Schentaments da Flem

Da Wikisource.
romancio

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu prose Schentaments da Flem Intestazione 4 febbraio 2016 25% Da definire

Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie


[p. 174 modifica] [p. 175 modifica] auda auter ca à lgi scaffider. O Ti tut pussent, a misericorgeivel Deus, jou veng bucca gir à chi sco Esau à Isaac, suenter quei ca Iacob vet ratschiert la benedictiun: char Bab, has ti mai ünna benedictiun? … Parchei ca jou sai, ca ti has ünna gronda mar pleina, ad ünna nunmasireivla fantauna pleina da benedictiuns: mo jou rog tei cun ilg pli grond ifer ad arsantim ca jou 5 sai, ca ti velgias banadir mês chars uffonts cun la pli soinchia a Divina benedictiun d' ilg Tschiel a da la terra. Prende els en tês mauns, ad ils porte sin las tias alas, scrive els en tieu cor, ad ils teng char sco la poppa d' ilg tieu ælg. Ch' els hagien adinna la tia temma avont lur ælgs, ch' els tengian tei char da tut lur cor, ch' els surveschan à chi da tut lur puder, 10 a ch' els glorificheschan tei en latezia a tristezia, tras la vitta a tras la mort: sco ilg tieu Filg Iesu Christ ei lur gudoing en lur vitta ad en lur mort. A jou bandun ilg Mund senza carschadengia, a mês uffonts senza dubitonza. A vom cun ünna soingchia latezia tiers tei, ilg qual eis ilg mieu Deus a lur Deus, mieu Bab a lur Bab; mi fidond [p. 349] da la tia 15 gronda a perpetna misericorgia, ca nus vangian ünna gada puschpei a nus vêr tuts raspai ansemel en tieu ravulg da Bab, a laschai avont la tia vista, leza par mirar, a par nus sadular cun ünna cumpleina latezia. Amen.

SCHENTAMENTS PAIGS, A

CONDITIUNS.


Ch' ilg Cumin da Flem ha faig ad andrizau Si enten ilg onn 1696.

1° fol. 1b. Ha ilg Ludeivel Oberkeit ad ilg antir Ludeivel Cumin afflau par fig basngius a nizeivel da far quest tschentament, numnadameng damai ch' ilg ei bearas lamantaschuns, ch' ilg gi d' ilg Sabbath vengig Sin beras guisas a graus bucca mai strapazaus a Surpassaus, mo er zund tuttavia 25 … profanaus: par ca quel vengig pia da quou d' anvi pli bein observaus, sch' eis ei vangieu urdanau, ca tuts quels, ils quals Schmaladeschan a zundran, … ner antscheivan dispittas a sa pichian, dein esser curdai enten la fallonza da 2. [cr.] Crunas. A tuts quels ca fieran partidas, dein er esser curdai en la fallonza da 2. [cr.] Crunas, a quei senza grazia. 30 fol. 2b. 2°. Dei minchi' on ilg Atun vangir purtau avont Cumin, cur ei deig vangir Scargau dad Alp, cun questa declaraziun, c' avont Scargar deigig nagin, da nagina Sort bieschia manar or da l' Alp, S' antalli quella par laschar ir Sin la pastira, ner anzanu' auter enten don, Senza lubienscha d' ilg Oberkeit. Aschia dei er tut vangir cargau ad Alp, a nagins vadels vangir tani a casa, sco antroquan ussa ei daventau, sut fallonza. [p. 176 modifica]3°. Da Callond' Avust pon las Cauras ir, un gi Si Cassons, ad ilg auter Si Platta, ad aschia adinn' ün gi par lgauter. Las Cauras da Fidaz dein da quou d' anvi ver nagins dregs dad ir Sin L' Alp Sura da Vacas, a quei Sut una Cruna fallonza, tontas gadas sco ei vangiss Surpassau. Lg' Atun cur nossa bieschia ei Si Culm, dein las Cauras er buc ir Si, antroqua S' ils pli davos oig gis, avont ca la bieschia vengig giu da Culm a Casa.

4°. Eis ei dau tiers, ca sch' ei fuss anqualchin, ca vess da basengs par Sia Casada d' una Vaca, ei seig da taner a Casa ner da metter ad Alp, Scha po el quella cun Sia Comoditad cumprar, mo bucca prender si mai p' ilg laig, ner far anqual marcantia cun ella, [fol. 3b] par gudingiar quoutras anqual caussa, Sut fallonza dad una Cruna, la quala dei vangir trachi' ent senza grazia da quel c' ha fallieu. Quei dei er vangir antalleg davart la bieschia Schiggia. Er dei ei esser Scumandau, ca nagin possig prender Si bieschia eastra, par taner a Casa, Sco antroquan ussa ei daventau, Sut 15 l' aduala fallonza.

