Bref da partazun

Da Wikisource.
romancio

1911 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu Bref da partazun Intestazione 27 giugno 2020 75% Da definire

Ils specials artickels Tschentaments
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. IV

[p. 77 modifica]

BREF DA PARTAZUN.

(Ineditum nach Ms. Sched.)

[f. 47b] Bref da partazun

D’ils 7 vaschinadis d’ilg Cumin dad Orthenstein, drizada si año 1596 a cunfermada, año 1598.

Nus Burgermeister, a cusselg d’ilg marcau d’Cuera, sur da la caussa a dispitta, ca savunda tschou suenter, d’ils ordinaris mess d’ilg Gotts Haus - Bundt urdanaus, ad authenticaus derschaders, figiein a saver a scadin, a cunfessein avertameng, cun questa bref, ca nus sin quei gi, ca ven menzionau en la fin da questa bref essen enten niess marcau d’Cuera, sin ilg Rath Haus, ent’ilg ordinari lieug da dreig, sasi a dreig, ad avont nus en averta darchira ambanida ei comparieu ilg niebel, a vinavont capitani Johañes Travers, avdont ent’ilg casti dad Orthenstein, en Tumgliesca, a plonschieu tras sieu bein lubieu mussadur, ancunter ilg antir cumin dad Orthenstein numnadameng ils 7 vaschinadis, Tumilg, Scheid, Vieulden, Traun, Dusch, Pasqual, a Roten, co da velg añou ses pardavonts a possessurs d’ilg casti dad Orthenstein, hagien pudieu lur biesca schar or, a catschar sin las pastiras, pascs ad ervas, d’ilg antir Cumin, a pasc, ner par paschentar, antroq’ a buña fei 2 ils davos passaus oñs hagig ilg antir Cumin dils 7 vaschinadis sa convenieu, c’ils cumtainavels pascs ner pastiras, ad ervas, a guaulds, deig vangir parchieu a termanieu or, a minchia vaschinadi sia part, a diember suenter pussonza da minchia vaschinadi, dau tiers ad assignau, cun questa clara resalva, ca sch’anzachi maniass, cun [f. 48a] quella partazun dad esser graviaus, a quel deigian ses dreigs esser resalvai dad anqurir sia gravezia, a dreigs, cun ilg pusseivel dreig; damai c’el en funds a biesca haig bein tont sco ün ner dus dils vaschinadis, ad algi seig vangieu dau, ner assignau nagin particular pasc, ner erva, mo stoppig paschentar, cun quels da Tumilg a Pasqual /: far ir si’ lg pasc cun els:/ a seig parchieu tiers els, ad el Travers seig nagin vaschin da Tumilg, mo mai ün vaschin d’ilg antir cumin dad Orthenstein, a tenor sia bref, a sagi, seig bucca culpont, cun ils vaschinadis da far ilg Rodanken, quei ei cuminavlameng prender si pasturs, paschentar, a pascar, mo possig ver ün particular pastur, a muntaner; a sia biesca, pinchia a gronda parchirar da parsei, a laschar paschentar, scha seig el vid’üña tala partazun aultameng vangieus graviaus, parquei rogig a giavischig el, c’ei vengig termanieu or algi ün particular Pöffel, quei ei pastira, a pasc, a deig vangir dau a mess tiers par Eigenthum; parchei ca la partazun c’ei faichia, vess bucca mai duvieu daventar denter ils 7 vaschinadis d’ilg antir cumin, mo denter ils 7 vaschinadis da l’ünna, ad el Travers da l’autra [p. 78 modifica]

