Representanza fatta d'un baur

Da Wikisource.
(Reindirizzamento da Representanza fatta d' un baur)
romancio

1907 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu Representanza fatta d'un baur Als seis convaschins da Schuls, per l'Instituziun d'üna Schola comüna Intestazione 20 marzo 2021 75% Da definire

Poesias (Sandri) Prüm cudasch da scoula
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie

Scarica in formato ePub Crestomazia Retoromontscha VIII   di Caspar Decurtins (1907)

[p. 75 modifica]

REPRESENTANZA FATTA D’UN BAUR.

Als seis convaschins da Schuls, per l’Instituziun d’üna Schola comüna.

Stampa in Strada. Ao. 1827.


Als Ec. & aut Lodevels Superiuors Cusailgs Politics, & Ecclesiastics del Chiantun Grischun. Sapientissms Sigrs.

La sapiainta, et paterna amur, chia lur sapientias demossen in tuots fats, per la promotiun et conservatiun della felicitá, et honur del nos Chiantun, et seis habitants haun fat tour l’ardimaint al sottascrit da ossequiossamaing avanzâr suot il aut Patrocinio da lur Sapientias, questa mia tenue, ma cordiala Representanza fatta als meis Convaschins per üna in quest Comün usche necessária introductiun da Schola Comüna. Per experientia fatta in tuottas novas, et nüzaivlas mutatiuns, sajg quant dificultus quai ais per podair persvâder, è reuischir al complimaint del’ovra, ma dicontra persvas del meis sincêr, et bun intent vers meis Convaschins, et particularmaing tant plü della Bontâ, et Protectiun, dels Superiuors Jüdischs Cantonals, chi saimper procuran il Bain generâl, et special gniarâ Dieu am conceder [p. 3] la gratia, scha na in tuot, schi almain in part, da reuschir, et promover ailch bön per il Comün pövel.

Nel mentre ch’eug ossequiossamaing suplich á lur Sapientias per benigna assistentia, per podair far observâr las ordinatiuns Cantonalas, in que ch’ellas prescriven in favur dellas Scholas, et causas pias.

Giavüsch alla majoritá dals meis Concitadins, chia il Segner illüminescha lur inclets, ins conceda pasch, et Fraterna amur, sco vain giodü per il passâ: per l’avegnir ins consolâr cha tras Sapientas Superiuras ordinatiuns, gnins á podair Jnstituir qualchaussa d’ bön in favur da nossa Juventüna. — Speresch chia quest meis simpel in fretta malconcepi Baur Discuors non gniarâ tut in mala part, ne dellas Superiuritats Cantonalas, ne d’auters Compatriots, dimpersai tras lur bontâ arcognoschü partir quel d’intern bun intent, sco eir totas las sias mancanzas benignamaing compatidas, [p. 76 modifica][p. 4] dals erruors, et simplicità nella Jnventziun, Dispositziun, collocatiun, et Ortographia, siond ais fat d’ün Jdiot Baur sainza talents et Scholas necessarias per savair scriver et discuorrer sco s’ convain. Con la plü auta Veneratiun, et Respets Ossequiossamaing im reseng Dellas Ecc. aut Lodvls Superiuritats Politicas, et Ecclesiasticas del Chiantun Grischun.

Scuol die 2. Febr.
1827.

Um° Dev° Servo
J. Marchi.

Laschai gnir ils pitschens Infants pro mai, perche da tals ais il Reginom da Dieu. Marc. 10. v. 14, 15.

Gni naun meis Filgs tadlai à mai, eug s’ völg muossar la temma dal Segner. Psalm, 34. v, 12,

Chi spredscha Sapientia & instructiun, ais malventüraivel, & la spranza dal tal glieud ais vauna, & lur fadias sun sainza früt, & lur ouvras malnüzas, lur Mugliers naras, & lur Infants mals, Sapie. 3. v. 11, 12.

[p. 5] Aut stimats et chiars Concitadins!