5°. Scha Cassons a Platta fussan curclai Sut cun neif, ch' els pudessan cun la bieschia lou bucca Star, Schi pon els gunchir giu antroqua elg Prau d' ilg Urs; mo aschi bauld ca la neif tschessa, Scha dein els Suenter la neif turnar cun la bieschia en l' Alp. A Sch' ilg Prau d' ilg Urs fuss er curclau Sut cun neif, Scha pon els vangir a Casa cun la bieschia. Lousperas ei ei er Serrau giu, ca quels da Platta possian ansemblameng … cun las Vaccas da Casa pascar S' ilg Plaun Valatsch. Er eis ei Scumandau da prender si Platta nursas par las vender, a far marcantia cun ellas.

6°. En cas ch' ei daventass, ch' ün ner plis vessan una Vaca, ca vess bucca faig vadi avont ca cargar ad Alp, Schi dei quella ver term 10 gis, da Spender minchiagi 8. Crizers, a lura cur ils diesch gis ean [fol. 4b] vargai, a la Vacca ei larga d' ilg vadi, Scha dei ella vangir prid' en la Caschada a quintar, ad ilg Pur, c' ha quella Vacca, dei adinn' esser culponts 30 da pagar suenter ils gis. Mo Scha la Vacca figess bucca vadi avont ils diesch gis, dei la Caschada buc esser culponta da la prender ent pli.

7°. Cugl parchir ner far a mezas ven ei laschau sco da vegl ei stau.

8°. … Lg' Atun cur la bieschia ei si Culm, dei Muntatsch, Calgia Spessa, Lainis, (chei) ch' ei Sut la via nova esser liber, a bucca vangir paschentau 35 Sco ils beins da Casa, Senza lubienscha d' ilg Oberkeit, ei Seig ch' ilg Culm Seig curclaus cun neif ner buc.

9°. Tuccont tiers ils bos antirs, Scha dei minchia Girau muntaner ün, ca Seig blaus ner fuscs, gronds a Sufficients, ad ils Giraus dein da quou d' anvi puder taner nagins taurs ners, ne maccords brins, par Survir a lgi 40 Cumin; ad a nossa Duna dein quels bos antirs tuts, ils pings aschibein Sco ils gronds, esser Sufficients, a vangir catschai Sin ilg platz, par vangir visitai d' ilg Cumin a Cuvigs, Sch' els Seigian Sufficients, bels a gronds, Sco Sisur' ei [fol. 5b] Scrit, ner bucca, a Sch' ei vangiss afflau ilg contrari, Scha dei ilg [p. 177 modifica] Mastral Sin don a cust da quels, c' han buc observau ilg tschentament, far cumprar, a quala part ca Surpassas quei tschentament, ei Seigig aschibein ilg Mastral Sco ils Giraus, dein els esser curdai a lgi Cumin Senza grazia, 4 [cr.]. A par vangir aschia tiers quella fin a mîra dein ils Giraus da quou d' anvi puder metter ün Vadi taur, ansembel cun una Gianitscha ner treis 5 Vadels cun las Vaccas, aber buc auter, Sut peina da 3 [cr.]. Er dei la parmavera a nagins taurs vangir traig la corda, Senza ver auters Sufficients, par proveder las Alps.

10. Dein er ils Cotegias avont ner Sir S. Michel esser culponts da talgiar Pustretsch a da dar quint, par ca la fumelgia dad Alp possig pli 10 maneivel trer ent lur pagalgia, la quala dei vangir pagada cun rauba Sufficienta; … en cas aber ca quella rauba fuss buc Sufficienta, dei quella tras ils fumelgs vangir mess' enten ils mauns d' ilg Oberkeit.

[f. 6b] 11. Sch' ei daventass, ch' ei vangiss anqual Masser ner Pur nief, ca fuss bucca Staus cur las Alps ean vangi parchidas, ei Seig qual on 15 ch' ei fuss, Scha dei quel esser culponts da cargar cun ils Ses ils pli datiers Parents da Saung, a nua ch' el vess parents, ca fussen adualmeng parentai, a cargassen en ünn' Alp daparsai, Scha dei el esser culponts da fierer la Sort, nu' ei lgi tuccig dad ir, adina Suenter la Schlatta da Mascel.

