, smachia insembal, meta eir taunttin meil cre. F. op.

Cura plagias sun saradas.

Piglia largia frais-ch, lava l oura da 5 od 9 aguas netas. Lura piglia da quel largia natia, et paing frais-ch, alguainta insembal. Fara largiar et cular.

[f. 68a] Cura ün ha üna sufladüra in ün öl, piglia bun vinars et grata gio bain bler suolper, meta taunter et lascha ngir chiot, et meta ün pez alp da mas-chiel aint in quel vinars, et luhra metar sü sur not, et s[ara] b[ö]n.

Per stüdantar la sai essa zuond bön, tour, far üna schopa sainza schigrun, et luhra tour et mundar ün paun, tour davent la gruosta sura et suot bain, be lhur[a] mizar aint in quella schop[a] plain bacuns et laschar sc(h)uflar sü bain, lhura maingiar da quai. Aiss zuond bön. [p. 140 modifica]

[f. 68b] Ün otra argumenta. Ess eir bön per la sait, tour cotschen d öf et metar aint in bun aschai mez augua. Sara eir bön per stüdantar la sait.

It. far ir per baladars da agua curenta, la grondeza da fava. Metar in boca, piglia davent fich.

Per igl madrun nun ess meglier remedi

Co tour igl bögl da igl luf, far puolvra. Piglia quela puolvra, meta aint in schopa da chiarn frais-chia et baiver. Fara subit opra.

Per sur stalivar la fuoira.

Piglia flur da la herba da s. Johanes, et metar aint in farinarza fata cun saif da chiamuotsch. Fara in 24 uras opra. Et quai fa di et not 7 voutas. Et nun mangiar autras spaisas. Baiver ais conces vin, da igl meglier.

Per la ufladüm.

Aisa bön la erba da chias[ch]ouletas, couschar aint in igl ulina da mas-chial od bun vin, metar sü chiaud pü chia ün po müdar. Ais bön.

Per la guota.

Corna da tschievra, ragiar gio et far üna puolvra, metar taunter la spaisa. Ais zuond bön,

Cura chia ün vess mal igl vainter.

[f. 69a] Per natigiar la lengua da ufaunts pitschans.

Cura chi l’haun alba da stampramaint, tour föglia da salvia et chiatschar aint in boca sü la lengua da igl ufaunt et laschar züzar et tour per la föglia aint et oura. I natiara.

Per far pas[s]ar da igl corp.

Cura la natüra ais sarada ais bön per far ir, tour suolpar, metar aint igl lat od spe[c]k. Fara pas[s]ar.

Cura üna pagliulainta ha sait.

Non baiver l’augua crügia, mo meta trais chiarbuns cotschans fö, igls büta aint in l’agua, et luhra la baiva, perchie (el)la vain tuta igl crü.

Per las cuderas.

Tour schendra chioda, far üna busachia. Schi nun giüda, piglia sal brassa.

Per smachiadüras.

La erba da signoreias es bön per smachiadüras, couschar sü od far cun farina da üerdi. Giüdara.

Contra la viroula.

[f. 69b] Chi ves ufaunts, po pruvar in bsögn, chi piglian lass viroulas. Far üna mös(s)a in lat et strichiar sü gröss per tuot ingiou ess viroulas et surchiat in pat es bön, tour qualchia chiagnölet juvan, laschar lichiar jo bain. Restara pacas natas. [p. 141 modifica]

Per dunauns chi daun teta.

Per far bun lat, desla tour et mangiar ün puogn ginaivra, et mangiar, scha ella po. Non pola, piglia intuorn nouf ginaivers, sün igl maun. Pus[s]ar sü sura üna ura od meza.

Per la tuos.

Ais bön la ragisch papanela, od ragisch giaigl vainla dita. Mangiar dinsairas et dindamauns da giagiün.

Contra la guota da igls ufaunts.

Piglia quella herba da chias[ch]ouletas chi vain aint in ün hüert taunter las ravass. Smachia da trais guots aint igl lat da la mama.

Per sarar da igl corp.

Piglia murlinas d mür, var set ad üna persuna gronda, at üna pitschna var trais. Fara opra, mo meta aint int üna taza da meil cre.

[f. 70a] It. per tour dalur da dainss.

Piglia aschai cot et alun et rena, meta insembal, tegna in boca duos od trais voutas. Giüdara.

It. la ragisch da la erba da lat striun ais buna per tour dalur da daints et chiüzias. Metar suot et tgnair bain löng. Giüda a patir in pa.

La balla da chiamuotschs aint in igl maun dret ais bön per far igl part da la duona leif.

[f. 70b] Per igl mal suot costas.

Ais bön flur farina da üerdi, et fa üna put cun lat chiavra alba, od eir agua, meta sü pü chiaut chia tü pousch infina nouf voutas et sara taunt bön chi nun s craia. Aint i in la put smachia 3 puogns sem lign et maisda bain.

Mal suot costas.

Pousch tour palpera blau nouf et meil cre, in pa t paing frais-ch, pü chiaut chia tü pousch indürar. It fara bain, scha tü pousch pat[ir].

Per la arsagia.

Pro igl amala chi ha arsagia, piglia igl gialade da mez on, piglia davent la teista, luhra smachia l inter bain, luhra fa couschar üna buna sopa et da agl amala. Sara bön conter la arsaia.

Per rumper oura.

It. piglia ün(a) paun chi seia da farina. Sfarina, ragia gio, fa pasta et meta sü. Rumpara oura bain bot. Od piglia alvon sech et smachia gio et fa farina et piglia bun aschai et fa üna put, et meta sü pü chiaut tü pousch patir.

[f. 71a] Per la guota.

La guota ess contraria alla vita da igl chrastiaun et, per gronda dolur chia ella da agl chrastiaun, igl fa tschirar, et per ngir avaunt a quela des[s]as tour triaca, laschar ngir vin chiaut, taunt chia ell nun couscha, et strichiar ingi(a)[o] i fa la dolur. Sara üna buna chiaus[s]a. [p. 142 modifica]

Per far magliar davent chiarn mala.

Piglia alun, meta sün las bras[ch]las et lascha buglir sü sura ün pa, et luhra lascha ngir frai la puolvra. Meta sü sura. Giüdara.

