Rätoromanische chrestomathie X/Catechismus - P. Gion Andreas Lanfranchum

Da Wikisource.
romancio

Gion Andreas Lanfranchum 1916 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, X.djvu Catechismus - P. Gion Andreas Lanfranchum Intestazione 7 maggio 2023 75% Da definire

Inhalt Chiarta da subietsiun da 1689
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. X
[p. 1 modifica]

P. GION ANDREAS LANFRANCHUM.

Cathechismus dalla vaira sonchia cretta chatolica per amussar la giuvantum, tras P. Gion Andreas Lanfranchum Doctur dalla sonchia theologia & Plevan in Mustair messora in Romaunsch. Sqischat in Bressa, tras ils Taurlin. Cum lobienscha del superiors.

[p. 2] INTRAGVIDAMAINT

Dad’ infurmar l’ s’ Vffa(n)[u](u)[n]s in la vaira cretta Cattolica.

D.
P
Archiai chiasa eis l’hom Sckiefit?

R. Per cognioscher, amar, & galdair Dieu eternalmaing.
D. Quali eis la chiascun, chia l’ hom nescha priua da taunt bain?
R. La ciaschùn, eis’ il pechiadt original, aiunt’ il qual totts, scò filgs, d’ Adã sũ cõcepits, & neschã.
D. Chiai remèdi hà l’ hom pars’ liberar dal pechiadt, & suruegnir darchiau l’ eterna beadentscha?
R. Ingiùn? autra chiasa, cò esser bon Christiaun.
D. Chiai vol dir bun Christiaun?
R. Christiaun eis quel, il qual sion d’ babgiadt, fà professiun dalla doctrina, & sonchia ledsch da Christ noss’ Segnier, & bun’ Christiaun eis’ quel chi salva la ditta ledsch, drizond la sia vita souainter tal doctrina.
D. Quantas chiases sun basgniusas al Christiaũ?
R. Quattuor.
D. Quales suni?
R. Cretta, Spraunza, Chiarità, & bunes ohures.
D. Chiai chiasa eis cretta?
R. L’ eis vna glium diuina, chins’ dà fermezza à crair fermamaing tot quai, chial nos Segnier [p. 3] Dieu ans’ hà palantadt pars noss’ Saludt, & ins’ metta auaunt in la sia sonchia Catholica Baselgia tres mez da seis pled.
D. Chiai chiasa eis minchuun fidel Christiaun vbligiat à crair? E. Quai chi s’ cuntegnia in’ la credenzia dal Apostels.
D. Chi chiasa eis credenzia?

[p. 2 modifica]
R. L’eis vn cuort cumpigliamaint dals sacrets’ dalla nossa sonchia cretta.

D. Da chi eis’ la instituida?
R. Dals dudesch Apostels.
D. Dilla sù?
R. Iau crai in Dieu bab tot’ pussaunt, creader dal Tschel è dalla terra.
Et in Jesum Christum seis sulet filg, noss’ Segnier, il qual’eis stat concepit dal Spiert Sonch, naschu da Maria Virgina.
Hà indurat sot’ Pontio Pilato, crucifichiat, mort, & sepulut.
Eis’ijt giò à l’ vfiern’, il tearz di resusta dalla mort.
Eijs ijt al Tschel, e sezza dalla dretta vart da Dieu Bab tot’ pussaunt.
Da là hal da gnir à giudichiar als viufs, & ilsi morts.
Lau crai in’il Spiert Sonch.
La Sonchia Baselgia Cattolica, la cummunaunza dal Sonchs.
La remischiun dal pechiats.
La refusustaunza dalla chiaren.
La vita eterna. Amen.
D. Chiai chiasas contegni in quista credenzia.
[p. 4] R. La cugnitiun da Diu, & dallas sias ohures.
D. In quantas parts eis’ l partida?
R. In dudesch, chis’ nomnan als’artickels della cretta.
D. In chiai moèd s’ pò partir giò quai chi s’ disch in quista credenzia?
R. Siond chia l’as ohures da Dieu s’ mainã trais principales; prum artickel tractaia dalla creatiun; il s’ seschis sieuguan dalla redemtiun; il s’auters tschingk dalla santification, matond’auaunt a minchin’ohure una dallas trais persunes diuines, alla quala sa scriua prò.
D. Chiai chiasa s’ cuntegni in’il pruim artickel?
R. Lans mossa il prumma chi eis ùn sulet Diù, il qual chia nù dèn crair, chi sia vna sustanza da natura, senza materia, nun mùndaiula, da perfetiun infinita, da durar eternamaing, da virtù’ tottes chiases pussaunta: vna in essenza, & trais in persuna, Bab, Filg, & Spiert Sonch.
D. Declaram il sacret dalla Trinità dallas persunes Diuines?
R. Il Bab nun’hà principi d’alchiùn; il Filg eis generat eternalmaing da Bab tras generatiun d’intellet; il Spiert Sonch proceda tres amur dal Bab, & dal Filg, & tottes trais persunes sun’ùn sulet Dieu, dalla medema essenza, vurtù, & maiestad.
D. Daclera il prùm artickel?
R. Dieu tras sia buntà, e da principi hà creat our d’ nùglia il Tschel, & la Terra, & tottes chiases [p. 5] visibles, & inuisibles, & las’ mantegnia, las’adrizont tottes, cun la sia prouidēzia a l’hur fin.
D. Nun’eis tot quist cumùn eir’al Filg, & al Spiert Sonch?

[p. 3 modifica]
R. L’eis vaira, ma scriua prò al Bab tras esser la prumma persuna dalla Divinità, & principi dallas’autres.