12. Scha la bieschia da Cassons figess don S' ilg Culm, avont ch' ei 20 fuss fanau, ven ei als Purs, c' han pilgiau don laschau ils dregs da far stümar. Mo dapli ch' ilg ei fanau, Scha la fumelgia laschass ir la bieschia par ilg Culm ora, Scha dei ella vangir pindrada, ad ils Purs da Cassons dein esser culponts da pagar ilg pindrer, par minchia cheau quatter Crizers. 25 Mo Sch' ei vangiss catau, ca la fumelgia ner ils Pasturs la laschassen mitschar ora tras liederlichiadad, dein els vangir castigiai d' ilg Seckelmeister.

[f. 7b] 13. Ün Ludeivel Cumin ha er urdanaua serrau giu, ca Sch' ei fuss anchin, ca vess funds oreifer nies antschies, ner S' ilg a vangir vangiss 30 ad hartar, ner cumprar, tras la quala caussa las Alps, pastiras a buals vangissan Surcargai, Scha dei ei esser ramess ad ün Oberkeit d' ancanuscher, chei quels minchi' oñ Seigian seigian parquei obligai da da dar a lgi Cumin. A dei da quou d' anvi nagin puder laschar ir ne sin la pastira, ne enten ilg bual, ne enten l' Alp, anchina bieschia autra ca quella, ca ven anvarnad' or 35 tschou a Flem, … Senza gravezia. Oreifer Sch' ün d' ilg Cumin Sa maridass ord Flem, a Savess ilg funs da Sia Duna bucca vender, po lura quel la bieschia da Sia Duna 3. ons cargar tschou a Flem en Si' Alp senza gravezia.

Quei ca ven prieu giu da tscheins, Sch' ilg ei bucca zund ber a gref, 40 mo hundreivlameng, dei ei esser liber, a bucca pagar par l' erva; Sch' ei fuss aber mema ber, Schi ven ei ramess a minchi' Alp.

[f. 8b] 14. Nagin na dei cumprar Si anchina Sort bieschia, Sin Sen [p. 178 modifica] da far marcantia, cuntut tras ilg qual l' Alp pudess vangir Surcargada, Sut fallonza da treis Crunas.

15. Las Cauras dein ir tras Rungs, Muntatsch, a Calgia Spessa, mo ils anseuls dein lur pasc bucca ver ansiverts, a quels c' han ils anseuls, dein quels tras ün pastur far parchirar; quella canun aber, Scha dein els vangir castigiai.

16. A las Vaccas da Casa ei dau ora par lur pasc, Rungs, Muntatsch, Vall Steina, Prau pasc, Rungialona, Vallvau, Prau l' giurs, Prau Sura davos, sco ils duigs da Tarschlims mussan cun ilg Streg Valvau. Ad ils Cuvigs pon plidir ils pasturs, cun quella conditiun, ch' els Seigian flissigs, quella Canun aber Scha dei ilg Oberkeit plidir auters, a Sch' els Survassessan quei, Scha dei minch' ün d' ilg Oberkeit esser curdaus a lgi Cumin tont Sco 12 bazs. Ad ils Cuvigs dein esser libers par una Vacca, un bof, un biesc d' casa, duas nursas ad una Caura, da la Spisa d' ils pasturs [f. 9b] par una roda. Sur da quei aber ean els obligai da dar la Spisa sco auters d' ilg Cumin.

Er dei minchi' on flissia- a Sufficientameng Suenter las gassas ad anturn … ilg funs, nua ch' ilg ei pastira, vangir claus, a Sch' ei vangissan afflai anchins, ca fussen liederlichs, scha dei ei minchi' oñ vangir pindrau, numnadameng Xr 2. par tschunckeisma, a Sur da quei Sin don a cust da quels, ch' ean liederlichs, dei ilg Oberkeit far clauder.

17. Aschibauld ca la bieschia ei la parmavera Si Culm, Scha pon tuts gualts vid ils Culms ad a Casa vangir paschentai, rasalvond la pastira da bos dei esser libra, a quella da las Vaccas ilg Plaids, antroqua quels da l' Alp Sura cargen.