Per mal il cour.

Piglia ragisch chiamuotsch, chi seia chiavada sü igl venderdi à mez aguost, et meta var 5 ragischs aint in vinars et baiva da giagiün et d in sairas, cur tü vasch à dormir, et giüdara quai, contin[u]a üna emna.

Per strenschar igl fla.

Piglia chianela et süchiar cotschen et ragis[ch] dutscha, meta aint in bun vin, tegna cuverna et baiva meza taza alla giada, continua 8 dits 9 g[iadas].

Ün bun üt per da tuotas sorts.

Fa gl in quista guis(s)a. Piglia igl prüm: rascha da s[ch]embar, 2. saif beschia cr[ü], 3. largia, quarta: meil (im pa), 5. saif chiamuots[ch], 6. tschaira nouva, 7. paing frais-ch, od duona, scha tü pousch havair, 8. cotschen d öf, 9. taunt co ün arbaigl alun cot.

[f. 71b] La purgiaziun dess gnir fata in quista guisa. Ad ün mas-chiel piglia 9 paivers mutauns, mo ad ün[a] femna piglia 5 — 7, pü brich, mo guarda, chia queus chi han rapa(t)[s] non tour, muo queus lischs, raduonts, beus. As[s]ens, fa puolvra, et erba banadita. Baiva in üna schopa cun farina.

Per la peidra.

Taias fava vöda[s], arda, fa tschendra e cula l’altschiva tras la tschendra. Lura baiva da quella bavronda, saira et damaun, üna zena.

Per üt da tuotas sorts plaigias.

Piglia rascha da schembar, 2. tschaira nouva, 3. in pa t mizguogl bouf et taunt saif bescha, lascha alguar insembal, luhra cula tras ün pez bain (b), maisda bain, infina chi ess frai.

Per stinantar saung nas.

Douvra quists plets: „Omne consumatum“. Sc(h)riva queus duos plets sün üna fleta paun spür seial, et quaj innav(a)[o].

Per mal da igl vainter.

Piglia plom chi ha maza igl uors, fa buglir in bun vin od aqua, baiva, et giüdara.

Per las cuderas.

Piglia aschai, pü ferm tü pousch, et fuleia, meta sü sura, giüdara.

[f. 72a] Contra lass fouras.

Piglia bachietas suvü verdas, fa jo la sc(h)orza dadaint, fa puolvra, meta quella in bun aschai, maisda insembel, cula tras ün pez, baiva 3 damauns taunt co ün crös d öf alla vouta. [p. 143 modifica]

Per la nerva chi tira.

Piglia flur farina da üerdi, cousch’la cun aschaj, meta sü quell plaster chiot sc(h)o tü pousch indürar, 3 damauns, sü igl nerf, et sara bön.

Per la gialdüm.

Piglia üna brancla da föglia da scharescher, couscha aint in üna meza lat vachia, lascha buglir bain, baiva saira et damaun. Ais eir bön tour bain bler üerdi, fa augua cota, baiva et luhra piglia üua chiamischa teia, met’la aint in teia ulina, tira aint quella et sta a chiaut. Fa 3 voutas. Giüdara.

Per döglia sechia.

Piglia bun vinars, meta in üna chiaza, ragia jo savun nouf, lascha ngir chiaut et lura strichia sün la döglia. Giüda.

Inconter mal da igl vainter.

Piglia suonscha da püerg, taunt co ün öf. Lascha [f. 72b] alguar, cula tras ün pez, meta in üna copa bun vin, baiva jo pü chiaut tü pousch, meta ün pa t meil, per tour la odur.

Contra la puonchia.

Piglia ün lanzöl alp, bogna l cun teia ulina, meta sün lass fouras. 2. chiaminela et lat, buglir insembel et baiver. Giüdara.

Per s-chiatschar viroulas.

Piglia suo[l]per, meta sü sura in pa t puolvra, piglia taunt co üna parpagnöla ais-chia da fö. Lascha dar ün cot. Sara bot davent.

Per stinantar saung nas.

Piglia crousa da oufs cuvats oura, fa üna puolvra et lura sofla sü per les fouras nas tras üna pena da sc(h)rivar. Nun giüda, schi prouva cun ragisch da urteia, eir in puolvra.

Per far ngir saung nas.

Sem da urteias cotschnas, fa puolvra et sosla sü cun üna pena per las fouras.

Per la guota.

Piglia largia et meta sün ün palpera blau, fa ün plaster, meta sün igl mal.

[f. 73a] Per far ir da igl corp.

Sem da sinet, chi crescha in igls guauts, i vain sc(h)o schareschet. Tira l aval. Cur tü cleias, chia la lgüna seia vouta jo. Fa puolvra, baiva jo in sopa da arbaglia.

Per ilg larmar igls öls.

Strichia nirom chiavra, struscha bain in igl frunt et uraglias.

Ün’otra purgazi[un].

La sc(h)orza da ragisch da suvü, fa puolvra, met’la in schopa frais-chia. [p. 144 modifica]

Per sustegiar da igl stoma.

Piglia ün paun chiaut et bun aschai, maisda insembel, fa ün plaster, meta sün la fopa da igl cour pü chiaut tü pousch.

Co far su[r]vizchial.

Piglia cotschen da ün öf et sal, masda insembal, fa ngir dür, lura fa spüergnas, meta aint il [. . .]. Las faun eir cun savun nouf. Impero igl plü bön essa tour chis[ch]ouletas, las far couschar aint in paing frais-ch et meil. Squita aïnt igl chiül. Giüdara subit.

Per la tuoss infanzi[um].

Piglia et fa ün brastok cun pon cotschen et luhra [f. 73b] fa üna floudra cun lanzöl stigl et meta taunter igl pon et igl lanzöl föglia da ratta. Luhra meta sün igl cour et contina sara zuond bön.

TUOtas ERbas dessan ngir cletas aint in igl tour gio de la lgüna.

Per igl mal da igls öls, schi fuos nüvlas od sofladüras.

Schi ess lgieut juvna, douvra ilg prüm möd, schi id ess lgieut veglia, douvra igl saguond.