Ad ogni ün da vus ais quai bain contschaint, chia il principal oblig, et dovair d’ogni humann (et particularmaing da tals chi s’ puon nominar Christians) ais ch’el cun tuot sia orma, cun tuot seis cour, et cun tuot seis savair, et podair promova sül Muond il laud, et honur al Autissem Creatur, è conservatur da tuotas chiaussas, visiblas, et non visiblas, al noss benedi Salvader Jesu Christo, chi tras seis indürar, et morir our suot la pussanza del Satan ins ha spendrats, & al S. Spiert, chi’ ns santifichia, auta Santissima Trinità. — Jl segond, & egual al prüm oblig & dovair ais quel, di amâr, honorâr, & promover il bain da seis confrars. Observand, & essequint quest tant perfettamaing ans disch il S. Evangeli, avair compli l’intêra præscriptiun, & obligatiun della Ledscha Divina, & commandamaints humans — Usche co puo ogni ün da nuo melder [p. 6] dar rincipi & muossár sia la vaira creta, & buna voluntâ, co cun’ l procurâr da promover ils metzs tras ils quals ogni seis confrar, & convaschin vegnia mossâ, animâ, & sgürâ, esser eir El üna creatüra, chi posseda saun inclet, & forma alla imagnia da Dieu, & tras il merit da noss Segner Jesu Christ, stat avant il pricipi dels fundamaints del Muond elet, nel numer dels beats. &c.

Quaista salüdaivla ouvra vain complida, & na solum momentaneamaing dimpersai Eternamaing remoneráda; con promover, & indritzar in nossa Communitâ Scholas publicas per ils pitschens, & gia creschüts infants. — O vuo Geuituors! O vuo Padrins, & Madrinas! Et vuo tuots paraints! [p. 77 modifica]S’algordai qual solena & Soinchia obligatiun, & impromissiun, chia s’ vais assumt vers quels nel momaint, ch’als havais consecrâ con il prüm S. Sacramaint del Bataisem. Scha non volais gnir quintats avant il Segner nos Dieu per sprejürs, schi adempi voss oblig, scha amais [p. 7] vossa Religiun, Patria & Libertad schi promovai creatüras in quela, chi con lur inclet, & prus deportamaint da viver; via et plü iglümna, & conserva nos stadi independent, & liber in fats da Religiun, & civils costüms. —

Non sporscharai l’oraglia à quels chi vegnen as dir: per ün Baur, ò ün chi va davent non voula tantas Scholas. — Eug s’ di in vardâ, à quels tals podai aplichar ils pleds del nos benedi Salvader: Segner perdunals perche els non saun, che els faun. &c. — Perche sch’els fuossen informáts il nöbel stadi del Baur non abassesen quel uschea — pro tuottas natziuns las plü ilüminâdas & civilisadas, chi saja stat, & saja amo presentamaing nel Muond, ais, & sarâ cognoschü il stadi del Baur esser il prüm stat, & da Dieu svess ordinâ à noss Perdavants Adam &c. — Davo quai tras tuots buns Governs sustigü & fermamaing honorâ. — Jn Ægipto, in Græcia, pro ils Romans eiren ils plü famus [p. 8] Generals, & dictaturs della Religiun, cultivaturs della terra. Amo preschaintamaing il plü potent, & rich in pövel & intradas, il Jmperadur della China, cun tuots seis Ministers honura svess da propria maun l’art della Cultivatiun della Terra ogni Ann, & in tuot seis Jmpêri non puo ün sperár d’obtegner caricas grandas, sch’ün non ais instrui bain nel art della cultivatiun della terra, il prüm. — Jl present Raig d’Engalterra ais ün famus agricultur, & la mer part da seis Milords. Per tal motiv, & bon exaimpel ais presentamaing in Engalterra arrivâ l’art della agricultura à generál interess & nütz in sia perfectiun, ourdvart, & avant tuottas autras Natiuns. — Usche scha Jmparaduors, Dictaduors, Princips dellas plü grandas & illüminadas Natiuns del Muond haun honorâ, & saimper amo honuren l’art della cultivatiun, schi eir nus sco ils nos bravs Pardavants, & Confederats Schwitzers, [p. 9] volains quella in stimma la conservár, perche tras Ella vain il plü promovü il bain general, il victo, è vestito usche bsögnus als humans. —

