L'Asino e il Caronte/L'Asino/Scena VII

Da Wikisource.
Scena VII.

../Scena VI ../Scena VIII| IncludiIntestazione 27 settembre 2016 75% Da definire

Giovanni Pontano - L'Asino e il Caronte (1491/1507)
Traduzione dal latino di Marcello Campodonico (1918)
Scena VII.
L'Asino - Scena VI L'Asino - Scena VIII
[p. 62 modifica]

VII.


Pontanus, Puer, Pardus.


Pont. — Lepidissime illud quidem!... et rudit simul et calcitrat, meum delicium: unum illud defuit, asini quod solent. An fortasse puduit hero praesente crepitulum facere? Vides quid praestet domini reverentia? Blandire illi, bone puer!... fac delitias... dic bellum aliquid.


Puer. — Agedum, Cyllare! Eugedum, heros Arionice!... herum honora, praesta quod ludentes asini heris solent insanientibus!... concrepa musicum aliquid!... effice, si qui delirium aucupantur nostrum, tuum ad numerum choreas ut ductitent... Septenarium iam fudit Calliopa: salite, hortenses deae!... Heus, heros Cyllarice, numeros muta! Anapesticum volo... Non placet in hortis Iambicum... theatris illum ablega...

Pont. — Amabo; ut belle! ut in tempore omnia!


Par.(dalla siepe). Asinus crepat, nos dirumpimur.


Pu. — Heus, Arion! non mihi inter crepitandum placent caudinae blanditiae! Tute tibi caudam contineto... nec est quod muscas ab ore arceas flabello tam lepido... Apage caudam a me! hero tuo subcodaneas istas blanditias tam suaves ventila!...

Pont. — Dic illi bene... Ne subirascatur vide... Age, Arionice! age, Cyllarice heros! sentiat te herus tuus hilarissimum, quando ipse hilarissimus es... [p. 63 modifica] [p. 64 modifica]

Pu. — Choream ductitat bestiola... Secedite, Napaeae; ne dum ternarium saltat, dum septenarium crepitat, ora vestra illiniat purpurisso... Ah ah ah! post ingentes tonitrus, ingentes pluviae: potuitne lepidius ac magis in tempore?... O Arabicam mercem, Sabaeaque odoramenta! Agite, amantes... legite muscum, seligite zebethum, implete arculas cyprio pulvillo...

Pont.— Oh delicias regias! o ludos Olympico deo dignos!... Nonne ego te vel ostro instraverim Tyro abusque advecto?

Pu. — Fac venalem prius purpurissum... inde tibi pretium proveniet tantum, ut fibulas etiam aureas ostro suffigas, et auratas cingulas, quibus illud subliges, here delicatissime! Sed quid hoc, Cyllare? quid — inquam — Cyllare?! Disciplina haec haudquaquam mihi satis placet... Hero, non mihi, ludum ego calcitronem instituo... Abi malam in rem!... Blanditias istas tam urbanas et lude et applaude domino tuo tam delicato... Ad illum recursa, illi concine cantilenas istas tam lepidas... asininum istud plectrum illi perpulsato! An etiam me petis?... etiam atque etiam calce petis? Proripe hinc te ad regem tuum, nequissime!

Par.(dalla siepe). Quid hoc?... post suaviura, etiam complexum parat quadrupes spurcissimus?!... Pulchrum erit videre quo asininae istae deliciae tandem, ut dici solet, evasurae sint.

Pont. — Cur puero tam bono, mi aselle, malefecisti?... quid altorem tuum verberasti tam impie? An fortasse hordeum tibi negligentius excrevit? an pectinem dorso inclementius duxit?... Vide vide, amabo, ut prae pudore auriculas... ut caput etiam demisit... ut obticuit pudentissimus!... Pigetque poenitetque maleficii. Eum ego te, aselle, velim qui [p. 65 modifica] [p. 66 modifica]in asino quidem asini nihil habeas, qui sis urbanitate ipsa ipse urbanior.

Par.(dalla siepe). Utinam ne in homine qui asinos sese gerant etiam plurimos invenias! Pervetusta est Asiniorum familia, longeque nostris in urbibus numerosa... Quae enim domus quam haec ipsa est tam ferax? tamque foecunda propagatu atque altu?

Pont. — Hoc sis, puer; flabellum cape, culicemque illum quam potes longissime abige...

Pu. — Abegi: salvus est dominus, salva est patria!