1. Igl prüm: piglia üna corda od duos da finas ombras, met’las intuorn qualöz et luhra piglia ün sindal nair, nouf, meta davant igl öl sü et lura piglia quel gras, uonscha som igl chieu et in la saraina da igl chieu, cioe piglia set oufs dürs, couscha oura igl gras et luhra uonscha cun quell gras. Tegna a chiautt cun dret möd.

2. Vegls prouva a trar vascheias. Schi nun giüda cun quai et [t]gnair chiaut, schi nun far otar.

Per ardar da igl fray.

Cura tü t ardessas da igl fray, chi vain vascheias, schi piglia ün fil saida cotschna et tira tras. Luhra, cura i piglia igl s-chiavar, schi piglia da queus bulais, chi s chiata chi sfüfa, chi sa soula dir tofas luf. Quai es üna buna puolvra a metter sü, per far ngir [f. 74a] pel et tour davent la dolur, ais pruva bön. Quaista puolvra ais buna per igls ufaunts chi havessan la ruogna intuorn igl viadi, chi nun pon ulinar.

Per smachiadüras.

Ginaivra verda et bun vinars. Smachia la ginaivra et lascha pus[s]ar in pa, strichia, et giü[dara].

Per igl mal franzes.

Piglia üna erba sprinzlada sc(h)o la erba da signureia. Sara zuond bön.

Remedi da ruotadüras.

Piglia üna peza da pon cotschen nouf et meta meil cre sün quella peza. Meta incunter la ruotadüra, fascha sü bain, [s]chi tschas[s]ara inpestiont.

Per turnantar sü igl catarig od tour l’arsaja.

Piglia duos oufs frais-chs, meta ls in üna taza et sbata ls perfina chi faun gronda s-chiamada. Lura da agl amala, et giüdara. [p. 145 modifica]

Contra mal igl cour et döglia da vainter.

Piglia ün öf, couschal a tender et meta aint plain sem pule. Giüdara subit.

[f. 75b] Cura quai non giüda, piglia salvia, fa aint vais[ch]las, fa mangiar chiaut et giüdara. Et cur quaj nun giüda, piglia poleta et salvia et rauta, ün puogn sal. Meta üna meza d bun vin, fa couschar gio igl mez cura & chia tü ves(ch)as[ch], chia ess üna copa, meta quel vin in üna vascheia d püer[c]k cotschen, meta sün igl umbli pü chiaut chia ell po indürar, et laschara bot.

Ragisch da erba da fragias ais buna per mal igls daints.

It. per smachiadüras.

Piglia queus pezs lats chi sun alps jo suot, chi soulan crescher pro las fontannas da aguas giaschadischas intuorn las veias. Clegia aint guaraint et luhra, scha tü pigliasch qualchia smachiadüra, schi piglia da queus pezs et smachia ls bain aint in ulina da mas-chiel et ün plüch sal se[c]k et fa ün plaster. Meta sü ingioa id ess igl mal, duos od 3 dits, sair’et damaun.

It. cura igl saung non voul stinar et chi nun es furtüna.

Lascha gnir ün chiazet cotschen fö, lascha dar igl guots sü sura et lascha ir quell füm sü per las fouras nas. Stinara.

Per mal igls daints.

Piglia ün plück puolvra da grofals et üna mingla t sal, meta in ün pez net et legia, et piglia dus od trais sanigns vinars et meta aint in üna taza et da fö et lascha ardar infina chi sa stüda. Lura piglia et meta suot igl daint chi t fa mal.


[f. 76a] Felice memori[a] da igls dits sbütats aint in igl on, da cugnuoscher, quals i saian.

Prüm aiss sbüta igl di d anöf. Igl saguon[d] dav(a)[o] nada[l]. 3. Ais igl 3. davo Sant Mihaelis. Igl prüm da marz. Quel di chi ais trais davo Maria ferkündigung. Igl 10. da april. Igl 4. aunt S. Gier[c]k. Igl 3. in may. Igl 7. ad ir oura da may. Igl 9. aunt S. Johanes od Taufer. Igl 12. aunt S. Margarita. Quell di da Mareja Madalena. Igl prüm da Aguost. Igl sesavel d las set [. . .] freu Geburt. Igl di da S. Mateias. Igl 5. davo Sant Mihaelis. Igl sesavel aunt S. Martin. Igl 3. davo S. Catrina. Igl 2. aunt S. Nicolai, sco eir igl 2. aunt san Tomas. Quaist sun igls dits da paca vantüra, ais da opsarvar.


It. per far starnüdar ais üna da las bunas chiaus[s]as chi saia. Piglia flur tanair per dit chraschaint, fa puolvra. Fara star[n]üdar sc(h)o tabac od schnuf. [p. 146 modifica]

Cura la muvaglia sc(h)ufla.

Piglia planten et sablun, da en cun ün öf. Giüdara.

Ragisch da mongs fa gronda chiaus[s]a.

[f. 76b] Per igl balbaröz da muvel.

Piglia fil launa stom, meta 6 fils insembal et fa 3 nerfs et meta insembal sc(h)o tarschoula et quaj da duos spuondas lunga. Lura leia cun quella corda intarschoulada in üna uraglia aint strusch igl chieug, pü sten et megl. Lascha pus[s]ar quell di et la not et luhra piglia igl curte et foura la uraglia cun la puonchia bain manü, pü tü pousch quaj dadour la corda. Lascha pus[s]ar, davo fura, eir ün di et üna not. Lura foura darchieu sc(h)o veavaunt manüdamaing et fa trais dits uscheia. Luhra schleia jo et fa cun tschela madem uscheia.

Per igl sc(h)uflar.

Piglia üna cula d plom cuvernia sün la palma da teis maun cun puolvra da schlupet. Da aint agl armaint. Subit gnara bön.

Eir cur ün armaint voul crapar, da gio ragisch malom.

It. cura üna vachia ais pizchiada, ais ün remedi: cur tü l’asch mus[s?]a igl pü davo lat et strichia nouf giadas davo sü, duos pasts, sara subit bön, et quaj pagliant, chia tü t inacorschas.

Per mal süt.

[f. 77a] Piglia igl lat da la vachia, et quaj igl prüm past, et fa ün fö. Et fa cun igl lat üna crusch innavo, cun igl lat aint in fö, et lascha ardar. Sura subit bön.