Nuo eschen Baurs, ma nel istess temp eir Jüdischs, & Souvrans da nos Stadi. Usche ais bain eir il sommo dovair da savair eir l’oblig chia havains vers quel, ogni ün da nuo, & da noss infants puo gnir elet per Jüdisch, Landammann, Deputâ pro il Grand Consailg - Delegâ di parte il Cusailg executiv — & haviand particulárs duns, & cognoschenschas pro autras las plü autas, & honorificas caricas nel Canton, nella Conföderatiun Schwizera, & eir pro Potenzas Stanieras Jnviats, Consuls etc.

Percio non dependa che da nuo, per podair almain arrivâr degniamaing [p. 78 modifica]ad occupâr las prümas caricas nel Commün, Drettüra, & Pajais. — Schiad ogni bun Bap, & Convaschin starági à cour certamaing, schec’ per disfortüna nels temps passáts non ha podü [p. 10] gnir instrui regolarmaing nels buns princcipis nellas Scholas normalas, & tras quels con diligientia, & seis saun inclet da sai svess podü s’avantzâr da schalin à schalin pro bunas cognoschenschas, saja vers Dieu, saja vers sai svess, saja vers seis prossem, & vers sia Patria, schi uossa havair la dutscha spranza cha ’ls seis infants possen obtegner sainza grand dann da sia Oeconomia, & dell’ autra Fradglianza, perche scha qualchün infra di nuo s’ha volü ün pa 1s’instruir, cun quant cuost ais quai devantâ à dann della Familia, & eir del Commün svess in ün reguard, per ils effectivs Daners chi sun stats sborsáts & non plü nel Commün turnáts.

Genituors! Paraints! ogni ün sa per experientia, & amo plü cleramaing or della S. Scritüra, chia intant la mansina ais amo fraischia, s’ lascha quella storscher, usche nella tenera etâ ston las bunas maximas gnir nels cours della juventüna inchialamâdas. Be sco chi [p. 11] vain fat da chi desidra d’avair à seis temp bun früt d’ogni planta, ch’el ha in seis hüert — be usche va quai cull’educatiun dels infants. —

Sch’ün con diligientia non ils instruischa nella tenera lur etâ, & nels lur fraiscs cours, pro la S. Religiun, pro l’humana Morala, pro cordiala fraterna amur, pro patientia, pro virtü, & amur de la lur Patria — schi creschen sü quels be ün bösch sulvadi, chi porta schlecht früt; cioe d’ignorantia, d’invilgia, ira, & da tuotta sorts mals per l’humanitâ. —