vart, sco or da la bref da l’occasiun seig da ver, ilg datum da la quala mussa ilg 4vel gi da janer a. 1596. Ad a lgi deigian tuts custs da quella vart vangir vieults navend, tut cun plis plaids, c’ei bucca basengs da far menziun. [f. 48b] Sin quei stevan nounavont, ils niebels, vinavonts prus a ludeivels: Mastral Marquart Kieni, Valentin Nauli ad Andrea Schanvija, vaschins da Tumilg: Juncker Cordin Jeklin da Hochrealta, a Johañes Nauli, avdonts da Roten. Carli Ludvisch, a Claus Schimunessa, avdonts da Pasqual. Lucas Nutalla avdont dad Uosch, Jon Dunau Ragaz avdont da Traun, Mastral Christ Muttenieu, a Mastral Lgizi Battailgia avdonts da Scheid. Stephan Valtin, Christ Battailgia, a Gudenz Tscharner avdonts da Vieulden. Tuts agents, a patruns d’ilg cumin dad Orthenstein, a scadin en num d’ilg vaschinadi, ent’ilg qual els avden. A devan tras lur bein concedieu mussadur rasposta: cur ils oñs passaus ei lavau si anchiña gravezia, a ploing d’ilg paschentar, a surcatschar ent’ils pascs denter ils numnaus vaschinadis a cunzund or da quei c’ilg capitani Travers, cun sieu grond muvel biesca seig surcarg ent’ils pascs, sch’hagien quels da Tumilg traig a strada a giavischau da far üña partazun dils cuminavels pascs, ervas, alps a guaulds a seig lousuenter er vangieu salvau par bien dils auters vaschinadis sissur cuminavlameng tscharnieu a ligieu or treis hundreivels humens par singiurs da spruch, a partazun, als quals ei vangieu mussau tuttas alps, guaulds, felds, pascs, ad ervas cuminavlas, ad ean vangi manai da lieug en lieug, sin ilg Augenschein, clumau ilg capitani Travers tiers la partazun, a tras quels urdanaus a ligieus or singiurs da [f. 49a] partazun, suenter sufficienta visitatiun, a gig patarchiada observatiun a consideratiun, finieu la partazun, er quei c’ei a minchia vaschinadi parchieu or, cun urden mess par scrit; a scha gie els lessen buc oreifer esser ancunter, ca tuts guaulds, a pascs da Cumin, cas c’ilg capitani Travers less prender si, duvessen vangir gudi a duvrai cuminavlameng, sco avont la partazun, scha manegian els ouncalura, damai c’ilg capitani Travers seig ün Dorf - Mañ da Tumilg, ad en num da quels da Tumilg seig stau ün girau, a Mastral, scha deig el sa cuntentar da la partazun, c’ei fachia, a sia biesca catschar a pasc cun quels da Tumilg a Pasqual sin las pastiras, pascs ad ervas cuminavlas c’ean tuccai ad els, sco la partazun mussa; a laschar ruvassar ils pascs c’ean parchi or als auters vaschinadis, parchei schagie ils pascs elg Ploun vid ilg Rhein seigian da grond spazi, scha seigian els ouncalura magers a secs, a stoppian cun gronds custs, a lavur, cun far vuor, vangir cunsalvai a scharmiai, avont ilg Rhein; ad ilg capitani Travers fetschig paug, ner nagin agid lundervi, cumbein c’el pusseivlameing, aschi bein sco auters vaschins, a glieut da Cumin, ner da vaschinadi ei culponts da far a dar sia ordinaria spesa d’ilg gi, steur ad agid vid lavurs cuminas; a seig ilg rieug a giavischament d’ün [p. 79 modifica] lud. Cumin dad Orthenstein, ca nus leigian la partazun c’ei fachia, a messa par scrit ancanuscher en kraft, a cunfermar; er muntaner ilg Cummin tiers quei, a condemnar ilg capitani Travers ch’el portig giu tuts custs, c’ean i si da quella vart, tut cun plis plaids nunbasngius, da far menziun.

[f. 49b] Nua ca nus vein lura udieu ligind giu las scartiras, c’ean vangidas messas enten dreig, sco numnadameng la bref da marcau d’ilg capitani Travers, par ilg casti dad Orthenstein ad anchins beins d’ilg datum, ilg 4 d’avril 1528. Item la sisur numnada bref da l’occasiun, a la bref da partazun datum ilg 16 da janer 1596 sco er ils logs da la dispitta, suenter ilg Augenschein visitau, a nus applicaus sinsur; dad amaduas parts sissur tschentau a dreig, tut a la lieunga bein pasau ad observau, a scadin girau ei vangieu dumondau p’ilg sarament, chei seig dreig a pusseivel, sch’eis ei cun einhellig truvament vangieu ancunaschieu, a truvau: Quei pasc cuminavel, c’ei enten la partazun vangieu parchieu or alg vaschinadi da Pasqual ad algi capitani Travers cuminavlameng ansemel, deig a possig ilg capitani Travers, a sieu vangir suenter, paschentar, a pascar cun lur biesca sulets, a quei salvar par ün pasc cumin, mo bucca far funds lunderor; a quels da Pasqual dein esser sclaus or da quellas nodas a terms; p’ilg rest ven ei cunfermau, a stabilieu la partazun c’ei fachia, en tut tenor la bref. Lousperas ei a quels da Pasqual par üna recreatiun vangieu ancunaschieu tiers, a truvau or trenta renschs, quels dein tschels 6. vaschinadis pagar a quels da Pasqual, a denter els sez parchir giu, sco els parchian autras gravezias, a gudament. Item d’ils custs, c’ean curri si enten quest dreig, dein quels da Pasqual esser libers, a nagut culponts da dar lundervi; resalvond quei, ca quels da Pasqual han spandieu. Item ilg spiendi, c’ei ieu si, sin la darchira a Pasqual, daners da Darchira d’ilg gi dad oz, a dad jer, a d’ilg ir a prender ilg [f. 50a] Augenschein dei vangir quintau ansemel, a dei ilg capitani Travers pagar la ½ part, a tschels 6 vaschinadis l’autra ½ part, a parchir giu denter els, sco tschels trenta renschs; mo quei c’ilg capitani Travers ha dau or, ent’ils gis da dreig c’ean passai, dei el ver vid’sasez.