2. Piglia ün curte et taglia igl tschisp inavo et meta igl lat in quella foura inavo et suoglia cun quel [t]s[ch]isp et foura quel [t]s[ch]isp 3 voutas et va davent. Nun dir ad ingiün. Sara in 3 pasts sc(h)o veia vaunt.

Per natigiar igls s. h. pors malnets ais bön:

Tschendra nouva et sal, metar aint in igl bafraduoir, ais bön ses dits aunt co igls mazar. Pür eir üna prouva pousch far. Piglia üna fleta chiaschöl, bras[s]a sur igl fö, e scha i la maglia, schi aissa da mal, nun maglial, ais bön.

It. la statura da igl chiavalg dess essar in fuorma tala. Prüm: bel da vita. Saguonda: igl chieu sech. 3. igl cualöz aut. 4. las fouras nas largias. 5. igl pech lat, igl flaung raduont, pitschan. 6. igl pe aut, las chiomas sechias. 7. igls öls gronds. 8. lass uraglias cuortas et agiüdas. 9. las comas lungas, la coa raduonda et lunga bunamaing fina jo igls peis, igl pail alp, nair et cotschen es bun.

[f. 77b] Alchiünas medicablis informatiuns, tutas oura da ün cudasch da S. Tumasch. [p. 147 modifica]

1. Per mal igl vainter et stampramaint, fradamain[t]s, pechia da madrun, quellas guisas:

Piglia tschendra chiauda in ün ascher, meta sün igl umbli pü chiaut chiaut tü pousch, trais voutas davo igl auter. Giüdara.

Ingioa quai nun giüdes, piglia bain bot üna copa da bun vin et lascha ngir chiaut et meta quel vin in üna vascheia da püerch et schainta eir sün igl umbli taunt tü pousch indürar, eir duos od. 3 giadas. Giüdara.

Scha la ulina fuos sarada, piglia, clegia seial crap, [. . . ] squitscha oura et baiva quella augua, mo paus[s]a 3 uras sü sura.

Per far s-chiargiar.

Vousch far darumpar da igl vainter, chi s-chiargia aval, schi fa sc(h)o sioua. Piglia per igl prüm quella sc(h)orza da suvü verda gio d ün bös-ch in la damann, chi nun saia rufti sü sura. S-chiaint’la, fa puolvra et lura piglia mez ün sdun da quella puolvra et ün pat schopa, baiv’la jo, et pas[s]ara. [f. 78a] Et la crichia mela, cota in agua, s(u)o[u]la far eir rumpar da igl vainter, a baiver jo. Et la ragisch da igl suvü, couschar aint in augua et baiver gio.

Davart igl cour.

Cura tü vessas in igl chieug ün schnupen od flüs da co chi seia, piglia per igl prüm bön poleta, smachia bain blera, fa ngir oura agua et büta sü per las fouras d nas 3 guots a la vouta, 3 dits davo igl auter. Per recuorer igl fat da la memori[a], piglia ragis[ch] da poleta, smachi’la bain, met la aint in bun vin et baiva saira et damaun. Ais zuond bön.

Per cuorer da igl vainter.

Cura j cuora igl vainter passa 4 dits, nun spatar plü. Piglia ün grif föglia da colaischen od sprella, da quella chi s lava la vaschela, od föglia da salsch, e schi nun s pudes havair las föglias, piglia las sc(h)orzas. Meta ün griff in üna afna d agua, fa conschar bain, chi vegna spessa agua. Cuschina alg amala da quella agua et fa baiver eir agl amala da quella agua, scha ell ha sai, üna meza taza a la giada. Ngara bot bön.

[f. 78b] It. quella ragisch de quella erba chi crescha sün Chiaste, chi es sprinzlada et savura chi fa mal igl chieug, piglia veia döglia da daints boca, cun müdar 2 od. 3 voutas. Seis nom bilsem.

Cura tü vessas suspet, chia tü havessas ün verm aint int ün daint boca, clegia queus püschals da bos-chia da frouslas, rumpals. Sara 2 verms od 3. Piglia quas verms, smachia insembal, meta sül daint chi [fa] mal. Fara crapar igl masler et fa ir oura igl verm.

It. schi fuos üna persuna chi s ardes da igl chiaut.

Piglia paing et lascha tour fö et arder ündasch giadas et lura uonscha, duos giadas agl di, legia sü cun pezs fartis. Giüdara igl megl. [p. 148 modifica]

It. per la tuos da sara igl fla.

[f. 79a] It. piglia giansauna frais-chia, s-chiant’la, fa puolvra et lura piglia da quella puolvra et meil cre, sem pule, maisda insembal, fa ün pastrügl et mangia dinsairas et dindamaunts taunt co üna schüesla. Infra 4 dits sara bön.

Per verms.

Per mazar igl verm int ün2 daint d ün maun od pe, piglia ragisch naira, cous[ch]la aint in ulina da mas-chiel, et cura i es ngü taunt fraj, chia tü possas indürar, in ün quart d ura sara igl mal tuot davent.

Contra düri[ts]chas, squitschadas, chi non voul rumpar oura.

It. cur ün ves üna düritscha od autra squitschadüra, chi non voul rumper oura, mo schi piglia da queus pezs alps da üna vart, chi chreschan ingioa ais stat it boudas. Smachia da queus pezs, fa ün plaster et maissda in pa t sal et ulina taunter et meta sün la smachiadüra et ufladüm. In vaing et quater uras sara madüranza. Lura pousch dar fla, igl mal sara davent subit.

Contra madrun.

It. ragisch giagl od poleta cun seis sem, fa puolvra et meta aint in ün pa t sopa chiauda, baiv’la. Giüdara subit.

Contra la guota chi da dolur et arda.

[f. 79b] Piglia la buotscha dad ün bouf cotschen et meta sün ün sch[d]ratsch nausch, ras(s)a oura et meta sü ingioa da la dolur, duos ad 3 voutas, pü chiaut tü pousch. Ngara oura sc(h)o ün viruos-chial et brüschela. Sgrata oura. Ngara subit bön.

It. Nun giüda supra materia, piglia uschüda da ün unfaunt in propa maniera. Sara in 3 dits bön.