D. Daclera il second artickel?
R. Par liberar à l’hom dal perchiadt, craijain nu chial Filg da Dieu eis dauanta hòm, restondt Dieu, & eis stat numma ad Jesus, qual eis Saluader; & Christ, qual vol dir vntschùt del’ Spiert Sonch.
D. Chiui s’ contegni in il tearz artickel?
R. Chiai l’eis stat’ concepit dal Spiert Sonch in’il vainter di Maria Vergine in Nazareth, & da della eis naschùd in Betlehem, sot Cesar Augusto, restondt ella Vergina in’iil part, & dauo il part.
D. Daclera il quater?
R. Dauò d’ s hauair sorpurtadt bleares fadies’, fat blears miraquels, & predgiat l’Euangeli, eis’ stat tras invilgia dels’Jùdeas, (d)[c]ondemnat, da Pontio Pilato alla Crusch, & hà volù’ par noss’amur morir sur’quella, & esser sepulùt, restõdt saimper cungiunschùdt la diuina cum l’orma, & cun il corp.
D. Chiai s’ cuntegni in’il tschinchiauel artickul?
R. Eis’yt giò, à l’ vfierẽ, la sia orma sonchissehma par spendrar als Sonchs babuns, & il tearz dì resùstet dalla mort paraimai plù murir.
[p. 6] D. Diaclera il sesauel artickel?
R. Dauò la sia resustaunza quaraunta dirz conuersè cun seis’ discepols, & à l’hura salit in Tschel, & sezza alla dretta vard dal Bab, ad vzat in gliergia, & pussaũza sur tottes creaturas.
D. Chiai chiasa disch il settauel artickel?
R. Al disch chia dal plù ant’ Tschel in la medema nossa chiarn vein à gnir quì giò in quel spauentus, & strimaiuel dì, in’il qual chial’ mond hauar à fin, & totta la glieut venian à cumparair auaunt la sezia dalla sia Maestà par ritschaiuer la plù dauò sentenzia d’esser salfs, oder d’esser condemnats al foc eternal, suainter las’ohures fattes in quista vita.
D. Vegnin al’oltauel artickel?
R. Nu creian, chia’ l Spiert Sonch, il qual proceda dal Bab, e dal Filg, sia vair Dieu sumgiaunt al Bab, & al Filg.
D. Daclera il noauel artickel?
R. Nù creijain, chi sia, & chi vegnia ad esser laimperma quanttadt dals fidels Christiauns in sèmel respats, sco vn corp tras la cretta, & obedienzia dal Spiert Sonch gouernars, & quist s’ nomma Baselgia.
D. Parchia vainla numnada sonchia, siond chia bleares Christiauns sun pechiaduors?
R. Parchiai chial Spiert Sonch afd’in’ella, & in quella sun bleara sõchia

[p. 4 modifica]
glieut, & ora da quella nun’eis santità, vn saludt, & ils pechiaduors haure il Bettaisem, & la sonchia cretta.

[p. 7] D. Parchiai s’ nomni Cattolica, chi vol dir vniuersale?
R. Parchia chia l’eis statta da tot temps, & sarà rasada par tot il Mond, & dals Apostels sundada tras cuntinua successiunt vien à durar saimper sot il govern d’ vn pastur vniuersal, il qual’eis il Pontefice Romanu successor da S. Peider Vicari da Christ in terra.
D. Chiai s’incleigi par la cumunaunza dals Sonchs?
R. Quai chia nù haua in part dallas bunes ohures spirituales, sacrificij, Sacramaints, & hores bunes chi’ haun tots il fidels, & al plu queas chi sun in gratie da Dieu.
D. Chiai s’ contegni i deischauel artickel?
R. La remischiun dals noss’ pechiadts in vurtu dalla gratia da Christ, & dals’ seis dùns.
D. Chiai vol dir vndeischauel artickel?
R. La resustaunza dalla chiarn, chi sarà in la fin dal mond, tornond à gnir in semel las ormas cum l’hur corps, pa(s)[r] esser premiat, oder chiastiats’ souaiater lur merits.
D. Chiai s’ cuntegni in’ l plùs dauò artickel?
R. Il plùs dauò, eis vna fin Beada dalla clera, & perpetuala visiun da Dieu, & dalla vita immortala, in la quala cũ autischmna ailegrezia s’ vein à gialdair eternalmaing l’autischem bain, & la scuntra ils pechiaduors in’il foè infernal vegnien ad’indurar paines, mortuoiris, & tormaints, in eternitadt.
D. Mon’eis quista cretta sufficiainta à far chia l’[p. 8] hom sia giust, e sonch auaunt Dieu?
R. Leis basgniusa, ma nù leis sufficiainta; ma plù bòd pò l’hom hauair la vair cretta, & esser pechiader, & inamich da Dieu.
D. Chiai chiasa damaia sa stoui havair megl’inauaunt da quella?
R. Al dùn dalla sparaùnza.
D. Chiai operatiunt fà in nù quist dùn?
R. E l’adauza il noss affect, ad’hauair spraunza da suruegnir dalla diuina buntà, & da giauùschar tot quai, chia fà da basein, & chi eis’ùtel par noss’ salùt.
D. Chiai bain eis quel chia nù dèn giauùschar?
R. Quel bain, chi s’ cuntegnia in l’aratiun dal Signer.
D. Dilla sù?
R. Bab nos, quel chi eisch in Tschel: fat sonch vẽgnia in tei nom; Il teis reginom vegnia naunpro nù. La tia voglia dauainta in terra, sco in Tschel. Noss’ paundiminchiadi, da à nù hoz. Et ans’ parduna nos

[p. 5 modifica]
dabits: sco nu pardunain, à noss’ debitaduors. Et nun in s’ manar improuamint; dinspersai in s’aspẽera dal mal. Amen.

