Ils specials artickels

Da Wikisource.
romancio

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu Ils specials artickels Intestazione 27 giugno 2020 75% Da definire

Documents Bref da partazun
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. IV
[p. 74 modifica]
[f. 44b] ILS SPECIALS ARTICKELS

d' ilg Cumin da Scheid a Vieulden.

(Ineditum nach Ms. Sched.)

Damai ca nus, ün antir Cumin ner baselgiada, Scheid a Vieulden, tschou sin questa Muntoingia, tras speciala grazia da Deus, da noss prus velgs, sper las generalas fryetads a dreigs d’ilg antir Cumin grond dad Orthenstein, vein hartau anqual causa particulars dreigs, scha vein nus sper ils sisur scrits universals statuts da la Terra / ner d’ilg Cummin: / oung mess giu quests particulars artikels, a puings, a prieu si quels da salvar; stat ouncalura adiña vid üña antira raspada d’ilg Cumin, tont lunsch, sco noss dreigs tonschan, da sminuir, ner carschentar. Deus cun nus amen.

TSCHENTAR DARCHIRA.

P’ilg amprim, scha dei minch’oñ, a buña fei, si ’lg lgindischgis d’tschunkeismas, ilg Cumin da Scheid a Vieulden vangir ansemel, dus oñs a Scheid, ad ilg tierz a Vieulden; Ad or da quella vischnounca, ner vaschinadi [f. 45a] nua c’ilg Cumin ei raspau, legier or Mastral a veibel; a lura las duas parts d’ils giraus a Scheid, a la terza part da quels a Vieulden, ad aschia tschentar la darchira.

URDEN DA LA DARCHIRA.

Ils giraus dein, cur els vengian cumondai d’ilg veibel ord cumondament d’ilg Mastral far ubadienscha, ouncalura a scadin resalvau sias legitimas scüsas.

Item. Lg’ei ordinau, ca cur ei ven d’ilg Mastral numnau a destinau ün gi da dreig, scha dei quei vangir faig a saver a lgi veibel, ilg qual ei lura culpont dad ir tiers las parts, a suenter melgier puder, patarchiar suenter mittels a miez, ad ampruvar da metter giu la caussa, a la dispitta; Mo sch’el radi buc las parts tiers parinadad, scha dei el lura raspar la darchira si ’lg temps, ad el lieug a lgi cumondau, a la roda tucca. Cur ün vess sagirau, a less gir giu, scha dei el gir giu, ner far a saver a lgi Mastral, avont c’ilg veibel seig or da la casa d’ilg Mastral, cun ilg zedel da sagirar, mo quella canun, ner scha quei daventa buc, sch’ei quel c’ha sagirau tiers ilg Mastral, p’ils custs da darchira, culponts da pagar la pagailgia da darchira. [p. 75 modifica]

PALAZUNS.

Milsanavont ei ün vangieu pariña, ca cur lg’ei dau üña sentenzia finitiva, par beins schaschonds, ei seig ber ner paug, scha po ün ver palazun; A sch’ün vult appellar [f. 45b] scha sto el suenter c’ilg truvament ei ratschiert, giavischar la palazun, la qual’er dei algi, suenter c’ilg truvament ei daus, savundar; Mo el dei endeifer 8. gis, tras ilg derschader, ad amadus mussadurs, far scriver la bref da palazun a sa far tiers, mo sch’el sa fa tiers, a pudess buc endeifer 8. gis vangir tiers darchira a dreig, scha po’ endeifer d’ün meins oung ir vinavont, mo sch’el figiess quei buc, scha dei el suenter c’ün meins ei passaus, ver nagiña palazun pli, ad algi derschader, 1ad als giraus, s’auda par lur fadia, a lavur ün past, sco er algi scrivont sia pagailgia da scriver.

PAGAILGIA da la DARCHIRA.

Par minchia truvament ei faig ad urdanau a minchia girau, quei c’ei sut teg, el haig scüsa ner buc, kr 4 ad algi derschader kr 4. Mo cur ün ruckegia cun la bichietta, scha s’auda a minchia girau, sco algi derschader kr 8. Ouncalura, cur ün sto ir giu d’ilg funds da casa, scha stat la pagailgia vid cunaschienscha da la darchira.

Item. Cur ils giraus stimeschan, a prendan or pens, scha dein els p’ilg sarament, c’els han faig algi dreig, cunderscher suenter ilg urden, fideivlameng, senza resguard ad ei lur pagailgia, sut teg, ad ün girau kr 2 a sin funds da casa, mo s’ilg culm stat ei vid ils giraus da prender suenter sco els vengian duvrai.

