Diari de Berchter

Da Wikisource.
Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu

Diari de Berchter Intestazione 26 febbraio 2016 25% Da definire


[p. 195 modifica]Diari de Berchter 195 DIARI DE BERCHTER. [Diari de Berchter.] (Nach Ms. Be, mit Modificationen der Orthographie abgedruckt in Decurtins Das Berchter' sche Tagebuch, Luzern 1882.) [f. 88a] Sin la Sonda chera ils 4 d. Maig, Sco ei gliei gieg, ei las 5 forpostas della armada de frontsa arivada a Trun. udent tals a quals, che veven era giu eñ enpau il Meun ella pasta a Muster de (de) depromover la rebelliun, … tument (chei) chei vegni era sur els la Malla aura, Sche han ei Sessurviu della duña dil Peker, la qualla stuæva far Sco protectura et ilg Scharssan Ber, et per compagnia ei la Dunschalla de Castelberg, figlia [de] Sigr. Landrter. 10 teodor, tier la qualla la duña dil pecher Senflava; et aschia mon a Trun tier igl Cumendan dils franzoss, per obteñer gratia a perdun per Muster, figiei Cuen, cun gtiei cor la duña rugava per quei Liuc, igl quall ei vevan murdigiau Siu um eñ ina talla moda. [f. 88b] Cheu a igl Cumendant dau en ristposta als deputai, chei vegni bocca brischau a mazau degi bocca 15 vignir: aber de Speras era igl Meini, de urdir la reit per la paupra glieut, Sco ei gliei era daventau. il cumendant a faig de Saver, che nigin degi fugir, Sunder star a Cassa et dar bien uorden alla trupa cun de beiver a de migliar; de Speras eiss ella duña digl beker restada davoss a Trun; allura a ella menizau eñ La Supa per Muster; co ad en gtiei maniera, a 20 gti ella ei stada, vessins Suenter eigl Prozess, chei vigniu faig a Cuera cun igls paupers perschuniers de Muster, con ella agi pudiu efectuar, Sche Diaus ves bocca rut la Corda et aviert la porta Sin in auter Meun. denton eiss ei stau eunc plys buns vischins dil Cumin, chan era faig igl uffezy cun Sufflar Sy enconter ils paupers vischins de Muster, Sco era igl numnau Ber 25 a era faig Sco in auter Giudas Cun Suflar, Sco in vessa ort Sess plaits stuschai ora enconter ils perschuniers de Muster. [f. 89a] Denton ei quella nova vignida en Muster, ne nigin degi Seapssentar, a chei vegni bocca brischau a mazau, a tut degy restar a Cassa Lur, aschizun che biars en vigni turnentai, che eran schon Sin igl cuolm S. Maria et a Medell cun 30 lur igl pli prinzipall, chei vevan, cudisshs de Cuens a bref et Scartiras, et argienterias a raubas Custeivlas, chei vevan priu cun els; eñ turnai enavoss, et eunc tier quei biars añ zupau nuot zun, tras quei cun Scheschar Sin plaits Lisshens de in Cumendant dellas forpostas, Sco igl proverbi plaida: gti che enpatsa dil franzoss, Sendricla Sigl davoss. tier quei vevan 35 quels comissionai, che eran stai davoss, u per Lur aigna auctoridat stai davoss, et boca y eñ giu cun igls auters a regullau et mess la vesgtiadira de quels perschuniers franzoss, che erañ Mordigiai ora aigl Cruzifix, en ina Combra ella Claustra grat Sper la porta della Claustra, che era tut de Seun et furada (a) a tigliada aschi zuñ, chei era ina Sgarschur de mirar 40 Sissura, enstaigl de quella metter quella ort peis u dil tut brischar u Metter 13* [p. 196 modifica]