Aisa da buns doctuors eir pruva da tour pro dita malateia üna pel da ün botsch taur dad ün on et sc(h)urchier igl botsch vif et legiar sü la pel chiauda. Et ha ad üna part eir giüda. La fortunela fata a temps ais eir buna.

La tuos veglia.

Piglia maila ascha, couscha in la tschendra, fenda per mez, grata chiüchiar sü sura. Mangia ün alla saira, cur tü vasch â durmir, et fara s-chiargiar la catara et ngara bot bön.

Ragischs co ngir chiavadas?

Tuotas ragischs dessan ngir chiavadas igl prüm chraschaint da igl maiss sutember, cura la lgüna ais la plü plaina, aunt co chia la piglia gio.

[f. 80a] Per far chres(s)[ch]er oura las natas da las viroulas.

Piglia nouf oufs frais-chs, et piglia noma las culas, cioe igl cotschen dad ün öf. Meta in ün test et fa couschar infina chi ess nair sc(h)o chiarbun. Ngara oura fin öli et uonscha cun quell öli saira et damaun. [p. 149 modifica]

Eir es bun dit ölli pro smachiadüras et ruognas da chieugs da infaunts et eir magliadüras.

Contra la tuoss.

Piglia paing frais-ch et va sün pigna ad fa bras-chier et uonscha in las fouras da igl culöz et las plantas da igls peis. Lascha trar aint var 3 sairas et 3 damauns es meta as[s]ens frais-chs in igls tavigls.

Per smachiadüras od. rumper costas.

[f. 80b] Piglia per igl prüm rascha da schembar et per igl 2. mizguogl bouf, per igl 3. saif bescha, per igl quart tschaira nouva, per igl 5. sem trotla: semna sura veia, et quai taunt dad üna sort co da lautra. Siond trama, sara igl meglier schiloner chi pudera essar.

Per cuderas ais igl megl:

Tour bren seial et far couschar aint in ulina da ün ufaunt mas-chiel et metar sü pü chiaut tü pousch. In duos dits et la not sara a chieu, et lura meta sü bun üt, igl qual sara veiadvart scrit.

— La ragisch da alvuost, veiadvart sc(h)rit, sara perfet pruvada per igl madrun.

— Quella ragisch matun es buna per far sc(h)uflar jo igl vainter.

— La ragisch chiamuots[ch] chiavada, sc(h)o veiadvart manzunada, es eir buna contra madrun. La couschar in vinars, la baiver gio.

Per la guota ais pruva la buna tauntar tschient.

Chia tour buatscha da ün bouf cotschen chiauda, meta sün ilg lö da la dolur, et in 3 voutas sara subit giüda. Pero i voul ün bun süar sü sura. In 3 dits sa chiata fat opra.

[f. 81a] Cura tü vousch far ün tschiloner, piglia tschaira nouva et rascha da schembar cun fem trodla et mizguogl bouf. Lascha alguar insembal, cula tras ün pez, lascha ngir chiaut et tour üna vouta fö. Fara l fat. Igl sem trotla smachia et pür lura meta l aint in igl tschiloni, cura e sara frait. E graida cotschna, aunt co tschantar sü igl tschiloner sün la plagia, grata gio bain blera et meta sü, luhra legia sü.

Per arder da igl fray.

Piglia et rustrescha sal, subit meta incunter. Fara opra subit. Per tschas[s]antar üna ufladüm, cura id ess ars da fraj, piglia bun vinars, lascha ngir tauntin tevi et luhra meta ingioa id ais ars, schi indürescha et ais bot bön. Mo cura chi [ais] s-chiavo, piglia larch da chiarn da ün püerg et alguainta, lura lava l ora da nouf aguas et po uonscha cun quell grass. Sarast bot guari.

Scha tü has(t)sch[t] ufladüm da chie chia ella saia, piglia flu[r]s, fa cous[ch]ar aint in bun vin et lura meta sü pü chiaut tü pousch 2 od 3 voutas l’üna davo l’autra. Giüdara. [p. 150 modifica]

Per sarar da igl corp.

[f. 81b] Piglia 7 murlinas d mür, taunt meil co üna chiastogna, miss in üna taza da agua et lata oura, barü gio, in meza ura fat opra.

Contra tuotas tuos, veglia et juvna.

Piglia üna ragisch da giansauna frais-chia, smachi’la in puolvra, et lura piglia sem pule, taunt co la puolvra, et luhra piglia meil cre, fa üna pulenta cun quaista raba, fa culetas, sc(h)o culetas da schlupet, maingia üna la saira et l’autra [la] damaun, infina chi düra.

Ün üt fat d S. Avr. Jon Closet,

Cun 6 proprietats da rabas. Prüm: rascha da schember, 2. tschaira nouva, in pa main. Lura in pa t largia et in pa t saif botsch, in pa t mizcuogl bouf. Lascha alguar insembal, cula tras ün pez in üna taza, et luhra piglia in pa t cotschen d öf et maisda insembal perinfina chi es frai. Fara opra buna e perfet.

Per plagias chi sun saradas,

Piglia largia et paing frais-ch et maisda insembel et meta sü la plagia, schi tgnaraja avert et natiara la plagia, chia, cun l(a) [a]yüt, da Dieu, saraia bot guari

[f. 82a] Per las cuderas.

Per tschas[s]antar üna cudera, piglia vinars, la l ngir in pa chiaut, et lhura piglia savun nouf et ragia gio taunter quell - vinars, et uonscha et meta ün pez mas-chial incunter. Sara bot bön od piglia suonscha veidra et agl, smanchia insembal, lura strichia sün la cudera et meta ün pez mas-chial incunter. Fa 3 od 5 voutas. Sara subit fort.

Per tgnair üna plagia averta.

Piglia cler d öf, largia, paing frais-ch, maisda insembal, piglia filapa da ün pez mas-chiel, chiatscha laint. Fara opra.

Contra spranza chi ngis chiarn mala in la plagia, schi piglia cotschen da igl öf et igl largia cun ün pa t puolvra de tabac, meta in la plagia et ngara net.

Cura tü vousch tschas[s]antar üna cudera chi nun s rumpa oura, piglia savun nouf et vinars, cun stopa dal lgin et cler d öf. Meta la stopada incunter. Ngara bön subit et fara tschas[s]ar.