D. Chiai chiasa giauùschaini in quista vratiun?
R. Prumma quai, chi conuien à Dieu, quai eis la sia Gliergia, & il seis Reginom; & la dampgiamaint da sia volontà in tottes chiases; à l’hura quai, chi pertegnia à nù, qual eis chianl’ins voeglia dunar tot bain, taunt temporar, sco spiritual; e chia l’ins voeglia parchurar dat tot il [p. 9] mal sunquai chia nu riuan alla vita eterna.
D. Daplù inauaunt dalla vratiun chis’ fa à Dieu, nun eiss, eir bain, a clomar als Sonchs?
R. Leis chiasa sonchia, & da pietad als clomar in nosses vratiuns, sùn quai chia els roven par nù.
D. Taunter tots’ sonchs, pro chi dessini specialmaing ricuorrer.
R. Pro la Gloriusa Vergine Mama da Dieu, cun quella vration chiala sonchia Baselgia hà in vsanza dalla salidar.
D. Dila sù.
R. Salüdada, sieasch tù Maria, plaina da gratia. Il Segnier eis cun tai: Tu eisch la plu Benedida taũter las dunauns, & benedi eis il frut dal teis’ vainter, Iesus. Sonchia Maria Mama da Dieu, roua par nu pechiaduors ossa, & in l’hura dalla nossa mort. Amen.
D. Ingiundar naun sun tràts quists pleds?
R. Da queas madem pleds, chia l’Aunquel Gabriel, & Sonchia Elisabeth haun saludat à nossa Donna, in semel cun alchiuns pleds dalla Sonchia (S)[B]aselgia.
D. Daplunauauarunt dalla cretta, & dalla spraunza, chiai chiaisa baseigna l’hom hauair sunquai chial sia giust?
R. Il dun dalla chiarità, chins’ da forza d’amar à Dieu sur tottes chiases, & al prossom, sco à nu in success’, & totes autres chiases par amur da Dieu.
D. Chiai vurtudts’ son quelles, chins’à sùn dartes [p. 10] cun la chiarità?
R. Prumma las quatter vurtudes chiardinnalles, quai eis Scortezza, Giustia, Temp(t)[r]aunza, & Fermezza.
D. El’hura qualles autres?
R. Ils set duns del Spiert Sonch, quai eis intellet, subgièntescha scienza, cuselg, pietà, temma da Dieu, & fermezza.
D. Qual s’ sun ils’ fruts dal Spiert Sonch?
R. Chiarità, algrezzia, pasch, pacencia, benignità, buntà, lunganimità, bandusezza, cretta, modestia, continenza, & chiastità.
D. Chiei reisti plù?
R. Las’ott beatezzes.

[p. 6 modifica]
D. Dilles sù?

R. Beats ils pouers de spiert, parchiai lur eis il reginom dal Tschèl.
Beats ils bandus, parchiai eas vegnian à possedair la terra.
Beats, queas chi cridan, parchiai eas vegnian ad’esser cufertats.
Beats queas chi haun fòm, & saij dalla giustia, parchiai eas vegnian ad esser sadulats.
Beat ils misericorgiaiuels, parchiai eas vegnian à suruegnir misericorgia.
Beats queas chi sun d’ vn nèt cour, parchiai eas vegnian à vezzer Dieu.
Beats il paschaiuels, parchiai eas vegnian ad’esser numnats filgs da Dieu.
Beats queas, chi induran per[s]ecutiuns paramur [p. 11] dalla giustia, parchiai lur eis il reginom dal Tschèl.
D. Hauioud l’hom la chiarità, chiai plù s’ pò in’el gauuschar, sunquai chial sia giust?
R. El resta vbligiat da nun far las ohures males, & de complir las ohures bunes.
D. Chiai virtù haun las ohures fattes in gratia Dieu?
R. I faun chialla gratia nũ stetta otiusa, merritem adampgiamaint dalla gratia, & la vita eterna & parquai s’ dischi chi faun l’hom giustifichiat.
D. Da chiai ohures s’ des l’hom parchurar?
R. Da tots ils pechiadts.
D. Chiai chiasa eis pechiadt?
R. L’eis il sur passamaint della ledscha da Dieu.
D. Da quantas sorts da pechiadts suni?
R. Da trais sorts, Originals, mortals, & venials.
D. Chia chiasa eis pechiadt mortal?
R. Sckiadũ fat, chia l’hõ fa cuntra il cumõdamaints da Dieu tras il qual el pearda la sia gratia.
D. Quaũtas species suni dals pechiadts mortals.
R. Set principales, sot las qualles sun bleares autres species.
D. Qualles suni?
R. Superbia, auarizigia, lussuergia, ira, inuilgia, gula, & faulezza.
D. Quals’ sun ils pechiadts cũtra il Spiert Sõch?
R. Seis.
R. Qual s’iuni?
D. 1. Far pechiats sun’ la misericorgia da Deus.
[p. 12] 2. Desperar dalla misericordia da Dieu.
3. Cuntrastar la vardat cugniaschuda par havair plu libertà à pechiantar.
4. Invilgia dal bain chial prossem hà ritschauut Da Dieu.
5. Star ostinadamaing in’ l pechiadt.
6. Vollair muri(t)[r] senza pentenzia.

[p. 7 modifica]
D. Quals’ sun ils pechiadts chi clomen vendetta in Tschel?

R. Quater.
D. Qualis suni?
R. Mazzar volantusamaing. 2. Il pechiadt cuntra natura. 3. Schquitschar, & schorfnar pouer orffẽs, & guaifduas. 4. Trar giò la pagia da pouer lauoraints, & queas pechiades vegnien da tot temps grondamaing da Dieu chistiats.
D. Qualles sunt las bunes ohures, chiai Christiaun eis’ vbligiat à far?
R. Is’ contègnien in’ils’ deisch cumondamai(o)[n]ts, chia Dieu in las dues tables ha scrit.
D. Di su ils’ cumandamaints.
R. Iau sun il Segnier teis’ Dieu, il qual s’ naij manad orra dalla terra d’Egipti dalla chiasa dal servezi.
1. Tu desses adurar vn solet Dieu.
2. Tu nun desses nominar il nom da Diu vaunamaing.
3. Tu desses santifichiar las festes.
4. Tu desses dar hunur à Bab, e Mamma.
5. Tu nun desses amazzar.
[p. 13] 6. Tu nun desses rumper laij.
7. Tu nun desses inuolar.
8. Tu nũ desses dar fasa pardutta cũtra il prossẽ.
9. Tu nun desses giauuscha[r] la donna dal prossẽ.
10. Tu nũ desses giauuschar la robba dal prossẽ.
D. Chiai contegnia il prum cumondamaint?
R. Sco nù (erci)[crai]jain, & confessain vn solet Dieu, vscha eir ad’el (f)[s]ulet, sur tottes chiases adoraini, da quella la plù auta hunur chi s’ nomna Latria recognioschondt par il plù aut, & eternal bain, noss’ creader, & spendrader, & quel chi da la gratia & la ghergis: & l’hura scummonda quist commondameint tottes diuinatiuns, & superstitiuns, skiaduna idolatria, quai eis, chianù ingiunes creatures parinauaunt, dirsicen, nun aduran Dieu.
D. Eis’ lecit ad’hundrar il Sonchs?
R. L’eis chiasa lodaiula, e sonch(l)[i]a, e saimper vsada in la songia Baselchia, à salvar las lu(s)[r] (s)[f]estes, vndrar las’ lur reliquies, & als clomar in’ noss’agiudt, & quest eis’adampgiamaint dalla gliergia da Dieu.
D. Et chiai disches tù dalla vsaunza dallas imagines?
R. Iau dichia quelles, chia tras errur dalla glieut eran stimades d’hauair in sai suess’ vurtù diuina, oder rapreschanteuan las creatures par las adurar in leè da Dieu, sun dal tot scumandades in quist cumdamaint.
D. Et las autres?
[p. 14] R. Las imagines da Christ noss’ Segniert, & da seis Sonchs, eis’ chiasa

[p. 8 modifica]
sonchia allas hauair, & saluar in’hunur, & l’hunur chi sa las fa s’ refertscha tot à Christ, & à seis Sonchs, in quelles reprenschentats.