-202-

196 Diari de Berchter Cousch ort peis, Sinaquei chei vegni boca ameuns a nigin; [f. 89b] Ner Sche ils comissionai vessan era faig Cun la Vessgtiadira, So ei a faig cun ils deñers et rauba della glieut; alura fova quei Snueivell Spiegel bocca avon ils eigls a chischun de tonta ruina. 5 Quella Sonda ton tresta, che igl pauper pievel Senfl[a]va ella faria a Messa, vignien las trestas Novas en Basselgia, che tuts ils umeñs Segien vintsi, et igls franzoss vegnien enssi, a tut degy fugür; quei stau ina ton snueivla Nova, che biars Levan dil tut Se dessperar; a persuenter ei quella deputatiun ida a Trun, Sco avon ei Scret; biaras perssunas en restadas en 10 basselgia et faig oratiun avon igl Miracullus vut de nossa doña dellas Siat tristetias, et eunc oz igl gy datten perdegtia, chei agien viu, che Nossa duna agy bergiu, u vit la Sia miracullussa Statua viu Curdon giu larmas per ina enzeña dil gron stroff, che veva de Suendar Sur de quest miracullus … tempel et Sur Muster, Sco gliei era daventau. 15 [f. 90a] arivon Sin igls 5. de Maig, la Dumengia, Sin igl quall gy era la Dedicatiun della Basselgi[a] Parochiala de S. Gion Babtista, ei stau la davoss fiasta a schi tresta, A Messa. las Diess ariva la trupa franzossa de Executiun enten Muster; en in Momen eissi stau pertiu ora las postas entuorn antuorn et tsenclau eñ igl vischinadi cun schuldada, pleina de gretta 20 a vendegtia, en moda che Cuninagada de pertut añavon an rutt en las cassas esshas, chei era ina Sgersshur de udir, cun engullar a Sblundergiar a tener cassa Suenter lur plissher, a profonar igls Soings tempels a Sontgias relliquias a Schi zun, chei mai stau enten Muster igl Semiglion dilg temps dil Reig Attille, dils Huñers eñeu, igl quall a faigt scavazar ply cha trenta 25 Relligius ella venerabla claustra de Muster; allura Sigl meins en las Songtias relliquas dil noss glorius Soigns patruns stadas presservadas per uorden dil Biau Adelbert, Avat; igl a era en quella ruina a perssecutiun endirau igl Marteri tras la Spada de quei tiran: eñ questa ruina aber en era questas Songtias relliquas vignidas messas en tsendra. 30 [f. 90b] sin quei gy, Sco avon ei gieg, a igl Gienerall, che veva priu quater ella Abatia, cheu a el faig vegnir u manar tier ell ils Munizipallists, cun far de Saver et a Metter Si alla Vissca. de Muster in branschaz de Diesch Melli frañcs de frontsa enten deñers, a quei en termin de 24. urãs; Neua che ils Municipt. añ quei dau enten ristposta, chei veglien far tut 35 igl pusseivel; aber che quei Sapien ei, chei Segi ad ells bucca pusseivell de puder rebitsar ensemen et zen[za] ina guarda Segien els boca Sigirs de puder ira vinavon a muort la trupa, a plinavon Metter a meuns ils instigaturs della rebelliun. Neua che ils franzoss Saveven schon, co ei era passau cun lur glieut, a che ils perschuniers eren vigni mazai, a den gtiei maniera, 40 tonaton añ ils Cumdants empermez de bocca brisshar, a boca mazar; aber nuott Salvau lur empermischun, su[n]der faig dar igl brandtschaz et sigl Suenter duvrau la pli Sgerscheivla tirania, chei han pudiu duvrar cun ils [f. 91a] paupers vischins de Muster, Senza avon far in giest argumen, co, a gti [p. 197 modifica]