18. Enten ilg parchir las Alps eis ei urdanau a concludieu, ca quels c' han si funs par tscheins, deigian la bieschia, ch' els anvernan cun quei funs, cargar en quell' Alp, nua ch' ei tucca da cargar la lur, cun quella conditiun a rasalvada, [f. 10b] ca Sch' ei vangiss afflau ün oñ ner l' auter, ch' ünn' Alp fuss Surcargada a vess pli Vaccas ch' en las autras Alps, Scha dein ellas vangir angulivadas, a dei minchi' Alp esser culponta da ratscheiver … Suenter ilg diember, la Sia part da l' amprima parchida; a quei Senza Contergir a Sa contermetter.

19. La Parmavera pon ir p' ils beins, Cavals, nursas, bieschia d' casa, 35 Cauras a Sterls, adinna Sin bienplascher d' ilg Cumin, da liberar a Scumandar, … Suenter Sco ilg basengs dumonda, ad a lgi Sumelgia bien. Mo quels ca laschassen ir S' ilg funs pli velgia bieschia, ch' ils Sterls, dein esser curdai fallonza uña Cruna minchia gada Senza grazia. Ad ils Purs ca vezan Surpassont quei tschentament, dein minchia gada esser obligai, da notificar ad un d' ilg Oberkeit.

20. Ilg ei er vangieu ilg pli, ca las nursas deigian vangir messas 10. ner 15. gis S' ilg crap, avont ch' ei vengig cargau ad Alp, ad ils [f. 11b] pasturs dein da quou d' anvi par las nursas, ch' ean S' ilg crap, esser obligai [p. 179 modifica] da mingiar la Spisa tiers ils Purs Sco a Casa, a minchia damaun ir Si a flissiameng parchirar, ch' ellas vomian buc Si en l' Alp, a fetschian don; a Suenter quei dein las nursas ver lur Alp elg Tamill, cun quella conditiun, ch' ils Purs deigian esser culponts, da dar par minchia peza ner nursa, ca ven or da l' Alp, per l' erva a Sal en tut Crizers Sis. A lura dein ils Purs d' ilg Tamill esser culponts las nursas da laschar catschar ent ad or da l' Alp Sin lur cust; a da dar ad ellas minchi' oñ 9. quartannas Sal; A parsort ch' ils Cautegias parnessan Si enten l' Alp nursas eastras, Scha dein quellas vangir zavradas tschou a Flem.

21. Ilg ei er Serrau giu, ch' ils Cavalls, ca vengian anvarnai ora tschou a Flem elg Cumin, deigian ver lur Alp ent ilg Tamill, a dei a la Caschada par minchia Cavalg vangir dau 10. bazs; a lura dei la Caschada dar urden, … ch' ils Cavalls vengian parchirai bein tras un pastur ner autra guisa, ad ilg diember d' ilg plaun dei buc vargar pli ch' ils Sedisch Cavalls, je aschianavont [f. 12b] ch' enten ilg Cumin vengian buc anvernai ora plis. 1 En tal cas dei ei vangir prieu ampasch, a quels er laschar cargar Sco Sisura.

Ilg ei er cussilgiau, ch' ils Cavalls, ch' ean cargai elg Tamill, deigian buc vangir pri or da l' Alp avont ca Scargar, a Sco antroquan ussa ei daventau, dein els lura vangir mess Si Platta. Mo chica vult prender or ils Cavals, dei esser culponts d' ils taner en Stalla, a buc Schar ir Sin la pastira Senza lubienscha d' ilg Oberkeit.

Als Purs ch' ean si Platta, eis ei dau lechias da prender Si Cavalls, rasalvond Sch' ilg Spiritual less metter si, ner Sc' ei fussen en nies Cumin Landrichter, ner Landschriber a Landvaibel, Scha dein ela puder cargar Si Platta par dus Renschs. P. Sco antroquan quou.

Mo quei ca tucca tiers ilg Cavalg d' ilg Mastral, Sch' eis ei ramess a la Caschada, Sch' els vulten laschar cargar ilg Sieu par nagutta ner buc, ner prender er par el ils dus Renschs, Sco d' ils auters Sisura, a dein vangir pri Si nagins cavalls easters, Sch' enten ilg Cumin fussen da quels d' ils lur, ca lessan cargar.