D. Chiai ins cumondà il Signier in’il second cumondamaint?
R. Chia nù nun deen ne nomnar sei nòm auter co cun quella temma, & riuerenzia, chi s’ conuenien: s’ parchurond da nu iurgiurar, & da nun blastemmar; saluondt interamaing quai, chis’in prometta à Dieu sonchiamaing par vudt, oder cun lecit giuramaint.
D. Chiai s’ contegni in’ l tearz cumondamaint?
R. E s’ contegnia chia nù ils ditz dallas festes, chi sun ordinats par hundrar à Dieu, chia nu nun festchan ingiuna lauur chi sia par seruezi temporal, sunquai chia nù giettan à tattlar il pled da Dieu: & star preschaint pro’ ils diuins vfficijs, & alles oratiuns, & autres bunes ohures.
D. Nun dessni eir ils auters ditz far tottes quistes bunes ohures?
R. L’eis vaira, ma parchiai chiai basseng dalla vita humauna porta cun sai in’ils basœngs, & in las fadscheintes dal mond blear teimp, par mur suni stats ordinats alchiun ditz, sun qual chia in queas ditz ils fidels sa schfadlessen, e cũplissen il teimp in chiases da Dieu, & quist eis principalmaing ordinat dals Apostels.
D. Chiai s’ contegni in’ l quart cumondamaint?
[p. 15] R. Aint’il quart cumon da Dieu als vffaunts chia eas à lur Babs, & Mammas, portã rispet, taunt dall’orma cum quel quint, chis’ conuein, cò in reuerenzia exteriura, chia eas’ils sieẽ in tottes chiases obediaints, & als’ sporchen agiudt, & consulatiun plu gronda, chia eas polen, & eir chi portã hùnur à tots superiuors, à sckiadum in seis grà, & eir ins’ scumondà Dieu in quist cumondamaints chia nù ne cun pleds, ne cun fats, nun dessen cuntrastar, ne fa(s)[r] alchiun dòuns als noss’ superiuors.
D. Di sü il tschi[nchi]auel?
R. In il tschinchiauel, nun’ins’ scumonda il Segnier brichia sulamainch l’a’ mazza, & far forza exteriurmaing, dinpersai eir, chia nù cun pleds, nu cun fats, nun fatschen alchiun chia(f)[s]a adalaid, oder vffaisa à noss’ prossem, ne chia nù al giauuschan alchiun mal, dinpersai chia nù al deen amar da bun cour, & chia nù al pardunem tottes ingiergies senza giauùschar, oder senza metter fastidi da far vandetta.
D. Chiai s’ contegni in’ l sessauel?
R. In’il sessauel ins’eis scumandat, tots mass’hundraiuel glauschamaint, & tots mals’honestà fats: eir sckiadun pled, & tottes occasiuns da da quists ohures, sumquai chia nù maculeian nos corps, ils quals danò il battaisẽ tras vurtù dal Spiert Sonch, sun fats ta[i]m(i)mpels da Dieu.
D. Chiai ins cumonda Dieus in’ l settauel?
R. El cum(e)[o]nda chia nù cun la robba saluẽ la vaira [p. 16] dretta giustiria,

[p. 9 modifica]
dõt à sckiadũ, oder laschont quai, chia sieù eis, e da raschun il dè gnir laschà, & chia in sckiaduna occasion giudan al noss’ prossẽ in seis basoegns, & tras quai ins’ sa scu monda Dieu in quest cumondamaint, chia nù in ingiun mæd nu’ dee tour ne saluar quai da d’auters nu par forza, nu cun inganamaint nu cũ marchientar, nu cũ auter fats malgiusts.

D. Chiai contegnia l’ottauel?
R. Chia cun fassès parduttes, malleditius, mormorantius, manzcegnies, tradimaint, giudichiar senza bascengl nù nun dettan noschamaint al prossem in la sia famma, oder in la sia hunur, mo plù bodt, cum tot quai chia nù pudam al giudan, par’al descender.
D. Chiai s’ contegni in’ ls duoi plù dauò.
R. E s’ contegnia chia siond Dieu quel chi cognioscha ils noss’ cuors, nun vol sulamaing las’ohures da d’horra, ma blear plu il cuor, & la volõtà da d’aint, & parquai ins’ cis scumandat eir la deliberada volontà, & giauùschamaint dalla donna dal prossem, & dalla sia robba sùnquai chia nù cun’il cour, & cun las’ohuers sieen auaunt Dieu giusts, & nèts.
D. Sauesses tù daclarar in vna somma totta la ledscha da Dieu?
R. E nun fà bascèng da metter fadia in quai, siond chia Dieu suess’hà fat un cumpigliamaint mirafglius da quista sõchia ledsch, & quist cumpigliamaint eis l’amur; hauiond el dir. [p. 17] Tu desses amar il Segnier teis Dieu cum tot il teis cour, cun totta tia orma, cun tot teis sentimaint, & cun totta tia forza. Quist eis il prum, & il plù aut cumondamaint. Il second eis sũgliaunt à quist: tü desses amar teis prossem sco tai d’ vess’. In quist duoi cumondamaints cumplia totta la lescha, & il profèts.
D. Eis’il Christiaun vbligiat à saluar auters cumondamants co quists?
R. Madischi, ils cumondamants dalla sonchia Baselgia.
D. Quaunts suni?
R. Ils principals, chi sun basgniùs à tots ils Christians, sun tschijnck.
D. Quai eis?
R. 1. Salvar las festes cumandades: & (r)[t]attlar la Messa interamaing ils ditz dallas festes.
2. Giugnar la Quaraismna, las quatter Teĩpras, & las veilgias cumandades, & nun mangiar chiarn il Venerdì, & la Sonda.
3. Confessar oder tour pentenzia almain vna ià l’òn dal preepi plauaun.
4. S’ chiamungiar almain alla Paschquà.
5. Pagiar la deischmna souainter l’ vsaunza.
D. Reisti auter co dir dalla giustia Christiana.
R. E resta sulamaing à sauair, chia meiglinauaunt da quista giustia, la qualla eis basgniusa à tots Christiauns par gnir salfs’eis’eir vn’autra plù