Mo damai ca la sisur numnada bref da partazun en prescha, mai einfaltiameng sin pupier ei scritta, a pudess maneivel vangir scarpada, ner rutta, a persa, sch’ei quella bref da partazun messa tiers niess truvament, a par melgra sagirezia vangid’incorporad’a serrad’en questa bref da pergameina, da plaid en plaid clumond aschia.

Da saver, a cunaschent seig a scadin, cun questa bref, c’ei fo lavau si anqual caussa span ad err, endeifer ils 7 vaschinadis d’ilg lud. cumin dad Orthenstein, parmur da pascs, a pastiras, ansemel cun ils guaulds, ca schaschevan ent’ilg cummin, sch’han els sa convenieu einhelliameng, ad [p. 80 modifica]ean vangi giu ün cun lg’auter c’els velgian vangir sin 3 humens nunpartaschauns, a mussar a quels tuttas pastiras, ca schain ent ilg antir cumin, ad ils manar sinsur, a cur quei lura seig daventau, c’els a minchia vaschinadi seig grond ner pitschen, dettian a cumparchian sia part pastiras a guaulds, chei ca Deus ils admoneschig c’ei seig dreig a pusseivel; er quei vaschinadi ca less bucca star tiers la partazun c’els possian lura duvrar ilg divin pusseivel dreig tenor ilg Bunds Brief. Sin quei sch’han quels, ca fovan d’ilg cumin urdanai, [f. 50b] tscharnieu or ad urdanau ils niebels, honoraus a sabis: Hans Jörg Scarpatet dad Undervegen, landrt. ad Oberhalbstein, Andreas a Porta, Perfecten Richter d’ilg marcau a cusselg da Cuera: A Nut d’ilg Luzi, Mastral dad Alfaschein, ad aschia ils ha ün manau partutanavont ent’ilg antir cumin, a mussau ad els tuttas pastiras, ei seig elg ault, ner elg plaun; sin quei sch’han els a minchia vaschinadi dau a nudau or, chei ca Deus ils ha admonieu.

Vieulden.

Lg’amprim ha ün dau a quels da Vieulden a nudau or quellas pastiras, ca schain en la vall da Rofcua [[Rofeua]] / ner Luvrieu / sut lur beins, tenor dus terms, ad oradim vid’ilg crap, sper la senda, ad ün auter term ent ancunter la vall, quei dei talgiar suenter ilg ault, a tut quei c’ei sur ils terms, dei s’udir tiers a quels da Vieuldan.

Vieulden, a Scheid.

Denter quels da Vieulden a quels da Scheid ean tschentai 6 terms si Casselles, ils quals tuts tailgian ün ancunter a suenter l’auter atroq’ oradim vid ilg crap, a quei c’ei endeifer s’aud’a quels da Vieulden a quei c’ei oreifer a quels da Scheid, a quels dreigs ca minchia vaschinadi ha gieu vid’las alps, quei lai ün star tiers lgez.

[f. 51a] Scheid, a Traun.
Item. Denter Scheid a Traun ha ün truvau, c’ils terms denter els deigian ir tras la vall gronda ansi vid’ils praus d’Latschēras, a quei c’ei sisura a minchia part cun lur biesca paschentan en l’alp, quei dei ün bucca dustar ün lg’auter, mo nu ca la biesca gronda po buc ir, scha dein els amadus vaschinadis, ei seig cun cauras ner nursas, paschentar en Latschèras, a guder ansemel. Item ilg guauld sut ils praus da Latschèras numnaus Thulieu dei s’udir a quels da Scheid, ad ilg pasc a quels da Traun, resalvond quei ca tucca tiers nursas a cauras, quei pon quels da Scheid er guder cun quels da Traun.