Per far s-chiargiar üna plagia, cura ella ess ruota oura.

Schi piglia tsch[a]ira nouva et larg chiarn [f. 82b] püerch, cun igl cotschen da ün öf, alguainta insembal. Cura chi ais algua, schi lascha tour fö trais (3) voutas et lura cula tras ün pez aint in üna copa d agua. Lura üna part douvra à strichiar sün igl pez chi s meta our dat oura, et l auter mez douvra cun igls pavagls. Igl pavagl sa cun lanzöl du(f)[v]ra sün mas-chiel. [p. 151 modifica] In quella part d üt meta puolvra da alun, ars sün ün plat badigl, od puolvra da giansauna. Sara bön.

— Cura la trapartida od butatschöl ais reffrada, ais pruva zuond bön, fa ün craschaint cun las saquaintas rabas.

Prüm piglia paun seial, grata l bain bler, et lhura piglia alvamaint ferm, taunt. Lura piglia ün puogn d as[s]ens frais-chs, in pa t tschaira nouva et ün pa t graida cotschna, et meta aint in duos tazas da bun aschai. Lascha couschar insembal par fina chia igl aschai ess tuot bugli veia. Lhura fa ün chreschaint et meta in la trapartida. Giüda grondamaing.

— Per mall la gula oder inpedimaint dagl fla. Piglia ün maiöl d aschai et meta aint ün plück sal et meta in üna chiazaeta et querna et lascha buglir et baiva gio pü chiaut tü pous[ch]. Giüdaraia cun l(a) [a]giüt da Diou.

[p. 83a] Per mal igl chieu.

Piglia üna nusch nus-chiata, smachia quella bain, couschla in bun vin, et lura meta in ün pez. Tira sü per igl nass. Giüda zuond bain.

La vervi da stinantar ilg saung nass.

Sc(h)riva sün üna fleta da paun seial quist p[l]ets: Omnes consumatis est. Mangiess.

Cura la spais(s)a nun sta gio per rafradar da igl stoma, schi piglia ün paun chiaut et sal, aschai. Fa subit ün plastar, meta sün igl cour, in la fopa, et f[a] opra.

Per la ufladüm sün las totes.

Piglia gruostas paun seial, planten da igl lat, et safraun. Fa quai tuot in puolvra, couscha aint in lat bain, et meta sü quel plaster. Giüdara.

Scha tü vousch, chi vegna pel et chiarn sün plagias veglias mezas mortas.

Piglia 12 oufs, la igls couschar dürs, et luhra piglia igls cotschens tuots sulets, smachia ls tuots in farina, et luhra meta in ün test. Lascha darchieu couscher fina chi scufla. Et lura meta in ün pez net é sc(h)ula aint in üna taza. (H)uonscha cun da quell balsam. Fara opra.

[f. 83b] E schi non giüdes quai supra manzuna, schi piglia da queus bulais chi sfüfan od, sc(h)o i s dsch, tofas luf. Ais pruva, fa opra fina.

Per ardar di igl chiaut non ais chiaus[s]a meldra:

Piglia groma et graida alba, smachia in farina et luhra meta in ün vasche; maisda insembal sc(h)o far üna mös(s)a in lat tendra, et meta sün igl ars, cuverna cun ün pez et fascha pro, chi steta. Fara opra ourdvart.

Per ruotadüras nun dess esser ingiüns remedis meglier co quist, pro lgiout et muvaglia. Polis vain mana sü da Fuont. [p. 152 modifica]

Ais ün crap cotschan. Piglia polis, da quella auschiglia chi faun cotschen igls cluchiers, et erba d buolg et rascha. Fa ün plastar et meta sü. In 8 dits sara ferma et bot guari ourdvart tuotas autras materias.

[f. 84a] Ais bön, cura, tü hasch ün schnuoigl, chia tü non pousch passar sü sura per la dolur, chi ais cotschan et impa ufla, schi piglia as[s]ens frais-chs et c[h]iaminela et herba da chias[ch]ouletas, zapa manü et luhra piglia ün paun furmaint et la tchiavra. Fa üna put, lascha couschar fina chi ais chiarinamaing süt, et luhra leia sü pü chiaut chia tü pousch indürar, duos od 3 giadas. Ngara bot bön.

It. per indürir madem flegiel, schi piglia, a far chi vegna pü bot ad ir a la lavur, föglia da suvü et eir as[s]ens frais-chs et ambrösan. Zapa manü, meta üna fracla d vin, lascha couschar bain. Sara in duos dits, cun agiüt da Dieu, fin.

Cura tü vessas üna schluguodüra od ruotadüra chi fuos guari tort od chi ta dess dolur, s[ch]’tü lessas far schbuglir, schi piglia savun nouf, ma duvra, meta aint in ün pa d aua, in üna c[h]iaza, et lascha ngir teva quella agua et savun. Et luhra piglia meta igl nember sur igl bras-chier, strichia cun quella agua bain, per fina chia tü saintasch, chia igl ardupal ess ngü sc(h)o passta. Lura tira à lö, fa sü bun schilonar, lascha quell schilonar part da ot dits. Sara guari.

[f. 84b] Ün üt per plagias, prua in Franscha.

Piglia suonscha da giata et mizcuogl bouf, rascha da schember, quai l ün sc(h)o l autar. Lascha tour fö et lascha ngir brün, et luhra lascha ir tschaira nouva laint, taunt co tü faschs igl üt, bler od pac, cio[e] ün ⅓.

Per döglia sechia.

Ais (b)[p]ruva a tour ragischs (üna) gianzauna, et fa puolvra. Piglia in pa t vinars, fa pasta, meta sün üna peza cotschna, meta in igl lö da igl mal. Luhra piglia ulina da ün puob, cun frina da bren seial, eir in pasta, met’in igl lö da igl mal. Ais bön pruva.

Per ilg mal ilg chieug da paglioulaintas.

Piglia sem pule et fa puolvra et piglia herba da renna et sprinzla cun vin et meta in üna chiazeta et lascha ngir chiaut, et meta sün la funtana da igl chieug, schi, cun l(a) [a]giüt da Diou, ngiavaia bön.

Ün üt per botas et refras-chiar la nerva.