[p. 10 modifica]
perfecta, chis’ contegnia in’ohures plù d’importaunza, las qualles quaunt chi [p. 18] haun l’oblig plù pitschen, taunt più grond hauni il merits.

D. Schi quala eis quista?
R. Sco la pruma s’ contegnia in’ils cumondamaints dal Segnier, vschea er quista in’ils cuselg da Christ noss’ Segnier, & da seis Apostels.
D. Damaia chiai cuselg sun queas?
R. Tottes las bunes ohures, las qualles senza vbligiaschùns, dal cumõdamaints da Dieu, l’hom cun voeglia, & amur da Dieu, tscherna, & pigliaunt da far, s’ nomnen conselgs.
D. Quals suni?
R. E s’ contegnian tots à trai principals, quai eis alles oratiuns, giagiuns, & limosnes, & sot quistes sun cumpigliades des tottes las autres, ouras chi sun in da d’aint, & spirituales, oder chi chiastigien il corp, ouairamaing chis’ fà cum amur per seruezi al prossem.
D. Quauntas sorts suni da limosnes?
R. Da dues, quai eis spirituales, & corporales, & minchiuna ha set species.
D. Di sù las corporales?
R. 1. Dar mangiar als pouers chi haun fòm.
2. Dar da baiuer als pouers chi haun sai.
3. Vestir als nudts.
4. Aibergiars al palagrins.
5. Tschargiar als amalats.
6. Confortar als improschunats.
7. Sepulir il morts.
D. Qualles sun las spirituales?
[p. 19] R. 1. Dar bun cuselg.
2. Mussar als igniorannts.
3. Raprender ils pechiaduors.
4. Cufortar als tribulats.
5. Supurtar la vffaises ritschauudes.
6. Pardunar gient à queas chins’ faun in qual chiasa adaled.
7. Rouar à Dieu par’il vifs, & par’il morts.
D. Chiai aut(e)[r]es ohures resti, las qualles partegnin als cuselg dall’Euadgieli?
R. La chiastità, & eir autres’ sorts da vudts, oder impromischiuns fattes à Dieu da bunes chiases, & sonchies, & il plu queas trais grondas vudts da pouertà, chiastità, & obededzia, sot tscheartes regolar da religiun aprouades.
D. Chiai mez hà il Segnier lascha à suruegnir, & à creschantar la gratia, & giustia Christiauna?
R. Ils Sonchs Sacramaints.

[p. 11 modifica]
D. Chiai chasa eis Sacramaints?

R. Un segniauel in da d’orra sensibel, il qual vuol manijar la gratia, & giustificatiun già ditta tras institution da Christ, & eir in sai suess’hà vurtù da dar la gratia; & in quist ils’ Sacramaints dalla ledtscha Christiauna, sun blear plu dinportaunza co queas dalla ledscha veiglia, chi nun eran auter, co’ nud segnaiuels, & sumbriues da quella gratia, chia in queas da d’hossa s’ contegnien.
D. Parchiai chiaschun sun’ils Sacramants state mis’ su?
[p. 20] R. Par esser segnaiuels, cun’ils quals s’ gnis à zaurar ils fidels orra da la’ autra glieut, chi d’ vantessen vnits taunter ers’ s’ mantegnis la religiũ, & chia nù purtessẽ l’hunur à Dieus, la quala nu eischan culponts, da plü sunquai chia nù tras lur mez cogniaschessen la buntà, & misericordia da Dieu, ans’inguidont ad’ vna viua cretta, & spraunza in’el; & sun’il davò sunquai chia nù tras lur vurtù fassen liberats dals pechiads, & ornadts dalla gratia da Dieu.
D. Quauntas chiases cõcuorran alla perfectiun dals Sonch Sacramaints?
R. La materia, quai eis l’aua, paun, vin, oeli, & sumigliauntes chiases: la fuorma, chi consista in pleds determinats: il seruiains, & l’ouura.
D. Quaunts sun ils Sacramaints?
R. Sun set.
D. Di sù.
R. 1. Il Battaisem.
2. La Craismna.
3. La pentenzia.
4. Il S. Sacramaint dell’Altear.
5. Il Sonchoeli.
6. La benedict(um)[iun] dal Sacerdot.
7. Il Matrimonij.
D. Hossa cominciond dal prum, quai eis dal Battaisem, di sù, chiai chiasa eis il Battaisem?
R. L’eis vn lauamaints dal corp fat cun aua elementala, sot quists pleds, iau t’ battai in nom del Bab, dal Filg, & dal Spiert Sonch, tras [p. 21] manu dal Sacerdot, cun bain chia in forza dal basceng il pò dar minchiun.
D. Qualla eis la sia operatiun?
R. Schantar in l’orma vn segniavel cun’il qual ils Christiauns sa tschernen da tots ils auters, il qual segniavel s’ nomna caratter, & fà chia quist Sacramaint sia vn da queas, chi nũ s’ po tour sãza pechiadt da sacrileggi plú d’una iada, & da plù fa quist Sacramaints, chial Christiaun pò pigliar tots ils’auters Sacramaints, ils qual’ sẽza quista nun s’ polen ritschaiuer, & parquai vein quist nominad porta dals Sacramains. Da

[p. 12 modifica]
plù hà quist Sacramaint vurtù da chiassar gio il pechiadt original, cũ’ il plù als’ vffaunts, & qualchiun auter pechiadt, dont la prima gratia, cũ la qualla l’hom eis da sort rinouad, & sonchifichiat, chia ll’eis liber da totta coolpa, & da totto paina eternala, & eir tẽporala, & eis degn dalla gliergia cellestialia, scha bain ch’il resta la concupisienza, oder nausch giauũschamaint; Il qual nàun’eis pechiadt, dinpersai chi vein dal pechiadt, & ins’eis lascha par chiaschun da più grond merit, cun s’ dourar in la vurtù par surventschar il nausch giauuschamaint. Dal qual sieugua, chia quist Sacramaint al main in vudt, & desiderij (e)[e]is basgnius par gnir salfs.