Non tadlarai à quels tals, chi dischen noss buns velgs non haveivan questas Scholas, & eiren darcheu bravs homens — perche quels tals non s’haun ma certamaing dat la fadia da leer, ne cognoscher, ne our dellas ouvras ne bona voluntâ, che chia ils nos buns velgs saveiven, è che cha in quels temps eira il bsöng da savair. — Dit à quels, sch’els non havessen savü plü da nuo, schi sgüramaing chi fuossen restáts nella [p. 12] schürdüm del Paganissem, & della ignorantia, sainza savair, ne cognoscher il Segner nos vair Deis, il Sanct Evangeli da Jesu Christi, & l’oblig d’ogni bun Citadin vers sia Patria. — Co havessen savü quels da s’ defender cols plü eleterats Prers catholics papals, avant las dispittas publicamaing ordinâdas in commünas terras (ad Jlantz,) sopra la vaira Religiun? co havessen ils Sigrs Politics savü das far vaglair avant potents Raigs & Princips per la libertâ della lur Patria? — Eug s’ di in varda, leai las Cronicas del Campel, Juvalta, del Sprecher, Guller, & à Porta, schi gnis vus tuots à s’instupir, con qual möd religius, chia quels cognoscheven Dieu & feiven sia vöglia, & lur dovair vers la Patria; per la Religiun & Patria muriven üna quantitâ dad illüminats & bravs homens, sacrificheiven las lur intêras [p. 79 modifica]Familias, & facoltads, pativen fams, guerras, & pestas etc. — Qual da nus Politics in huossa fuoss usche religius, [p. 13] usche Patriot, usche constant usche sabi, & scient da dispitar cun ils plü eleterâts Prers catholics papals, supra Dogmas da Religiun, & tras la S. Scritüra, & lur saun inclet ils covenscher? far splendurir üna glüm, sco haun fat avant temp ils saimpels Baurs, il Sigr. Travers in Samaden, in Süs il saimpel Coluoster, in Fetan il Vulpio, & our sur Munts il immortâl Aihorn da Flæsch. — Leain nuo üna quantitá da bels cudeschs religius, Cathechisems, Historias, Poesias, insomma üna quantitâ da similas bellas ouvras concepidas, & fat stampâr dils velgs, sco di simil autra quantitâ da documaints in scrit, d’ogni sort materia concepits sublimamaing con terms, & pleds expresivs, positivs, jüsts, & civils: ils nos Protocolls da Dretüra & Commün tgnüts con exacteza, ch’ingiün in huossa in nos Commün ais habil di concepir da similes Scritüras. Presaintamaing ne in stampa ne in scrit non compara ingiünas da similes ouvras [p. 14] in nos’Oengadina — ingio chia nellas autras parts del Canton, & eisters pajais, chi s’avauntzen plü co nuo nel savair, ais qua vi’ e plü compars ouvras sublimas à glüm del publico, tant per l’instructiun della Religiun, co per autras scientias, & arts. — Che ais il motiv da quest nos star, & tour inavo dels auters Compatriots? — La pitschna cognoschenscha, & dalet pro il belg & bön. — Guardain be quanta vergognia ins faun in quest cass nos convaschins ils pouvers Tirolers, chi non sun auter co sclavs, & suddits; non ostante s’haun usche avantzats nellas scolas Commünas, chia ogni pitschen infant d’ün dels plü pouvers Baurs da Nauders presentamaing ais in cass da leer, & scriver, è far quint, melger di quai chi saveiven, & saun præsaintamaing ils velgs Gerichtsschreibers, velgs Anvolts, ils velgs Vorstehers — quals tuots per lur affars haviand da præsentâr avant qualchün in scrit faun saimper scriver [p. 15] per lur infants, non saviand els usche bain concepir ne scriver. — Scha subgiets per usche dir sclavs s’haun savü, & podü usche bain avantzâr, schi quant ma plü puo & sto far chi voul esser liber nel dar seis parair in public, & privat, accio non haja da depender baut d’ün baut del auter. —

Und pled eir supra quels chi practican our d’ Patriâ, — Quant necssari ais per quels, ch’els avant da partir da chiasa lur, sajen bain informâts nels vair principis dellà lur Religiun, nel oblig chia els haun vers lur Genituors, Patria, & vers ogni auter Crastian, sapgian bain scriver, & far quints. Sch’els quest tant saun, taunt plü algrezgia, à consolatiun poun spettâr di els lur Genituors. Sgüramaing non haun quels temma chia lur infants croden gio della lur vaira Relligiun, metten in schmanchianza lur oblig vers ils Genituors, ne Patria, ne pür vegnen fats da tort in lur affárs da Comerzi, saviand svess quels essequir, & scha bsöng [p. 80 modifica] ais notifichiar [p. 16] eir avant qualunque Tribunal, ò persuna privata. — Sajat persvas chia con bunas Scoulas Commünas, la fraterna amur s’avantza infra la Juventüm & noss Commün, & Els in Pajais & our d’ Pajais s’amen vi’ e plü s’asisten, & la lur fortüna sarâ plü facilmaing, & plü bod fatta, con honur. Guardai, piglai invilgia dals nos Compatriots da Oengadin’auta, quals in tuots Pajais sa saun saimper far melgdra fortüna, s’ far per il plü respetár, & honorár, co nuo d’Oengadina bassa — & quest solum per quels principis ch’Els da pitschen vegnen muossâts — uschlö saja per talents natürals, saja per constructiun phisica, non ils sa stain da velg in naun inguotta inavo — solum per l’educaziun non ils immitain usche bain sco fuoss il bsöng, — noss’Oengadina bassa ha saimper dat particulars Docts Hommens in Theologia, in Jurisprudentia, in Medicina, in Historia, in Poesia, in Musica, nel art Militair, nel Comerzi svess, & in tuottas autras scientias [p. 17] & arts. — Mussain dimana nus d’esser dengs descendents da quella brava Razza & grands Homens.