Pont. — Defrica illi auriculas manu quam levissima... Vides ut gestit? ut tibi gratias agit?... tantum non tete osculatur.

Pu. — Abi in malam rem, osculi genus tam suave! asininas morsiunculas tam illecebrosas!... Labra pene mordicus abripuit...

Pont. — Ne, quaeso, irascere! titillatum tute illi concisti: tua est culpa. Duc palmam urbaniuscule ad coxam atque sub ipsis ilibus...

Pu. — Hoc ago. Cave, bestia; quid caudam ventilas?

Pont. — Ne time! ventrem defrica; idque quam levissime ut agas vide.

Pu. — Istud ipsum agitur... Quid crepitas, nequissime? quid pedem quassas? Vide, bestia! cave, bestia!... siste, ingratissime!... Here, tute hoc ipsum age; mihi in asino imperium nullum est... Costas pene calce diffregit! Non sensisti ut insonuit pectus?... Nova haec musica asininaque harmonia placeat cuivis; mihi cum asino posthac res nulla futura est amplius, nisi vectem etiam quernum testem adhibuerim.

Pont. — Abiit puer, et quidem exclamabundus. Vides quid egisti, mea voluptas? Non te pudet, non te poenitet altorem tuum etiam liberalissimum pulsasse tam illiberaliter?... deturbasse in terram [p. 67 modifica] [p. 68 modifica]pexorem obsequentissimum tam impudenter? deblantitorem tam lepidum pene mutilum fecisse naribus, tanta cum pervicacia?! Non intellegis quam inique a te factum sit, quam etiam impotenter? Amabo, deliciae meae: mores istos agrestiores exue atque urbaniores indue... Quid puerum pepulisti tibi tantopere indulgentem? Abundas ocio, abundas hordeo... ornamentis etiam regiis nites!... Hos te mores induere velim, hanc hero gratiam tot pro beneficiis referre... Demisisti caput... heri pedes delinxisti: nunc mihi places, dum te malefacti poenitet, dum erratorum pudet. Hoc est sapere... in manifesto peccato audire institutorem, ac recte monentis praeceptis obtemperare. Atqui ego te — pro poenitentia ista tua — vel sapone etiam arabicis odoramentis condito totum perluerim, caput et pedes laverim. Pelvem afferte!... in eaque tepidiusculam plurimam, myrteo cum liquore arabicisque condimentis, quibus meas delitias more meo inungam... Bene habet: aqua tepidiuscula est et multa, pelvis bene ampla et nitida, liquor, quem ipsius Veneris dicas, condimenta, quae Arabiam illam quidem Eudaemonem huc secum pertulisse videantur... Quod ultra desiderem nihil est... nisi te ut agas quam mansuetissimum dum te perluo... dum te inungo, delitium meum!

Par.(dalla siepe). Expecto videre quo res haec tandem sit evasura...

Pont. — En iam blandiris, iam caudam surrigis, iam capite micas, totusque tote etiam corpore, meus asine, mihi gestis. Euge, deliciae, ut ego te nitore ipso nitidiorem reddam... Siste; age caudam ad me, dum bene lotam depecto quam lepidissime... depexamque multo lepidius inungo... Quid hoc, quod clunes mihi lavandas, asine, vix porrigis?... Non satis placet ista pedum tam frequens [p. 69 modifica] [p. 70 modifica]agitatio... An fortasse titillatus ipse te cepit?... Hoc illud est, mea animula... Verum ego longe te ineptior sum, qui non a capite loturam coeperim. Sensisti erratum;... hinc mihi caput obiicis, hinc auriculis micas. Euge, lepidissime! ut te delectat tepidula? ut frictio tam minuta et lenis?... Nunc me beas, dum dentes restringis, dum morsiunculas tam urbanas ludis... Apage, apage! animal inertissimum, bestiam ingratissimam!... Ut mihi pene manum utramque morsibus abripuit!... ut me tam obfirmato capite percussum in terram atque in lutum excussit!... Arbuscula haec vix praesidio mihi fuit, quominus stratum me atque humi iacentem... et pedibus inculcaverit et calcibus totum diffregerit!... Apage te, bestiam nequissimam!... Hoc hoc illud est... Tarde illud didici senex improvidus, homo minime consideratus! Hoc hoc illud est, inquam, illud quam usurpatissimum «asino caput qui lavent, eos operam cum sapone amittere... et in asinum abire qui asino delectetur». Quocirca frustra me et opera et sumptus habuit. Sero hoc didici; iuvat tamen exemplo ipso alios commonuisse. Oh asini, valete iam! valete posthac ipsa cum Arcadia asini! [p. 71 modifica]

[p. 62 modifica] [p. 63 modifica]

Scena VII.