Tumilg a Scheid.

Denter quels da Scheid, a quels da Tumilg ha ün ilg Thulieu, giu sut ils ers, ancunaschieu tiers totalmeng a quels da Tumilg, mo tuccond [p. 81 modifica] tiers spunda bella, scha lai ün quels da Scheid d’ilg temps da la parmavera, paschentar cun lur biesca, antrocca l’antschetta d’ilg maig, lura a da lou d’anvi dein quels da Scheid star lunder or, antroq’ ilg gi da S. Michèl, a d’ilg gi da S. Michèl navend, dein [f. 32b] quels da Tumilg a quels da Scheid, quei c’ei denter ils funds paschentar ansemel. Tont sco p’ils guaulds c’ean endeifer ils terms da quels da Scheid, a quels da Vieulden, quei lai ün guder els amadus vaschinadis ansemel, senza differenzia: ouncalura quei c’ei leña da vuorr en la vall da Rofieua / ner Luvrieu / sur ils terms, quei lai ün a quels da Tumilg, resalvond quei ca fuss frigs lai ün guder minch’ün tenor ils terms, ~. ~.

Tumilg a Pasqual.

Item. Denter quels da Tumilg a Pasqual ha ün nudau or, a quels da Pasqual, d’ilg casti dad Orthenstein navend a la grada giu, antrocca vid la baselgia da S. Victor, a giu sut ent, antrocca vid’la casa da Pardisla ansemel cun l’jsletta, quei c’ei bucca stau funds, a quei c’ei or dador la baselgia da S. Victor s’auda a quels da Tumilg, tonts dreigs sco ’lg antir cumin ha gieu, ei seig cun ilg singioradi da Razin, ner Domad dei s’udir ad els; ouncalura alg hof da Fantauna cotschna lur dreigs oravont. ~ . ~ . ~ .

Tumilg ad Uosch.

Item. Denter quels da Tumilg a quels dad Uosch, ha ün grad en dadens 20 ilg funds da Mòs, suenter ilg [f. 33a] gripp ad ilg pli ault grad ansi, antrocca sut la vischnounca da Traun, dau a sparchieu aschia, ca quei c’ei da questa vart d’ils terms dei s’udir a quels da Tumilg antrocca s’ilg pli ault grad, sut la vischnounca da Traun, aschia ca quei c’ei da la vart ancunter Tumilg s’auda a quels da Tumilg. ~. ~. ~.

Item ilg pasc, elg guauld da Tresters, sut Rofna, dei s’udir a quels da Tumilg; milsanavont tutta pastira c’ei sut ilg funds da Scheid ancunter la vall, antrocca vid’ilg ual grond da Scheid, ca ven giu du [[da]] Scheid, s’auda a quels da Tumilg. ~. ~. ~. ~.

Pasqual a Roten.

Item. Denter quels da Pasqual a Roten mett’ün la casa da Pardisla, c’ei stada d’ilg Teni Schimunessa b. m. par ün term, a da la casa navend, a la grada vi, antrocca tiers ilg Rhein, a quei c’ei en dadens, dei s’udir a quels da Roten ansemel cun ilg Mejer c’avd’en la casa, tont sco lez po ussa anvernar, dei s’udir tiers a quels da Roten; dei er la lavur cumina, tont sco p’ilg muntaner la pastira, tucca tiers, gidar luvrar. Tuccond tiers la pastira cumina d’ils vadels lai ün a quels da Pasqual, ilg culm da S. Lurenz, ad a quels da Roten lur velg pasc; mo quella leña, c’ei sut [p. 82 modifica]ilg culm da S. Lurenz, ner Thulieu, lai [f. 38b] ün tiers cunsalvar ils vuorrs, d’ilg ual da Roten ad antroq’ ilg funds da casa, ner grass, da quels da Iuvalta: er chei c’ilg Run meina da leña enten Ruviers, dei minchia vaschinadi ver sin lur gravas, er tont sco lur terms tonschan s’udir a minchia vaschinadi; tuccond tiers ils beins da Pardisla, lai ün quels prender da far seif sin la pastira da Roten, schilgioc ordadora buc.

Uosch, Pasqual ad Uosch ansemel, er Roten.