Vairamaing eug sa per experientia fat in occasiun della mutatiun del noss Calendario, chia la granda part di nuo non eschens portats pro las novitats, et ins atachiain plü gugient via da nossas veglias üsanzas, co d’inqualchaussa da bön nouv, — impro il plü Sabi tanter ils mortals il Raig Salomon ins disch, pür: il Crastiaun mora imprendant. Provai il tuot & salvai il melgder: Tuot ha sias Stagiuns & temps. — Perciô sch’ün voless saimper star rantâ via del velg, schi co fuoss il Muond costrui? Tuot fuoss nella ignorantia pagana è non existessen ingiünas scientias ne arts, ingiün orden, ingiünas Ledschas, ingiüna Religiun, ne Subordinatiun — Eug di nuo fuossen pêr dellas Bestias irazionales, perche à quellas ha il Segner in lur natüra miss il Jnstint, da quai chi haun da far, & d’interlaschar, mo al Crastiaun [p. 18] ha Dieu donà il saun inclet, chi ’l dess saimper dominâr & retscher, in tuot seis opperâr. — Usche giain ogni ün à cusailg con quel, schi sgüramaing chiatain nuo chia il bön, la virtüt, ais saimper & da tuots temps stat il unic metz chi ha prodüt la Felicitâ dels Umauns in quest Muond, chi’ ns fa sgüra spranza da l’Eterna Beadenscha nel auter, — perche è sta scritt: Vossas Ouvras vegnen as sequitàr nei auter Muond. — Ve naun tü fidel famailg, tü ’m est stat fidel sur del pauc, Eug t’ völg far patrun sur del Bler.

Philosophicamaing ins ha descrit il Sabi & immortâl Pajan Socrates: Chia la Bontâ Divina haja tras seis Sapiaints Jüsts, Eterns Decrets, stabili da principi dels fondamaints del Muond in nan, da remonerâr il Bön, na be in quest Muond, ma dimpersai nell’Eternità. — Jn quest Muond ais ün gia sich remonerâ, & consolâ tras sia aignia Conscientia il bön ch’ün fa, perche cur ün fa bain, [p. 19] schi sainta El internamaing esser consolâ, in [p. 81 modifica]quest far ais il Crastiaun al Jmagnia da Dieu, ch’ais l’Autur & conservadur da tuot il Bön & Bel chia ’ls ölgs del Crastiaun puon vera nel Univers. — Jls nofs Filosophs sostegnian da simil, chia il Bön operâr & s’impisâr, saja la sumglienscha dal Crastiaun col lur Omnipotaint Creader chi tuotas chaussas ha fat, è mera ed eira tuot Bön, — Chia quel Bön ch’ogni bun Spiert operescha in quest Muond vegnia al sequitâr nel auter, siand esser il Spiert immortâl, conserva quel saimper sias Jnclinatiuns, eir sieva s’esser separâ dal material, seis Corp; perche il Bön s’impissár, & operár provain dal Spiert et na della Chiarn, è las ovras dal Spiert poun gnir essequidas eir nel auter Muond, — per exaimpel di eug: ün Spiert Honura, Lauda & Jngrazgia al Segner seis Deis, con tuot seis impissamaint, per tuot il Bain et Bön, ch’El ha recepü et retschaiva ogni [p. 20] momaint, pro tal chiaussa non ais bsöng d’ouvra ne ajüt del corp Uman; di contra pro il Muondaun et passagier mal far, sto saimper gnir in agiüt, Mauns, Peis et inter Corp del Crastiaun, — Ossa tras la mort vain seperâ il Corp del Spiert, et las inclinatiuns del Spiert reisten saimper quellas medemas; schi pro il Bön puo il Spiert Eternamaing opperár, mo pro il mal et Muondaun far, ha pers il Spiert seis agiüdant il Corp — et qua tras vain à sofrir las Eternas painas della vöglia del far et non podair, et di contra il bun Spiert, l’Eterna Beadenscha, sco sta scrit nel Soinch Evangeli: Quels chi haun fat mia vöglia sün Terra vegnen ad Ertâr il Paradis!