D. Chiai dess’ l’hom far, il qual chi hà ritschaunt al Battaisen par corrisponde(t)[r] ad’un taunt grond benefici da Dieu?
[p. 22] R. Al dess’ ringratiar la diuina buntà, & souent s’algurdar, d’ vn taunt grond dùn. Dess’ da plù s’inspiar, chia ell’eis fat vn taimpel dal Spiert Sonch: viuaint member da Christ, & Filg da Dieu: & partaunt ins dessni cun totta forza insforzar à saluar l’impromischiun fatta il Battaisem da cuntradir ai dimuni, al mond, & à totta la sia pumpa: Et par’in s’ mans tagnir nèts da tots pechiadts, ils quals ins’à spartan dalla gratia da Dieu.
D. Chiai chiasa eis confirmatiun?
R. L’eis vna vntschuda fatta il frunt cun æli, & balsamo chi eis benedi, & quids pleds. Consigno te signo Crucis, confirmo te Chrismate salutis: In nomine Patris, & Filij, & Spiritus Sancti. Amen. Cun l’impusitiun dal maun dal Ouaischg.
D. Quall’eis la sia operatiun?
R. Schantar il proepi caratter in l’orma, il qual fà, chia quist Sacramaint nun s’ po tour plù co vna iada sco eir brichia il Battaisem; da plù da gratia, & vurtù da cuntrastar las tentatiuns dall’inamik, & cunfessar la cretta da Christ cun plu ampgiamaint dalla gratia dal Battaisem, & da seis dúns.
D. Chiai chiasa eis la pentenzia?
R. La pentenzia eis vn Sacramaint, aint, il qual s’ da l’absolutiun dals pechiadts fats dauo il Battaisem tras maun dal proepi Sacerdot cum queas pleds. Ego te absoluo à peccatis tuis, &c. à chi degniamaint s’ parecchia per la ritschaiuar.
[p. 23] D. Chiai chiasa eis baseing à s’ parschorgiar par ritschiauer quist Sacramaint?
R. Sun basgniuses trais chiases, quai eis contritiun, confessiun, & satisfactiun.
D. Chiai chiasa eis contritiun?
R. Un grond, & fearm dolor dal cour d’hauair vffais la Maestà da Dieu tras il pechiadt, cun’ vn vair ruglamaint, & fearm proponimaint, da s’ meigldirar, & da mudar vita.

[p. 13 modifica]
D. Nun basti damaia la buna noua vita, ma stoui esser la dolur, & ruglentscha dalla mala vita passada?

R. Leis vsche, & in quista s’ contegnia quella pentenzia, dalla qualla fauella taunt souent la sonchia scrittura.
D. In chiai moed s’ podessi manar vn’orma ad’havair quista dolur?
R. Cun’il mez dalla consideratiun, & temma dalla mort, dal giudici, & dallas painas eternales, s’inpisond cun vaira chiauuola attentiun la quantitadt, graueza, & tridezza dals pechiadts fats? hauiond spraunza alla fin il pardun dalla misericordia da Dieu tras mez dalla passaunza d’ vn vschei grond Sacramaint, par valur dalla paschiun da Christ chia tras quel Sacramaint ell’ins’ conparta.
D. Chiai confessiun eis bagniusa à quist effect?
R. Brichia sulamaingh la confessiun dal cuor, chi s’ fà auant Dieu, ma eir quella dalla bucca fatta al Sacerdot, parchiai autra gnin nun pudess’[p. 24] il Sacerdot esser ben giudichiader, ne medi, dalla consenzia d’auters, ne dourar il gibadt, chia ad’e(b)[l]eis dat da pardunar, oder da retegnir ils pechiads.
D. Chiai conditiun dess la confessiun hauair sunquai chial Christiaun cõgiustess’quai chia in quella s’ contegnia?
R. El bascœngia diligiaintamaing examinar la sia consenzia in tottes quelles chiases, chial vein à s’ recognioscher d’hauair vffais il Segnier Deis cun inpisamaints, pleds, ohures, & dal teimp mal pardu cuntra ijs cumondamaints da Dieu, & dalla Baselgia, in’ils pechiadts mortals; & cuntra tottes la vùrtùdt Christiaunes sù sura declarades, dess’hauair dolur da tot il cour, & s’inruglar da tots, sco dit eis, & à l’hura inschnogliat auaunt seis Confessor, dess’ confessar, & raschunar ils seis pechiadts cun vardat senza zupar, oder schiüsar oder crescher cun far il fat plù grõd da quai chiall’eis, vegniõd allas species dals pechiadts mortals, & eir al number, in fina taũt chia recordar s’ pò, & las circunstanzias greues daqueas cũ humiltà sco auaunt à Dieu, & al seis Vicari, archiússond sai suess’& dumandont cũ gronda riuerentia l’absolutiun, & la pentenzia.
D. Dauon d’hauair ritschauut l’absolutiun, & tras mez da quella la diuina grazia, nun’eis la par(l)[s]una libera da minchia paina?
R. L’eis bain libera dalla paina eternala, & eir [p. 25] pò esser là dolur taunt gronda, chi discrugia il debit da schiaduna autra paina, ma d’ordanarinmaĩg eis la parsuna vbligiada à sadisfar cũ paina tẽporala als delèts passats, & in quist eis differẽzia dal Sacramaint dalla pantenzia da quel dal Battaisẽ; & il Sacerdot dess’ dauò l’absolutiun al metter sù la debita sadisfactiũ.
D. Sion chia blears mouren aunt chia pudair far la degnia pentenzia da lur pechiadt, chiai moed’il resti par la complir?