Pontano, il garzone, e Pardo nascosto.


Pont. — Ma sai ch’è bellissimo?!... Raglia e tira calci insieme, quel mio amorino! una sola cosa non fa — di quelle che sogliono far gli asini — e non lo fa per rispetto al suo padrone... Ti vergogni, vero, di... sparare in mia presenza? Fagli una carezza, buon ragazzo!... digli una parolina... digli qualcosa di bellino...

Garz. — Su dunque, Cillaro!... Su, eroe Arionico! fa onore al tuo padrone! fa il tuo dovere, come lo fanno gli asini quando scherzano coi loro padroni a cui ha dato volta il cervello!... Spara qualche cosa di ben musicale... E se c’è qualcuno che stia osservando questo nostro delirio, fa che danzi al tuo ritmo... Il settenario ha già messo in fuga Calliope; danzate voi, ninfe degli orti! Su, Cillarico eroe... muta la misura!... Voglio l’anapestico, adesso!... Non piacciono i giambi negli orti; bisogna riservarli ai teatri...

Pont. — Oh bravo! come sei dotto!... come gli dici bene... come tutto va a tempo!

Par. — L’asino scorreggia, e noi scoppiamo...

Garz. — Dunque, Arione!... Tieni la coda a te... A me non piacciono queste carezze caudine in mezzo a questo speteggìo... Non c’è bisogno che tu mi voglia scacciar le mosche dalla faccia con codesto ventaglio di nuovo genere... Là, colla coda!... riservali pel tuo padrone questi sventolamenti subcodanei.

Pont. Parlagli con garbo... che non avesse a sdegnarsi... Su, Arionico! su, Cillarico eroe! Se tu sei di natura ilare ed allegro, fa che ti senta allegrissimo il tuo padrone. [p. 64 modifica] [p. 65 modifica]

Garz. Ecco che ora fa il giro tondo... Allontanatevi, o Napee! affinchè, mentre balla il trescone a tre tempi, mentre strombazza il settenario... non vi sconci il viso di belletto puzzolente... Ah ah ah!!... Tanto tonò che piovve!... era naturale... Che cosa buffa!... O padrone! è tutta merce arabica, profumi dei Sabei... Su, damerini! venite a raccogliere il muschio, fate scelta di zibetto! empite le vostre scatoline di cipria...

Pont. Delizie degne d’un re! giostre degne del dio di Olimpia... Non dovrei io ricoprirti di porpora, fatta venir fino dalla lontana Tiro?

Garz. Metti in vendita, prima, tutta questa di porpora purulenta... Ne ricaverai tanto denaro, da poter anche mettergli le fibbie d’oro, e legarlo al sottopancia con cinghie dorate... Ma che hai, Cillaro? Oh Cillaro, dico!... Chi t’ha insegnato a scalciare così?... Non mi piace, sai!... Serbale pel tuo padrone queste giostre del calcio... Eh va in malora!!... Le hai imparate in città queste «urbane» carezze?... Va dal tuo padrone, che è così raffinato! Corrigli dietro... cantagli queste tue cantilene originali... suonagli codesto tuo plettro!... E ora... perchè t’alzi in piedi?... E tu mi assali?... Oh va addosso al tuo padrone, al tuo re, brutto infame!...

Par. — Che è ciò?... Dopo il bacio, dovremo veder anche l’amplesso asinino?... Chi sa dove si va a finire!...

Pont. — Perchè hai fatto male a questo ragazzino così buono, asinello mio? Non sai che è lui che ti dà da mangiare?... forse è stato poco attento nello sceglierti l’orzo?... ti ha pettinato rudemente sul dorso?... Vedi, vedi, garzone... come per la vergogna ha abbassato le orecchie... e anche la testa... e ora tace pieno di vergogna... Gli rincresce d’averti fatto del male, e se ne pente. Vedi, [p. 66 modifica] [p. 67 modifica]asinello mio caro, che in corpo d’asino non hai nulla di asinino... Vedi? io vorrei che tu fossi più gentile di Madonna Gentilezza...

Par. — Così non si trovassero anche fra gli uomini molti che si diportano da asini! Ma la famiglia degli Asinii è molto antica, ed è molto numerosa anche nelle nostre città... Non c’è altra casata come questa, che sia così feconda a propagarsi moltiplicandosi...