-203-

Diari de Berchter 197 Segi stau la chischun de questa rovina u rebelliun. cheu an ei faig de Saver agli scharschan Ber, che Sin gliauter gy vegni brisshau; et era cumendau, che ell degi far de Saver. aber Sco quell era staus nuott de valler en auters graus, eisseel era staus cheu enten quel, Schon la Dumengia Sera an ei rebitsau ils umens, ton Sco ei han Survigniu et faig manar en 5 claustra et mess a ferm enten ina stanza. la Sera an ei enflau quella vessgtiadira, che era messa giu da meun Schibein de quels perschuniers franzoss, che eren mazai; allura eren schulda vigni Sco gtieuns vietrics a Schi zun, che ils offiziers Sez eren strusch Sigirs della vetta a muort la gronda rabia a gretta della schuldada; ei era ina chaussa de gronda Snavur 10 mo de mirar tier, Nun gyr a quella paupra glieut, che a stoviu enprua la Vendegtia de quella Sort; passon vinavon quella tresta noig [f. 91b] vignien Neu tier quei sventirau gy Sin ils 6. de Maig, che era la fiasta del Martiri, … che Song Gion avengialist vigniu mess enten igl jelli buglien avon la porta Lattina, Sco igl (igl) quall gy Suenter la Vissca. de Muster a priu Si 15 de Muster a priu Si de far firau per boñ per ina perpettna Memoria a tuts vischins, che vegnien Suenter. et per engratiamen et per Sufragi dellas paupras olmas, che an sin quei gy piars lur vetta enten quella vendegtia duvrada Senza fundamen a giustia enconter las perssuñas inozentas et mai stadas Sin la mendra causs' eñ Cuolpa de quella inventada rebelliun enconter 20 … la trupa franzossa. La dameun bein merveigl eissei vigniu dau igl Cumon, che igls vischinadis … degien, gti che agi S. h. Cavals, degi manar neu tier; et alura añ ei priu giu igls deñers della cuntributiun quei, chei han pudiu rebitsar, et era priu S. h. vachas et autra argentaria lien. 25 la Vissca. de Tuiets vevan ei messi ina cuntributiun de tsunc melli francs de frontsa et en bocca stoviu Sentir la vendegtia della trupa; Medell … ei era messi tsun melli francs [f. 92a] et auter en ei bucca Stoviu Sentir plinavon la vendegtia. arivoñ allas 6. della dumeun eissei dau fiuc alla venerabla Claustra, 30 et igl vigt de a Cletta, a Sin quei momen añ ei entsiet a mazar tons omeñs, Sco ei an traplau enten lur Meuns. aschia an ei era dau fiuc al vigt de Muster a S: Gion a raveras, gonda a fanteuña. funs a Clavau nief, alla basselgia della faria cun tut igls bageitgs … dentuorn, cun ilgs S. h. muvels, che eran lien et S. h. tiers manedels. 35 en quei Momen, chei maven entuorn a den fiuc, anei era ils omeñs, che en vigni a meuns, priu la vetta. suonda gti a neua mingtin ei vignius per la vetta: il Sigr Landriter Giohen de Castelberg, in Sigr de 80 oñs, añ ei priu la vetta Sut la Sealla denter carcarolla a chistliun; 40 il Re. Pader Gregory, Decan della venerabla Claustra, cun Siu Survien … gioder fopa alla Crussh per ira a S: antoni; igl pader ei era Sutteraus a S. antoni;

-204[p. 198 modifica]