Piglia paing frais-ch, fat [igl] mag, et ginaivra verda et mizcuogl bouf, et meta in ün moscher et smachia insembell, et meta in ün test sur fö et lascha buglir et cula tras ün pez, schi giüdaraia, cun l(a) [a]giüt da Diou. [p. 153 modifica]

[f. 85 a] Ün particular bön per la matidanza da las femnass.

Piglia üna meza d vin et ün maun plain rauta. Lascha buglir gio la terza part, luhra da la aint in trais (3) voutas, luhra fa la bogn in betschlas pign, taunt co 3 moza[s]. Meta aint in üna cudera da 3 muozas, fa buglir bain. Cura chi ess pers, chi s’po patir igl chiaut, luhra fa la ir aint infina la schnuoglia et quai star üna ura et meza. Regula sü sura. Giüdara propi.

— S ha bler ditt per igls daints boca et chiaröl, mo schi prougua amo quist.

Piglia la ragisch da üna herba chi vain nomnada nater et bertram et blsem, alun ars, piglia meil cre, maisda quaistas rabas insembal, taunt l ün co l auter, et luhra meta taunt co ün arbagl suot. Giüdara subit.

Et scha igls daints luzchies[s]an,

Schi piglia bun aschai, la l ngir chiaut et luhra tegna in boca. Fara bot fin agl mal.

Per madrun.

Piglia rauta, schmachi’la bain, meta aint in bun vin. Giüdara sübit.

Per pagliulaintas chi han las avainas saradas.

Piglia et fa üna taza guarm, et piglia ün puschal rauta et fa puolvra et piglia ün bun plück sem d anisch et fa eir puolvra et meta aint et 20 lascha baivar. Cun ayüt da Dieu giüdaraja.

[f. 85b] Deis osta a sc(h)odün da mal et da fortünas! Ais ün sacret da ün Jud conter igl mal da crodar veia.

Dess al parchiürar, cura ün ver, cioe por[c]k taur, pischa, schi tour et la baiver gio, et cuorer sü sura infina chia ell ma podess. Ess pruva et 25 giüda, et ma tut pü.

Per igl svindel piglia triachia fina aint in vinars, saira et damaun, ad uonscher igl chieug. Giüdara, a viver à la dieta.

Per pechia da pruonchia.

Cura tü saintas, chia tü hagias fouras, schi schbluota oura peus bok 30 et meta sü bain blers cun üna chiamischa da ün mas-chiel chiauda dadour intuorn. Fara opra bonissima.

Ais ün pitschan sacret pro gro[n]da opra pruva.

Üt, cura ün s ardess, seia da chiaut od fray. Meis cus[s]agl: piglia tschaira nouva taunt co üna chiastogna(s) et 3 sduns groma juvna. Meta [f. 86a] quella groma in üna chiazeta, lascha couscher fina chi cumainza a buglir. Luhra piglia la tschaira, meta taunter, lascha couscher insembel perfina chi ais sc(h)o paing cula, lura schvöda in üna taza. Fara opra fina. Uonscha od meta sün pezts nets. [p. 154 modifica]

Per la buora od madrun.

Compra da igls cromars üna raba chi vain dita gotar, chi es alp et lüscha sc(h)o crastal. Tour in pa da quai taunter vinars pero me in vinars da ginaivra. Opra fina.

Per mal la gula od in boca.

Fa bras-ch(e)ier, piglia bun aschai et suolper et maisda insembal. Lascha dar gio guots in igl bras-chier et ir quel füm aint per boca. Sara subit bön.

Far üt pruva da cavaliers in Franscha.

1. Piglia duos oufs, couscha ls dürs et luhra piglia igl cotschen da queus duos oufs, smachia ls. 2. piglia larch da chiarn püerch taunt co la cula da ün öf et meta pro igls duos oufs, smachia ls insembal. 3. piglia tschaira nouva et meta insembal in üna chiaza, smachia et alguainta insembal. Lascha tour fö 3 voutas. Luhra cula tras ün pez aint in üna taza d aschaj. Sara pruva fina.

Ais bön, scha tü t laschas ardar da agua chiauda od fö od puolvra da schlupet, schi piglia ün toc larch da chiarn püerch et s-chiarlata nouva et lascha alguar igl larch chiarn püerch, et lura müza gio la s-chiarlata et meta taunter. Et s[ch]a tü vous[ch] chi tegna avert la plagia, schi meta ün pa t largia, mo davo fat igl üt et igl larch chiarn et la s-chiarlata. Cura id ess algua, schi büta aint in üna copa d agua fraida et lava trais od tsching giadas our da agua fraida neta, schi, cun aiüt da Diou giüdaraia.

[f. 86b] Ün sacret conter igl brantt, cura chi s in[n]airescha la plagia.

Chiatta ün gial nair, derva l sü vif et meta l sün la plagia subit chiot, lascha dad üna hura al’autra. Cun bun guvern davo da pezs nets uonscha lass lisuras chi sun sanas cun mizcuogl da porc od da bouf. Sara prova.

Ais ün cos[s]agl per ün chrastiaun chi non po tgnair la ulina. It. tschüfa mürs et couschlas rustraschlas et mangia, 3 dits davo lgauter.

— Scha tü t laschas ardar da agua chiauda et da fö, od puolvra da schlupet, schi piglia ün toc larch da chiarn püerch et lascha alguantar in üna copa da agua fraida. Luhra piglia quel gras, lava l 3 giadas our da agua fraida neta. Fara opra subit.

[f. 87a] Recuors per igl madrun, chi vain dandet or da la fradüra da la planta da igls peis.

Piglia üna taza bun fin vinars et taunt ulina da ufaunts masculins da 2 ons ingio, co igl vinars es, maisda insembal in igl vinars, da gio usche(n)[i]a. Da lunga, in ün ¼ hura, sara bön, tras virtüt da Deis. Od piglia ün bun püschal rauta, fa puolvra, et ün öf frais-ch, meta insembal et piglia paing cula d alp taunter igl öf, lascha couschar et da gio tuot. [p. 155 modifica]

Cun l(a) [a]giüt da Deis, saragia bot fin.