Chiars Concitadins! Laschâns con spertezza metter al Maun alla bun’Ouvra, perche ed ais dit Soinchiamaing: Quai chia tü poust far Hoz non surtrar sül Di da Damaun, perchie tü non sast con chie quel vain. Soinchia et Sapiainta admonitiun per scodün! — Nus uossa per [p. 21] grazia Divina eschens in buna Pasch nel Pajais et our d’ Pajais, nuo eschen absaints da tuottas malatias, chialastrias, & autras disgrazias, chia peravaunt à noss buns velgs, & à nuo svses sun incontrâ: Usche il plü adatâ temp & momaint da podair con matur refless & metzs intraprender ailch bön à comün interess & bain da nossa Juventüm; — perche quella tanter nuo es be sco las fluors sün la Cutüra, chi tras sias bellezas, tras sias adromaticas adurs dâ la contentezza del öl & plaschair adorat alla intera Chiampognia. — T’ gnain quint da questas fluors, accio nuo possen di Ellas à seis temp richiavâr il dutsch Mêl, & exelenta Schaira, sco faun ils diligiaints Avios sün quellas della Cutüra. —

Eug havess zuond bler amo das dir: ma conclüd: cha la vaira Filosophia saja quella, na be con la bocca muossár sü bellas chiaussas, dimpersai con l’ouvra adempir. Usche giavüsch per [p. 22] conclusiun: ch’ogni bun Concitadin vegnia & vöglia con tuot seis savair, con tuot sias forzas & [p. 82 modifica]podair ad atribuir pro questa nüzaivla bun’ouvra — & à tuots quels chi gniaran la pro à far oder atribuir qualunque chiaussa, sarâ per Els ramassa ün Ætern Tesaur da chiaritâ & missericordia, — perche tras quella vain il Crastiaun à podair metter üna Mantella sur seis puchiats & misfats, tras l’intercesiun da noss Segner Jesu Christo chi disch: Quai chia vuo faivat, & daivat als pouvers, non daivat ad Els mo à mai. — Chia ogni voss far & donár sarâ ægual al Vaider del öli della Guaivda, voss bain star & donar ma non gniarâ al main, & la Benediziun dal Segner sarâ à saimper sur da vuo & dels voss in quest Muond, & finalmaing nel auter gnis à sentir à dir al noss Benedi Salvader: Jngio Eug sun völg eir à quels tü’ m hast dat.