198 Diari de Berchter perssunas, che en Stadas Seretraigtias en in tsaller eigl vigt ella cassa Crest flurin Huonder: Plazi Antoni Huonder, cun Sia duna et duss affons Schumials, Oña Maria Huonder et ina autra ona Maria Ber cun Siu figl Mattias, las quallas 5 7. perssunas en steñschentadas eigl Sura tsaller; [f. 92b] … stahalter Crest Antoni … de flurin era blassaus digl emprem de maig et era enten leig, aschia stoviu brishar vivs enten cassa Sia; Clau giosseph caviezell ei vignius mazau en cassa Sia, enten preschietsa de Sia duna: ei vignus Sittaus tras las combas et Suenter chitsau tras igl brust cun treis baionettas; Mengia 10 andruet ei Sittada cun ina balla en cassa, che Steva (Sia) Sia Sora; Ignazi Berther, mont cun Siu muvell naven de funteuna enconter rieven, ei vignius Barbaramein mazau cun ply mortallas blessuras; a fuñs ei vigniu mazau tomasch flep cun ply mortallas blessuras; et adam da Crap era igl Semiglion; … Str. Gion alliciss moñ ei era blassaus mortallmein, et Giachen antoni 15 mon ei era blassaus mortallmein enten preschents de Sia Muma, che era grat Sper el, et stoviu mirar tier tier quest Spectachen cun Sess eigls: quests quater Omens en Semess enschanuglias avon igls franzoss et rugau perdun, et vigniu duvrau questa tirania; Maria frena de florin ei brischada en cassa Si fuñs. 20 Ussa resta ei de Scriver, coñs en vigni manai naven de Muster; Sigr. da Landa. Gion Lureign Carigiet; Sigr. Doctor tomass Berther, — quels eran Munizipals; Str. babtista Durgiai; andriu Huonder; Crest flurin Huonder; Re. Sur Bissgtieun andriuet, Stiaffen Smed, Pieder Maissen, [f. 93a] Gion babtista Andriuet, a Calloster Giachen frantseissg Rottmon, Str. Gieri 25 Giosseph de Sax, chrest antoni sialm, Sigr. Landa. Curdin Huonder, e Frater Ursicin, il qual la nog giu Glon tras agit dil Husar, il qual era Diaconus, ha podiu fugir. quels umens en vigni manai a Cuera tras la trupa franzossa en ina maniera tuta via crudeivla a bunameing zenza dar vivonda; denton Sin ils 30 6 de Maigt ei la dumeun entuorn las 6 uras della dumeun ei vigniu envidau … il fiuc buñamein bageig per bageig et brischau giu la venerabla Claustra cun las Basselgias leu cun tut il bi uorden, che era lieñ, ton dellas basselgias Sco della venerabla Claustra cun igl buñs Zeñs, chei vevan tot mess en tsendra Sco era las Songtias relliquias, che senflava enten la cãpella 35 della Songtiadat, igl quall Nuss lein remarchar ceu suenter; per igl emprem ils Corps Soigns de S. Plazi a S. Sigisbert, che eren enten duas trochas Sullaradas cun bien aur et endadeñs preziussamein fezigiau eñ zun custeivel; il Piez dil bien S. Plazy Martir en ina trucha tut de Helfabein, entuorn garnida cun bien argien et en dadens era il piez, che era eunc de 40 Seun cun in pretius a Custeivell tsupy, che ina semiglionta rarritat era bocca de enflar, aschi zun chei deva dubitonza de esser faig de Crisgtieuns Humans. la trucha gronda cun igl gtierp dil bien Soign adelgot, avat de Muster et Uesshgt de Cuera, totta enfarada cun massiv argien et endadens