[p. 14 modifica]
R. L’ eis chiasa clera, chiai la giustia diuina giauuscha, chia quai, chi nun s’ po in la vita preschainta s’ cumplescha in l’ autra vita cun mez dalla paina dal purgatoeri.

D. Ha’ l Sagnier lascha alchiun mez, cun’ il qual chialles ormes da queas, chi viuen, s’ possen interamaing oder impart sa salva(t)[r], oder s’ liberar da quelles temporales, alles qualles, amò, dauò il Sacramaint dalla pentenzia (sco dit eis) restan vbligiats?
R. L’ vratiun, il giegiun, la limosna, & tottes autres bunes ohures, & sur tot il sonch Sacrifici dalla Messa, sun mez da gronda forza, chins’hà laschà la diuina prouidenzia, sunqua chianù fussen liberads da tot, oder vna parti dallas paines.
D. Resti auter remedi, taunt par’ ils vifs, sco par’ ils morts, chi sun il purgiatoeri, par esser liberads dallas pa(l)[i]nes temporale sco dit eis?
R. Eis il grond Thesaur dall’ Indulgenza in la [p. 26] Sonchia Baselgia.
D. Chiai chiasa eis quist Thesaur?
R. In quist Thesaur s’ cõtegnia la paina da Christ noss’ Segnier, & quelles dals martirs, & d’ auters Sonch[s], las qualles auaunzan sckiadun debit, chi hauessen tegni cum Die(n)[u], par sadisfactiun; Et la distribuitiunt, oder compartir orra, ò sia dispensatiun da quist Thesaur ha il Segnier laschà in maun da (f)[s]ia Baseglia, & dals Prelats par remischiun dallas dites paines. 1). Passond’ ossa, e vegniond al S. Sacrameint dell’ Alteer, disù, chia chiasa s’ d’ essi crair d’ vn taunt grond Sacramaint?
R. E s’ dè crair ch’ ia quell’ eis il corp, & saung da JESV CHRISTO, l’ orma eir, & la Divinità va[i]riam[a]ing preschainta, sco ell’ eis stat in Crusch, & ossa eis in Tschel.
D. Nun’ eissi, paun, e vin, qual chi sueza?
R. Nà, parchiai la sustanza dal paun, e dal vin, in virtù dals pleds dalla consecratiun dirz dal Sacerdot, (laqual vurtù Christus ils’ det cur el dschet queas pleds, cum bucca) s’ muda, & s’ conuerta in la sustanza dal corp, & saung da Christ, restond sulamaing la specie, & accidaint, chia orda d’ orta sueza, & cum un mæd il qual nun s’ pò metter orra s’ contegnia l’ inmasuraiuel, & incõparabil Thesaur dalla humanità, & diuinità dal Saluader, dal qual meritatuelmaing quista mudatiun eis dalla Sonchia [p. 27] Basèlgia numnada transubstantiatium.
D. Da quai da maia sieugul, chia Christ noss Segnier stond in Tschel senza mudar alla dretta vart dal Bab, senza nuglia sa spartir, cumainza ad’esser da næf, in tottes Vblades consecrades, & chia siond’ il seis corp da taunta grondezza, taunt sco eis quel dal corp humaun, tot s’ contegnia in vschel pitschna fuorma sco eis quella da l’ Vblada sieugùa eir, chia’ l sia in l’ Vblada realmaing, inuisibelmaing, cun vn moed spiritual, & inpassibel,

[p. 15 modifica]
da sort chial sia tot in totta l’ Vblada, & rotta chill’eis in bleares parts, senza s’ rumper, oder d’ vn plù pistchan nouschamaint dal corp, da Christ noss’ Segnier el sia tot inteer in sckiaduna da quelles pitschnes parens, cun pitschnes chi sicen, in quel moed, chia l’era in l’ V[b]alada totta insemel.

R. Leis vhcheia, & quists sun queas chiauuols schmirauglius miraquels: chia tras bucca dal Sacerdot fà, il pussaunt pled da Christ in quist saccret.
D. S’ dessi adurar in l’ Vblada à Christ noss Segnier?
R. Siond chi all’eis vairamaing, vschea preschai[n]t in la proepia parsuna, & in la varda dalla sia chiarn, & da seis saung in quist Sonchischem Sacramaint, sec ell’era in terra, & sco ell’eis dalla dretta dal Bab, parch(l)[i]ai nun’il dess(u)[n]i dar quell’hunur chialla creatura dess’ dar al [p. 28] seis Creader, & spendrader? hauiond da quai exaimpel in fina dal principi dalla veiglia Catolica Baselgia.
D. Parchiai sa salui quest saccret cun tal fuorma sull’Alt(c)[e]er?
R. Parchiai da plù inastaũt chialleis Sacramaint, eis’el eir da plù quel grond Sacrifici dal nouf Testamaint, chi eis stat figiùrat in taunts sacrificijs dalla ledscha da natùra, & da Moises. Et tras’il qual Christus noss’ Segnier, eis nunnad Sacerdot souainter l’ordinatiun da Melckisedech, hauion el dat, & vffrit al seis’ Bab in latschaint, & instituit, cum dar gibad, & cumondamaints als’Apostels, & à lur successors.
D. Dacler’hossa il frùts, à operatiuns, chi fa in l’orma, la qualla degnimaint ritschaisca quist Sacramaint, & sacrifici insemmel?
R. L’eis proèpriamaing spaisa spirituala da l’orma, chins’ libera, & ins’ dafenda da tots’ils pechiadts, i(u)[n]s’ fà fearms cuntra las tentatiuns dall’inamich, dischriugia ils’ nauschs giauùschamaint; implescha da consolatiuns, & dalèts spirituals in’ lcour, fatschondt gunchir al mõd l’al conferma, & d’ampgiaija in totts, vúrtùdts, & gratias; & eis vn siond (s)[f]earm pegnier, & chiappara dalla resùstanza, & vita eterna.
D. Hossa resti il moed da declarar, chial Christiaun dess’ daurar, & vsar par degniamaing star preschamaint alla sonchia Messa & in seis cour ritschaiver al seis creader tras vn [p. 29] taunt gront sacret?
R. Taunt co dalla Messa dess’isckiadùn Christiaun la tatlar cun gronda attentiunt, chiauuola humiltà, viva speraunza, & cun grond’ giauùschi dess’eir à cumpagniar al Sacerdot in tot à quai, chial fà, oder chial tractaia in la Sanchia Messa, & dauò d’avair vdit l’Evãgeli vrar cun devotiũ, sieen quelles mademes, oder autrès oratiuns. Dauò la cõsecratiun vffrir il madem Sacrifici à Dieu in’algurdẽtsca dalla paschiun dal Segnier, in rendont gratia par’ils beneficijs ritschauuts, in remischiùn dals seis’ pechiadts, & eir dals’autres toũt dals’ viss, sco dal s’ mort, &

[p. 16 modifica]
fi(u)[n]almaing par suruegnir da viuer in gratia da Dieu, dess’al’hura il Christiaun ic la chiamungia dal Sacerdot aunqu’ el’ spiritualmaing s’ chiamungiar, & insagiar la gronda dtschezza da tegnin spaisa celestiala.