Una quantitâ da buns Genituors & Convaschins gniaran sgüramaing à dir [p. 23], quest fuoss zuond Bön, ma co, & in che möd puo quai gnir fat? nossas renditats d’hotz in di sun massa pitschnas per podair indrizzâr aint tuot quai chi voul per nossas Scoullas, far sü Chiasa, mant’ gniair Schuolmaisters, laschar ir nos Jnfaunts usche lung temp del Ann à Scoulla, nuo non havain ne ils metzs da podair quai pajár, nell’temp da laschar ir. — Alla prümma reflectiun dia, chia tuot quai chi daun ò faun ogni Convaschin pro talla ouvra saja ün Chiapitâl, chi ’ls renda bler plü grand fit & nüz co qualunque auter chi gniss miss à fit, oder in Bains Terrains, perche nel temp da paucs Anns lur Jnfaunts & Convaschins, vegnen tras lur Jnstrucziun recevüda alla Scoulla Comüna als pajâr il Cient per ün, tras lur Ouvras è Deporto, à generalla & particulára consolatiun. — Concernent alla Seguonda observatiun, craja ch’ogni bun Padernur & Paraint sapgia, chia ils Jnfaunts sajen ün Dunn da Dieu, [p. 24] & chia uschea lur prüm dovair saja quel, da dedichiâr quels al Omnipotaint, siand ais scrit esser Plü oblig da servir à Dieu co alla Glieud, — Schi creschand quels in Ætâ creschen eir in sapientia & cognoschenscha, vegnen sgüramaing à recognioscher quants buns Genituors & Compatriots ch’Els haun gnü d’indritzâr aint Scoullas & ils laschar instruir, vegnen con reverenzia, è sincera amur, in lur velgdüna als asister da cour pro tuot lur bsöng & maunguels, & in ün sulet Ann, in ün sulet Mais, in ün sulet Dy, in üna suletta Ura, in ün sulet momaint poun atribuir à lur Genituors & Concitadins plü Bön, co tuot ils Anns & Mais chi havessen podü far con star à Chiasa & nella Jgnoranzia. —

Jls metzs da far sun avaunt maun, solum la buna voluntâ puo amo mancar per reuschir: emitai allas Lodevolas Communitats da Zizzers, Jges, Poschiavo, & autras chi haun giâ essequi [p. 25] la bun’Ouvra. — Elegiai ün bun numer da fidels & buns Convaschins, per Soprastants dellas Scoullas, dat à quels la confidenza das Consigliar & organisár, chia il tuot tras Divin agiüd reuschirâ in bain, — Els haun gia la strada fatta — ad ais [p. 83 modifica]ün Exelent Cudaschet scrit tras il bun et Exelent Patriot (p. m.) Jll° Sigr. Salis Maschlins à tal ogget fat Stampar, & del Superiur Guvern aprobâ, tot lejai quel, schi gniss gia in bler esclerits, & quai chia quel non ins podess tuottalmaing dir, per reuschir, schi gniaran ils Homens cha Elegiarat ogni Terzâl per s’interessár pro tala bun’Ouvra, à s’impisar sü, s’ projettâr, è spettar vossa aprovatiun, saimper sül mainder dan & cuosts chi sara posibel. — Quests Elets Homens non solettamaing gniaran à s’impissar sü & vuo sgüramaing ad aprovar, co chi puo gnir Fabrichia üna Chiasa per uso da Scoulla Comüna, & nel medem Fabricat eir per ün decent allogiamaint [p. 26] per il Sigr. Minister & Schuolmaisters, stante nuo non havain in uossa ingiüna Chiasa Publica da Plaiv, sco eira d’ün temp da noss buns velgs drizada — & da nuo tant negligi, chia in uossa non reista nianca vastizis ingio quella eira Fabrichiâda. — Quests Homens non solamaing s’inchiüreran co dess gnir quest tuot con bun diseng Fabrichiâ à rispairng da Cuost, dimpersai eir organiserán il möd co puo gnir pajâ ils Precetters, & provist tuots ils Cudaschs la pro necessâris, & tuots ils auters Materials per ils Scollers, chi provedüts dal tuot saraun, & il lur Sborso sto per tuot l’Ann saimper ad ogni Genitur da lungo esser da main, bler di quai stoun eir uossa far pro las privattas Scoullas per ün sol Mais; è col temp tras asistenzia Divina obtegnier tuot la Juventüm il tuot à gratis.