-205[p. 199 modifica]

Diari de Berchter 199 custeivlamein fazigau en la Songtia ossa; il gtierp de Songt Purpurin Martir de ruma en ina trucha cotsna Sallurada, custeivel fezigiau en la Songtia ossa; il gtierp de Songt tiefel Martir de ruma en ina trocha cottsna Sullarada … et custeivlamein fozigiau en la Songtia ossa; igl gtierp de Songt pius Martir de Roma enten ina trucca cottsna Sullarada en Sut il altar, 5 grat Sut igl ner davoss igl antipendi, fezigiaus zun custeivel; plü era ei il brats de argien de Song Sigissbert et ply duas cavazas della compagnia de S. urschula, et de quella ossa [f. 93b] Songtia da quella medema compagnia; … et ply 4. truchas de Songt donau e songt Sinferi Martirs de Ruma; plij 2. truchas de S. Pieder a Songt paul, apostels; ply ina trucha de S. 10 meinrat et ina truca de gaigl; 2. truccas de Soñgt fellix a Regulla, fargliuñs … a Martirs; pli ina trucha de S. carli, Uesgt a cardinal de Milleun, il quall era staus Sez en perssuna tseu a Muster a vissitau las S. relliquias dils noss gloriuss Soñgts Patruns S. Plazi a Songt Sigissbert, cun eun ply trochas, [en] las quallas eren eunc in gron diember de ossa Songtia (Sontgia) a 15 tut zun custeivlamein fazigiau eñ; cun autras custeivlas caussas a rarritats, che Senflaven en las Basselgias et enten la Claustra; cunzun la bialla Biblotecca, … de tutas Sors cudischs a Scartiras veglias et antiquitats a Maleigts a Contrafets, Sco era autras raubas, de tutas Sors paramentas custeivlas, che Senflaven enten la[s] basselgias a enten la Claustra, ei tut vigniu mess en 20 tsendra; igl vigt de Muster cun la Cassa dil Cumin cun igl arkiv, Sco era enten las ply part dellas casas Senflava biar rauba (a) custeivla a Scartiras a Documens veigls de alps a Dreigts: quels Bageigts en tuts vigni Sblundergiai … a mess en tsendra; ply La basselgia della faria a S gion babtista cun Sia paramenta, che era zun custeivla, biars calisch de argien et il zibori 25 et la mistronza tut argien treis amplas de argien grondas et in rauhfas de argien cun la plipart pleunas racamadas u cun aur, ñer en argien, ils 2 vuts ner statuas de nossa duna [f. 94a] dellas Dollurs a dil Russari, Sco era il bi ornamen de tapezaria de tamassa gtietsen, et ils bials custeivels altars cun quei gron a Custeivell Malleig dal Batten de S. gion, che Batigiava 30 nies Segnier jessus enten il jordan; a tutas tavlas bein Sullaradas cun bien aur et las orglas et enten igl clugter quels 4. zeñs de ina conzertura, la qualla era ne de Lunsch ner de tier in Semiglion tuccar, cun las uras, che deva e repeteva; cun igl archif dal Cumin eigl cumah della Spenda, neua Senflava tutas Scartiras vegllias a Documens dil Cumin da veigl enneu, Sco 35 era las Scartiras della Vissca. de Muster a Documens de quellas, a brefs a urbaris; pli las casas della pervenda cun tut lur mobel lien; Sco era las casas entuorn a biars vischins, che stevan feig bein, Sco era las casas a raveras a gonda et funs a clavau nief a dacleta a funteuna: in Soma 3 basselgias ella Claustra cun tsien a qui[n]diss cassas a tsien a dus clavaus 40 de freig a 7 stizuñs cun rauba lien pli u meins a S. h. Biessgtia gronda 70. s. h. vachas, vedials et Biessgtia manetla 42. et tiers manedels, nuorssas, S. h. cauras a tiers cassa 204. [p. 200 modifica] ils zeñs della faria a S. gion: igl gron era de peissa 50 Centners, il messeun 35., il zen de russari 20., igl pign 5., Sco las brefs de Marchau las quallas se afflen eunc enten Muster presservadas plaiden; ply era ei enten igl cucler ping duss zens pigns a buns; tots eran feig bien mettal a de buna materia, cun buna feradira bein luvrai; per bocca ira Surora resta ei eunc de preschriver las Songtias relliquias, che Senfl. enten la Basselgia et autras caussas, che en eigl Sura bocca de clarau ina gronda Crush de argien, bein greva a de bialla; las Cruñas de de nossa duna cun igl Zpster et la Spada, tut de bien argien; duas mistronzas de argien, ina cun la particulla dil len della Songtia crusch et lautra de S. fidel; [f. 94b] ply duas truchas grondas de reliquias de diferens Soingts de mingtia meun il altar gron; Sin igl altar della Songtia fossa era ina trucha gronda a bialla cun las Relliquias dels apostels Soign Simon e giudas cun duas stattuas de S. flavian a S. Bunaventura, cun mingtin fezigiau eigl brust lur grondas a biallas relliquias; plü ina truca dellas relliquas de S. Maria Madleina; ply eunc 4. autras trochas cun Relliquas de indiferens Soings; plü dus vuts eigl brust fezigiau eñ lur relliquas; ply eigl altar dil Santissim Num de jessus fazigiau eñ la Cavaza de S. fellizissim … martir cun eunc pli Songtia ossa; ply era ei in gron a bi vell davoss igl altar gron, tut de Seida cotsna a alva, che cuvreva davoss tut igl altar, fãig cun Sdremas, cun Siu bi baldachin de tamasch gtietsen cun Sias franzas, il qual ei vignieva mess Si Sin las fiastas; Sco era tuts ils candelliers … et peis de Maigts, tut cufer a Surgientai; ply era ei biars a bials artipendis recamai, ner de bruccat; ply 2. ballducins, in de bruccat et in 25 che era avon paucs ons cunpraus et era rehamein raccamaus cun aur, cun Sias mizeroclas et franzas tut de aur; ply era ei 5 visgtius dels vuts da nossa duña, tots recaamai cun aur et biaras a custeivlas madaglias a Cruschs a de argien et aur et ringtias da ureglias, a anials de aur in gron diember a cadeinas de argien; plü in bi cafenun de brucat cun biars auters cafanuns et fendlis pingts [f. 95a] a grons, cun in gron diember Biancaria della Basselgia; plü in gron a bi (in) tron per Expoñer igl Santissim, tigliaus zun fin et zun bein Sullaraus; ply Senflava ei pendiu Sy ply che diatsien votivs dellas miraclas de nossa duna dellas Siat tristetias, pendiu Si en fuorma de tavlas grondas.

DUITG BALLETA.


Cudisch de mia vetta.

(Nach dem Autograph des Verfassers.)


[p. 22] Jau pudevel era bein con ilgs mats, ei mi an faig far Capitanni per nossa dunna duost, conter mia veglia, jau vai ilg devos reschiert, jau vai era giu purtau ora con mei inna plema de Capialla Cotschna et alva,