[f. 13b] 22. Enten las Alps dei er buc vangir mess pli bieschia d' casa, ca quei ca minch' ün ha da basengs, a buc par far marcantia lunderor, Sut peina da 5. [cr.] fallonza. A dein da quou d' anvi quels, c' han Vaccas enten las Alps, par minchia biesch d' casa esser obligai da dar a la Caschada bazs 3. A quels c' han bucca Vaccas, eis ei er dau tiers cun quella gravezia da metter ün, Sch' els mattessan aber pli ch' ün, dein els esser culponts par minch' ün da dar 1. [cr.]. A Sch' ei vangiss afflau, ca la fumelgia cun quella ner cun autra Sort bieschia fussen partaschauns, dein quels vangir castigiai d' ilg Seckelmeister.

Er eis ei tuttavia Scumondau da taner a casa la Sh. bieschia d' casa, rasalvond en nuvill, Sut fallonza da Xr. 20. minchia gada, a Sch' ei Sa cattas parsulameng Sin las vias; a quei deig Survir la mezadad a lgi pindrer. 12* … [p. 180 modifica] 23. Eis ei a minchia Caschada ner Alp dau tiers da dar bof a las Vaccas 4 gis avont nossa Duna, a dei par minchia Vacca minchia gi vangir dau a la Caschada X. 4. Chi c' aber laschass currer tiers avont ils 4. gis, Scha dein quellas Vaccas esser Sclaussas or da la Caschada.

Item dein els esser culponts da plidir un ferm Bub ner fumelg, a d' ilg muntaner tutta Stad, er [f. 14b] dar bein cundriz, ca quel hagig un bien pêr bos, ner Gianitschas, par ch' el possig flissiameng trer la grascha or d' ilg Stavel, par la trer andreg a niz, ca l' Alp vengig bein ladada a Salvada ner cultivada. Nua ca quei daventass buc, dei ilg Oberkeit plidir ün 10 Bub Sufficient, ad ils Cautegias dein vangir castigiai d' ilg Seckelmeister.

Schilgiog pon ils Purs da L' Alp Sura laschar vi ils tschengels, aber a nagin oreifer ilg Cumin.

24. Aschi bauld ca las Vaccas ean cargadas ad Alp, Scha dein ils Sterls da L' Alp Sura ver lur pasc ansi, Sin quei da las Vaccas da casa. 15 25. Eis ei er vangieu afflau par bien, je concludieu a Serrau giu, par ca las lavurs cuminas vomian tont pli bein or da maun, ca da quou d' anvi deigig tut ilg Cumin esser S' ilg platz, cura ch' ei ha Sturmigiau la terza gada; a chi ca fuss buc, cur ilg Verckmeister cloma, dein tuts quels, c' han muncau, esser curdai a lgi Seckelmeister tont Sco 5. bazs. Enten la quala fallonza dein er esser curdai quels ca lavuran buc, ner fugissen or da la lavur cumina, a dein [f. 15b] quels ca cumondan la lavur, par Sarament esser obligai da dar ent chisa, a quel ca vangiss a Survêr, quel dei Senza grazia vangir castigiaus d' ilg Seckelmeister.

26. Dein er quels, ca han claus ent, pagar alg Cumin, quei ca d' ilg 25 Oberkeit ven a vangir ancunaschieu.

27. Er eis ei statuieu, ca quels ca prendan tiers femnas eastras, deigian esser obligai da pagar alg Cumin 20. Crunas.

28. Minchia Sis ons dein las Alps vangir parchidas, a quels c' han lura Sis ons cargau enten ilg Tamill, dein buc esser culponts pli da fierer la Sort, antroqua ca tuts vaschins vengian a ver cargau lient, rasalvont ca Sch' enten la davosa Roda fussen bucca Purs avunda da cargar quell' Alp Suenter l' jsonza.

[f. 16b] 29. Eis ei concludeu a Serrau giu, ca da quou d' anvi deigian ils Cuvigs puder plidir ilg nursê, mo cun quella Conditiun, ca quel Seigig obligaus da parchirar er las nursas enten l' Alp, a quei par Renschs 10. cur ilg ei mai ün Nursé; Scha quei nursé aber less ver ün bub, dei el ver mai 7. Renschs pagalgia.

30. La fumelgia dad Alp, c' han sa plideu en l' Alp, dein bucca puder gir giu lur Survetsch Senza raschuns Sufficientas, a quei Sut peina da 4. Crunas; ner aber Sch' els vessan raschuns Sufficientas, Scha dein els gir giu a Callonda dMarz.

A cura ch' ei ven da tschentar Cautegia a da plidir la fumelgia dad Alp, Scha dein mai quels c' han tessera puder tschentar a plidir.