PENS ner UNDERPFAND.

Ün ei er vangien pariña, ca sch’ün enten niess Cumin, [f. 46a] da Scheid, a Vieulden, dess pens, sch’ha el la lechia 3 gis da salvar ilg pens, sin sieu cust, ad en sieu vugeg, ner da laschar prender navend. Mo sch’ün vess’pudieu pagar l’auter cun valsent, ad el vess bucca gieu ilg valsent, mo stuvieu dar pens, ad el po salvar ilg pens 3. gis, alura survangir ilg valsent, scha po’ l cun quei spindrar ilg pens, ouncalura sto el tuts custs, c’ean i si da quella vart, er pagar, mo tuts paigs, c’ean denter els faigs, dein a pon valer, mo cun daners pon tuts pens, a dreig temps vangir spindrai.

ZUSATZ.

Cur ei ven ad ün ner a plis cumondau d’ilg veibel tiers ün Zusaz, scha dein els esser ubiedis, a cumparer sut fallonza, c’ei messa si, ad ordinada d’üña luda darchira, ad ei lur pagailgia, sch’els datten or mai ün truvament ün past, mo sch’els sean pli c’en ün truvament sch’ei ad ün par minchia truvament bz. 2 a lur past nagutta tont meins par lg’amprim truvament. [p. 76 modifica]

URDEN d’ilg USTIER.

Lg’ei faig pli a meins, a decretau, par melgier urden, c’ei deig esser ün Mastral da la darchira, ad ustier da Cumin, a da tut temps dei en üña vischnounca ner vaschinadi esser ilg Mastral da la darchira, ad ustier da la vischnounca, a star antroq’ en lgetz vaschinadi ven ligieu or a tschentau ün auter Mastral.

[f. 46b]. Lousperas ei ün ustier culpont ad ün carstioun, c’ei cou sasieus ent / ner vaschin / c’ei malsoun, ner ad üña pilgialounca, da dar par ün rensch vin, ner auter, sin spechia; scha quel, ner ils ez han da pagar, sch’eis ei bien a dreig; quella canun dei lura ilg Cumin pagar.

Ilg ustier da la darchira dei far ustaria par quels d’ilg lieug, a par esters; jls custs da darchiras dei el spechiar 8 gis, a lura da lou d’anvi po ’l trer ent, sco lg’ei sisura nudau, elg cudisch da la Terra. Scadin po pagar ilg ustier par ils custs da darchira, cun la stadera a curtouna, mo sch’ils custs da darchira fussen R 5. ner pli scha po ün dar ün biesc, ilg qual dei vangir preziau enstailg da daners, a vangir prieus d’ilg ustier senza cuntergir, auter sch’el vess faig paigs plianavont.

Ilg sumlgiont meini ha ei er cun quei, ilg qual ün fa ir si cun spiendi, spruchs, stimadiras, senz’autra conventiun ner accord; quest puing stat tiers ils ustiers de prender biesca; parchei lg’ei dau tiers ad els da trer ent lur dumonda sco auters deivets.

PAGAILGIA dalas PARDICHIAS.

Ad üña pardichia s’auda par minchia pardichia c’ün plaida, la stad kr 12 a lg’unviern kr 8 pagailgia; mo sch’ün vangiss cumondau par pardichia, ad el vangiss ner cumpariss buc, a tras sieu targiñar mass si anqual caussa cust, scha dei ’l quels, suenter cunaschienscha da la darchira purtar giu, tont sc’ei lgi vangiss mess si.

[f. 47a] DAR VUSCH.

Quels c’ean bucca vaschins dein bucca vangir spiri ne dumbrai:

Item. Ei s’auda minchiamai ils gis da dreig 2 gadas, üña suenter l’autra a Scheid, alura la terza gada a Vieulden; ouncalur’ei resalvau, a la velgia mod’ad jsonz’ei, ca cur la darchira sto vangir ansemel, parmur d’ün Undergang, scha dei ei vangir raspau en quei lieug a vaschinadi, nua ch’ilg stausch ei, a dei quei gi bucca vangir dumbraus suenter la Roda, a la Roda schilgioc vangir salvada.

Lg’ei er da la raspada dad amadus Vaschinadis scumondau, ca nagin deig sin la pastira, nagin bruig, ne sagar ne cavar, sut fallonza, par minchia carga üña cruña.