Item. a quels dad Uosch dat ün quei c’ei sut ilg culm da Traun, ancunter Tumilg, ad ilg culmet S. Maria Madalena; a quei ca vonza lur’, ei seig vid ilg culm dad Uosch ner da Troun, quei lai ün quels da Pasqual ad Uosch guder ansemel, s’antalli d’ilg Fussau navend antrocca vid’ilg crap da la Pizza, suenter quella crappa sin ilg ault, a la grada ent, antrocca ancunter la vall dad Uosch, mo quei ca vonza si’ lg culm dad Uosch, pon quels da Roten, quels da Pasqual, a quels dad Uosch tuts 3 vaschinadis, antrocca si vid’ilg funds d’ilg Schinser Berg, ansemlameng paschentar, a guder; er chei pastiras, ca quels 3 vaschinadis, ei seig da parsei ner cuminavel, dein els laschar star pastira, a far nagin funds lunderor; ouncalura alg pasc d’ils bofs da Troun dei ün schaniar, ad algi [f. 34a] singiur capitani Travers resalv’ün ses dreigs oravont quei ch’el ha vid’ilg culm dad Uosch, tenor bref a sagi.

Traun.

Item. A quels da Troun dat ün sur ils sisura scrits terms, chei ca fuss pastiras, ansemel cun l’alp, resalvond las Ulmeras, ner quei ca pelgia vid l’alp da Schall, quei lai ün als 4 vaschinadis elg plaun, c’els possian sa niziar, a duvrar suenter lur plascher, ansemel cun vaus, a vias latiers suenter lur basengs. Item. Tuts guaulds c’ean sut ils terms da quels da Scheid a Vieulden lai ün ils 4 vaschinadis elg plaun, en tut basengs cuminavlameng saniziar a duvrar ansemel, resalvond ils frigs, lai ün a minchia vaschinadi quei ca crescha sin lur pastiras, da duvrar sez tenor lur terms.

Item Tuts quels c’han antrocc’an ussa gieu aclas elg culm da Troun quels lai ün paschentar, sco antroccan quou; ouncalura c’ei vengig andrizau si naginas aclas novas pli.

Item. Tuccond tiers ilg Landstras denter Tumilg a Pasqual lai ün paschentar quels da Tumilg, antrocca vil’la grava ner Rüvier dad Uosch, a quei c’ei ordadora lai ün a quels da Pasqual, er quei c’ei sut la via, numnau la grava lai ün a quels da Pasqual. Quei c’ei pasc dad Uosch, lai ün quels da Tumilg a dad Uosch paschentar ansemel. Tont sco tucca tiers ilg sigr capitani Johañes Travers lai ün el [f. 34b] partutanavont [p. 83 modifica] paschentar sin ils pascs da Tumilg; ouncalura, cun ses agiens pasturs, sch’el velgig. Milsanavont lai ün a lgi sigr capitani Travers da la baselgia da S. Victor anent, antrocca vid’la Valleta, ca va a la grada si vid’ils terms, c’ean ent’ilg ault, da paschentar cun quels da Pasqual, ansemla — a nunsparchieivlameng, a quei c’ei endadens s’aud’a quels da Pasqual sulets.

Item. Tuccond tiers ilg cargar ner scargar dad alp d’ilg sigr capitani Travers, scha dein quels da Scheid, senza anchiña objectiun, en tutta pusseivladad, esser culponts da conceder, er da dar algi leña, sch’ei fuss / ner cur lg’ei / basengs da bagiar vid l’alp, senz’objectiun tenor bref a sagi. ~ . ~ . ~.

A tiers vardeivla manifestatiun da quei tut, da talas caussas sisur scrittas, sch’hai jou Hans Jörg Scarpatet, Landvogt, enten num da nus tuts treis Humens da spruch, catschau si mieu sagi, a nus suttascrit. Datum ilg sisavel gi da janer elg 1596. avel oñ. Ei mess giu sut la noda da Nut d’ilg Luzi, en tschera verda catschau si. Jou Hans Jörg Scarpatet dad Undervegen, cunfess sco stat sisura. Jou Andris a Porta cunfess’sco sisura. ~. ~. ~.

[f. 35a] Da quei tut tiers vera manifestatiun vein nus Burgermeister, a cusselg d’ilg marcau d’Cuèra, sco urdanai, ad authenticai derschaders en quella caussa questa bref da truvament, transumt, ner vidimus da la bref da partazun, cun ilg agien secret sagi da niess marcau; ouncalura a nus, a noss hartavels, a suenter vanginds, er alg antir marcau senza doñ, avertameng, cunsalvau / ner cunfermau /. Ei daventau ilg 13 avel gi d’ilg meins junii, sco ün dumbra, da la naschienscha da Christi niess Senger 1598 oñs.

Hans Johañ Gredig scrivont da la

darchira a Cuèra, ha scrit ilg original.