D. Cura à l’hura il Christiaun và à s’ chiamungiar realmain, in chiai guisa s’ dess’el parschurgiar?
R. Netgiar imprumma la sia orma interamaing, cun’ l Sacramaint dalla pentenzia; al’hura cun s’inpisar la grondezza da quist saccret, & in semel cun’ins’inpisar sum la nossa aignia bassezza, ins’ dess dschruuegliar’in’ nu l’affect da riverenzia, & an sẽmel grond giauischamaint, & foma ardaĩta’ duna taũt auta spaisa, ins dess eir schmurefgliar, dua taũta Maestà se degnia cun tots ils’ gronds, & nun masuraiuels Thesaurs dalla sia grondezza, ella s’ vessa nunc masuraiula, [p. 30] tras mez da quist Sacramaint, da gnir aint ils noss cours’, & cun quist affect s’ chiamungiar, & à l’hura dauò l’ingraziar cun tot’il cour: s’ vfferiond tot à sia Divina Maestà, & la ruuond abbondaunta gratia par la seruirs’à studgiont, da star à l’hura cun totta diligenzia, da mai più l’uffender.
D. Di sù dal Sacramaint dal sonch æli.
R. Meiglinauaunt dals gronds rimedis dals’auters Sacramaints, ha eir plaschù alla Diuina bunt àin la fin dalla vita dal Christiaun, corachia la pa(t)[r]suna eis grondamaing amalada, & stà in pregiel dalla mort, ad instituir vn’auter Sacramaint par a’ hura l’inguarnir, siond à l’hura più grondamaing in battaglia cu’ l dimoni, in cuntra las sias tentatiuns, la dont forza par far vn regniu grond viadi da quista vita à l’autra in sia gratia, & quist eis il Sacramaint dal sonch æli.
D. Daclera tot’quai chi concuorra oder chi fa basoen à far quist Sacramaint?
R. Il seruiaint da quel, eis il Sacerdot, la materia eis l’eli santifichiat tras la benedictiun, & consecratiun d’ vn ouaischg, il moed eis d’ dontscher lamalad in quelles parts, chi sun principales dal sentimaints exteriurs cun proepi pled, il frutts eis chiassar gis’ils pechiadts, & tot’il restondt tras maunquam aint dalla pentenzia, als da’ eir forza, e cufort chi al piglia al mal cun pentenzia, par cuntrastar [p. 31] al dimuni, & cum viua spraunza in Dieu fat’il viadi da questa vita à l’autra.
D. Vegnin’ossa al Sacramaint dall’ordinatiun dal Sacerdot?
R. Quist Sacramaint eis vn gibad spiritual, dat a speciales parsunes, tras mez dal Caratter chia aint in quel Sacramaint s’ da alla parsuna da padair maneschar il S. Sacramaint.
D. Rest’hossa il Sacramaint dalla laij, & imprumma di chiai chiasa chial sia.
R. L’eis vna congiunti[u]n dall’hom, & da la donna, fatta cun voluntà dall’una, & dall’autra part, senza alchiun impedimaint ad sclata, da saung, oder

[p. 17 modifica]
al sumgiaunt, la fin dal qual eis sckiuar il pitanæz, viuer in semmel in vna bragiada, & generat v(ss)[ff]aunts par cusaluar l’ humauna generativn.

D. Nun’ eiri eir tot’ quist cumun in la ledscha da natura, & da Moises.
R. L’ eis vaira, & parmur sus da quai Christus noss’ Segnier par’ il sar Sacramaint dalla ledscha noua, su’ l Euangeli, hà cungiuatschut la significatiun dalla cungiuntiun che’ l l’ hà cun la Baselgia, & in semel la gratia chi giustifichescha, & à quista duainta sumgliaunta.
D. Vosch dir chial matrimuni (sco disch l’ Apostel S. Paol) eis vn grond Sacramaint, parmur chial dà ad’ incler la congiuntiun da Christ cũ la Baselgia, sco sia spusa, & da la gratia da viuer souainter chi tucca àd’ vn taunt grõdal iõ?
[p. 82]R. L’ eis vssthea, & da qua vieni, chia sion vna la Baselgia, in vurtù dall’ institutiun da quist Sacramaint nun può, ne l’ hom hauair insemmel plus mugliers, ne la donna plus marits.
D. Fa hossa vn cumpigliamaint da tot quai chia dit eis.
R. La giustificatiũ dal pechiader vol imprumma hauair la cretta, la vardat dalla qualla s’ contegnia in la credenzia, e l’ hura la spraunza chin mouainta à giauuschar da Dieu noss, basæng, il qual s’ contegnia in’ l Babo noss’, e sur tor la chiarità, della qualla dessen gnir las bunes ohures, las qualles s’ contegnien in’ ils cumondamaints da Dieu, & dalla Baselgia, & autres da plù gronda perfectiun, souainter in bain à plaschair da minchiun.
D. Et in chiai guisa s’ riui à surueguir quista giustia?
R. Il bu(b)[n]tadiauel Dieu hauiond da principio ordenada tras (f)[s]ia buntà, & tras ils merits da Christ spendrader, la pirt’ orra à tot’ à queas, chia liberamaing sun mouentats dal seis agiudt alla ritfchaiuer per mez dals S. Sacramaints, sun quai chiai peseueriondt in qaella vegnien à riuar alla gliergia celestiala. Amen.


LA FIN.