Imo. Nominats ch’ogni Terzal haverá ils Homens nels quals haun la lur plü granda Confidenza, poun quels gnir [p. 27] insembel per la prüma voutta in Chiasa del Regte. Sigr. Capo de Comün, Jndrizâr ün Protocoll, Elegier infra di Els ün per lur Præsident, è ün per il lur Nodêr, scriver in quel il motiv da lur Radunanza, & lur Noms, con la decleranza ch’Els da buna vöglia, con tuot lur savair & podair prodüeran la Jnstitutiun è conservaziun della Scoulla Comüna, & quai per saimper suot ingiüna ricerca ne domanda da gnir Salariats per il temp ch’Els per tal fin & scopo vegnen ad imponder, in che & qualunque occasiun chi podess esser. —

N’eir possen in lur Register portar ne metter ün sulet quatrin spaisas chi gnisen fattas di Els, saja con far Accords saja con pajar quels, oder con far compras per uso della Scoulla.

IIdo. Ogni Ann dessen in Publico render quint exact del tuot, & quaunt chi als ais stat consegnâ directamaing tras il Comün proprio, oder indirectamaing tras Duns, Testamaints, & Taxa dels Scoullers, Terrests, & Forestêrs; sco [p. 28] eir d’ogni ricavato chi podess gnir fat à benefici della Scoulla. — Similmaing sajen in oblig ogni & qualunque dispensi chi vain fatta na solum la notar sül Register, dimpersai havair ün orden numerâ & infillâ las ricevüdas da chi ha obtegnü ils pajamaints.

IIItio. Scha cul temp & tras Benediziun Divina ils Fuonds & Capitáls [p. 84 modifica]chi vegnien assegniats præsentamaing per la Scoulla, gnissen as augmentâr, schi à proportiun del vanz dess gnir ogni Ann eir impondü quel eir pro la medemma Scoulla, saja nel far nouvs aquists da bels & buns Cudeschs nüzaivels per la Juventüna, saja nel megliorar ils Premis chi gniaran distribuits als infants ils plü diligiaints è bravs, ad ogni Examen dellas Scoullas, chi stoun gnir fattas 2 voutas l’Ann; cioe il prüm al comanzamaint della Scoulla nella Autuon, per savair da compartir tenor la cognioschenscha & Talents dels Jnfaunts nellas Classas tocantas; il [p. 29] seguond la Primavaira, per vera quaunt hajen proffittâ. &c.

IVto. Jl Consailg da Scoulla dess podair finâr ils Magisters, s’informár, & examinâr sch’Els haun las necessárias Cognioschenschas & principis; survagliar sur da quels chi na solettamaing sajen deligiaints è benings nellas Uras dalla Scoulla cols Jnfaunts; dimpersai eir our della Scoulla exalents sugiets, con Moralitâ, sobrietâ, & exemplaris in tuot buns giests è discuors.

Vto. Jls Jnfaunts oder qualunque Paraint dels Sigrs. Comembers del Consiglio ò Magistrat da Scoulla, non dessen mai havair ne podair giodair ingiüns privats Drets in Scoulla, saja nel tour lectiuns, saja nels comparts dels Premis ò qualunque autra chiausa chia nominar s’ podess, — ma solamaing scha Els tras lur Talents & diligienza daun prouvas da merit dessen podair percipir ils Drets è Premis in compagnia & sco ogni auter Scouller & Convaschin.

[p. 80] VIto.. Morind ün Sigr. Comember del Cusailg dess gnir Elet ün auter personal bain qualifichiâ, del Terzal ingio il mort eira, & laschâ la libertad als avaunt Sigrs. del Cussailg della Scoulla dal acceptár, vel il rebütár, & instar per autra Eleziun. — Jls Sigrs. del Cussailg da Scoulla non dessen podair s’absentâr ourd’ Patria plü co scha per grand bsöng fuoss mez Ann, & quant baut ch’ün Comember restess plü long temp absaint, dess gnir Elet nel sopra möd ün auter in seis pèe. — Jl Præsident del Cussailg non dess ma podair s’absentar plü co per 15 Dits davent da Scuol, & stant plü löng dess gnir Elet ün vice Præsident, & di simil s’ dess contegner col Nodêr.