In cass chia ün sch lasches arder da igl fray. Ais prova büergia od paparota in la fuschina, od la büergia da ün aster in chiadafö. Non giüdont quaj, piglia la buatscha da ün bouf cotschen od vachia, meta sü subit chiauda, duos od 3 giadas, fara opra.

5 3 3 21 24 25 3 8 6 20 15 2 20 15 8 30 19 13 2 8 3 1 6 3 4 [f. 87b] A B C D E F G H I K L M N O P Q R S l’U V X Y Z.

Scha tü vousch savair, lass insainas da igl chrastiaun, seia vantüra od schvantüra, od igl maiss chia ell dess morir, schi piglia seis nom et igl nom da seia mama, sc(h)o i sun batiats, et brichia igl, nom da igl bab, per dubitanza chia qual voutas igl intre da igl bap va sper igl üsch veia.

Parta igls noms ad nouda ls gio cun 28. Di e fa davent plü löng tü pousch, et quai tgi sta jo suot in naun, quai ais la insaina.

Cura manchia döglia da parturir.

Schi fa lla mangiar meill, et schi non giülda quaj, schi piglia trais puogns sem pule d aguost et ün püschal rauta et fa buglir in üna copa d vin, et cula tras ün pez, et da la da baiver. Et quai chi reista aint in igl pez, s-chiauda, meta sün igl umbli.

[f. 88a] Per l’udida.

Cur las uraiglias sun cugliadas, schi piglia et fa ulinar ad ün ufant mas-chiel fan, et sta sün pigna et meta aint in pa per uraiglia, schi saraia bön.

Per igl vas[s]erschuf.

Cura j nu giüda auter, prouva amo quist. Piglia meza nouda atschal, va in fuschina et lascha ngir quell atschal cotschen fö, chia l buoglia, et piglia üna candaila suolper et lascha gutar gio igl atschall et igl suolper insembel in ün s-chiaf d agua fraida, et clegia oura igl atschal et brichia igl suolper et fa puolvra cul atschal et piglia da quella puolvra quaj chi sta sü la piza da ün curte, et meta tanter ün pa t sopa. Da alla persuna da baiver, schi giüdaraia cun agiüt da Diou.


[f. 88b] Per tagls [ai]s ün üt bonis[s]em.

Fa couschar duos oufs dürs et piglia igl cotschen et tschaira nouva da avious et larg da chiarn püerg, smachia insembal, lascha alguar, lascha tour fö trais voutas, et cula tras ün pez net. Meta sün la plagia da quell üt. Serra perfet.

Per sfradamaint da la fopa da igl cour od trapartida.

Piglia paun seial, grata gio bain bler, et bain bler alvamaint ferm, ün puogn d as[s]ens, tschaira nouva, in pa t triachia et graida cotschna, üna buna taza d aschaj. Lascha couschar et buglir infina bugli veia. Meta sün la fopa da igl cour. Fa subit bön. [p. 156 modifica]

Per servizial douvra quist remedi.

Piglia üna copa d vin od agua et bain bler paing frais-ch et ün sdun meil et ün plü[c]k sal. Fa buglir insembal, meta in üna vascheia, chiaut taunt chi non couscha la raina da igl maun. Luhra squita aint per la foura dal ses[s]al, cun adestreza. Fara opra fina.

[f. 89a] Per la buora da lass pagliulaintas.

Subit chi la piglia, schi piglia sarvioula frais-chia, smachia in ün moschar. Fa ngir oura taunt co üna taza d agua da sarvioula et baiva gio da quella agua. Sara in ün ¼ hura tuot bön.

Agua cota per amalats. La meldra.

Piglia 2 plü[c]k[s] sem d anis et ün puogn d üerdi. Fa la pü sauna augua cota chi [s] p(a)[o]s[s]a far.

Contra la buora.

Piglia 2 oufs frais-ch[s], büta ls aint in üna chiazeta taunter taunt paing frais-ch co duos oufs, lascha tour fö 3 voutas. Luhra maingia igls oufs et quell paing pü chiaut tü pousch. Aquell chi ha mal igl vainter, giüdara tschert.

Contra igl sarar da igl vainter.

Piglia rauta et s-chiaint’la, fa(ra) puolvra, et foura üna chiarta, et cribla. Quella chi va tras, meta taunter igl spe[c]k od mösa in lat, da gio agl infaunt. Fara subit passar, sc[h]o eir ad ün craschü.

[f. 89b] Per s-chiatschar virüglas.

Piglia tschuolas et sal, smatchia insembal, strichia las virüglas bain. Giaran davent.

Per far ir davent lantinas.

Piglia ragisch da erba da penas, chi crescha jo Müschains aint igl mais da maj, et agua da plöfgia. Lava la fatscha cuntuot. (S) [G]iara davent (fa altschiva).

Per far tabac.

Piglia föglia da jansana ts-c[h]iant’la ad aura d aguost, avant chia la vegna (sielga) [giala], et üna meza d vin et ün puogn sem d anisch. Meta a lom3 aint igl vin, sprinzla la föglia, chia non la rumpa, plagia aint, turnitscha aint, sc(h)o tabac, legia cun fil, chi steta insembal, meta in ün fuorn davo cot igl paun, lascha couschar — brichia massa, chiar — fin vain bel cotschen sc(h)o tabac da anisch. Mitca4 jo, ts-chiainta la puolvra.

Fara bun tabac da nas. Et a fümar, mitca jo mez (n)[v]aira et metz da quell, perchie dech dã quell ess massa ferm. Lascha sur not aint in fuorn. [p. 157 modifica]

Per s-chiatschar pluogls da s[al]vanura mual, piglia sc(h)orza da baduogn, meta aint in agua. Fa buglir veia la mita. Strichia cun tuot. Fara passar subit.

[f. 90a] Üt per mual chi ess pizchia.

Piglia paing d alp, cula, et meta in ün[a] chiazeta, lascha alguar tant chia l nun piglia fö, et lura piglia ün öf frais-ch et nouf od ündesch föglias salfgia et büta aint igl paing, et lascha couschar oura, et cura it es cot oura, schi scuitscha oura aint in l’agua fraida et lava oura trais od tsching giadas da augua fraida neta et lura uonscha inavo, schi saraia bun.

  1. bagl.?
  2. in tün. So öfter.
  3. löm.
  4. miza.