Pont.— Sii buono, ragazzo... prendi la sferza... e allontana più che puoi quella noiosa zanzara...

Garz. — L’ho scacciata: è salvo il padrone, salva la Patria!

Pont.— Ora grattagli le orecchie leggermente... Vedi come esulta?... come ti ringrazia?... Per poco non ti dà un bacio...

Garz. — In malora coi tuoi baci! Mossette graziose, queste?... M’ha quasi strappato un labbro con un morso...


Pont. — Non t’arrabbiare, prego!... gli hai fatto il solletico: è tua la colpa. Menagli gentilmente la palma della mano sulla coscia e presso gli inguini...

Garz. — Ferma, bestione! Cosa sventoli con la coda?

Pont.— Non aver paura... fregagli leggermente sul ventre...

Garz. — Fermo con quelle zampe, brutta bestiaccia!... fermati, dunque!... Padrone mio, fateglielo voi: io non ho nessuna autorità su quest’asino... M’ha quasi rotto le costole con un calcio... Il mio ventre ha risuonato come un tamburo... Non mi piace questa musica asinina, se non mi si concede di suonarlo anch’io con un buon bastone di querciolo... (parte adirato).


Pont. — Se n’è andato gridando... Vedi che cosa [p. 68 modifica] [p. 69 modifica]hai fatto, delizia mia?... Non ti vergogni d’aver tirato un così brutto calcio a chi ti nutriva tanto liberalmente? Non te ne penti?... E lo hai gettato a terra... Lui che ti pettinava con tanta cura... E gli hai quasi strappato il naso... a lui che ti diceva le paroline dolci! Non capisci che sei stato proprio cattivo e prepotente? Sii più gentile un’altra volta!... Che cosa ti manca? Non hai nulla da fare... hai biada in abbondanza,... risplendi in un paludamento da re... Ed è questa la tua gratitudine?... Sì, così... ora mi piaci... leccagli i piedi al tuo buon padrone... dà segno che sei pentito... Questa è la vera saggezza! conoscendo di aver mancato, ascoltare i rimproveri e i consigli di chi ha la cura di educarci... Ebbene, in ricompensa che ti mostri pentito, io ti laverò tutto con sapone profumato; tutto, da capo a piedi... Portatemi il catino!... e metteteci dentro molt’acqua tiepida, profumata di mirto e di arabici odori, affinchè io... Sta bene: l’acqua è tepida e abbondante, il catino è ampio e pulito, l’olio profumato potrebbe servire alla dea Venere, i profumi vengono sin dall’arabia Felice... Sta buono, ora che ti lavo... ora che ti ungo e ti profumo, delizia bella!






Par. — Ma dove s’andrà a finire?...

Pont. — Ecco che fai già le moine... e rizzi la coda... e accenni col capo, e sei tutto grazia e mossette lusinghiere... Su, dunque! che io ti faccia più splendido del sole!... Dammi qua la coda, perchè te la pettini dopo avertela lavata... ora te la ungo... E perchè non mi porgi le groppe che te le lavi?... Fermati, che non mi piace che tu scalpiti tanto... Ti senti prudere? ti s’è fatto il solletico?... È così, animuccia mia!... Ma io sono più sciocco di te, che non ho cominciato a lavarti dal capo... Ti sei accorto che avevo sbagliato, e perciò mi facevi cenno [p. 70 modifica] [p. 71 modifica]delle orecchie e del capo... Ti fa piacere questa acqua tiepida?... e che io ti ci freghi così leggermente e minutamente? Oh caro! come mi fai felice a sentirti così rodere i denti... a vederti dar questi piccoli morsi come bacetti gentili... Va via! va via!... brutto asinaccio! bestia ingrata e ignorante!... O non mi ha quasi stroncate le mani con un morso?!... e m’ha gettato a terra e nel fango... e se non mi riparavano quelli arboscelli, quand’ero a terra mi finiva a calci! Via, via! bestia malvagia!... Ho dovuto imparar da vecchio la verità del proverbio «che chi lava la testa all’asino, perde il tempo e il sapone... e che chi sta volentieri con gli asini, merita di diventar asino anch’esso!» Ci ho rimesso tempo e spese... Ma non importa: qualcuno forse imparerà dal mio esempio. Tardi ho imparato! Addio, asini, per sempre! addio a voi, e a tutta l’Arcadia!