Märchen (Bardola)

Da Wikisource.
Chasper Bardola

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, XI.djvu Märchen (Bardola) Intestazione 27 febbraio 2016 25% Da definire


[p. 222 modifica]passettan nel ajer, üna davo l’otra vers la plü otta pizza e’ ls cuolmens. Ach s’impisset el, quist ais ün singular fenomen — chi sà, scha que dvainta mincha di, e scha vairamg quistas giuvintschellas sun crastians cun charn ed ossa, sco nus, u pür fantoms. Eu vögl que dar attenziun.

Il di davo, circ’a quel ura as zoppet el, in vicinanza del lai — e bravamg cha las giuvintschellas gnittan darcheu a far lur bagn; ingio el podet positiv as persvader, cha quellas eiran crastians da charn ed ossa sco el; be cun üna virtüd supperiura da podair svolar. Eir podet el observar a plaina tschertezza, cha l’ultima nel tröp, füss la plü bella e la plü schvelta.

Ach, s’impisset el — quista scha ma possibel vost tü tscherner sco tia spusa! Ma co far, a gnir in rapport a tentativas, cun üna giuvna, chi posseda alas e po svolar. Quist eira per el la plü gronda dificultà, sur la quala el di per di penseva; in möd ch’el non sentiva plü, ne fam ne sön.

La mamma s’inacordschet allura, cha que non sia dret cun seis figl, chi stova al mancar qualchosa, e fet repetidamg in rapport dumandas; ma il figl, la consoleva, cun dir, chi non al manca ünguotta, ch’ella non mangla havair tema; per non suos-chair gnir oura cun la pomma, siand ch’el eira amo giuvnet.

Fand allura seis pissers, al gnit ün di il bun impissamaint in teista: Da chavar sper il lai, in vicinanza del lö ingio sia prediletta depositeva sias alas — üna foura nel terrain per as zoppar in quella, e podair dalander involar las alas e quatras gnir a tentativas d’ün discuors e pro seis scopo. Usche ch’el la daman sequainta pigliet cun sai eir üna pala, ed ün zappun, ultra sia sgür nel god; ingio el chavet il prüm la spiada foura, sper il lai per as podair zoppar, allura proseguit el seis manster, sco famaigl da god fin intuorn mezdi, ingio el as zoppet, spettand cun ün arsenta brama a gnir la desiderada spusa. Que non giet löng, cha la rel. svola capitet, depositant lur alas, minchüna in seis solit lö, usche cha las alas da sia prediletta al eiran fich vicin; e cur cha tuottas sun stattas aint il bagn — nel lai — ha el, sainza cha quellas s’inacordschan, spert tut las alas della giuvna cun sai — e zoppà quellas nel god; allura spettà davo ün bös-ch nella vicinanza, per vair l’esit del invöl.

Sortind dal bagn las giuvnas, pigliet minch’üna sias alas e passettan, ma la prediletta non chattant las sias, gieiva in furia pertuot intuorn tschercand e non las podiand chattar, comanzet ella allura a cridar anguoschiusamg.

Qua clamet el our dal god, tuot amuraivel: Oh non cridar chara giuvnetta, tü non est suletta, guarda eir eu sun qui, chi’ t po far cumpagnia; [p. 223 modifica] tü non est abbandunada, tü post gnir cun mai, in mia chasa pro mia mamma, chi sgür a’ t fa del bain e t’ vezza cun bun cour, ed eu a’ t tegn cuorturella di per di, infin cha tü vost star pro nus.

Cun quists amuraivels pleds, confortet el la giuvna e s’avicinet plan plan — la dant seis man, ed applichand ün bütsch sün quel della giuvna, sco ün segn da realla feduzia.

Alla buna giuvnetta, chi sainza sias alas as vezzeiva persa, plaschet il project — dat ir per intant cun el: — e cun que, entret allur ün conversar plü confident. Els as mettettan gio a sezzer e discuorettan insembel tuot il davomezdj; ingio allura, al giuven entret eir l’ocasiun, dalla confidar seis cour e dalla domondar sco sia spusa; que cha la giuvnetta ün pa persa — dalla perdita da sias alas eir convgnit e l’abratschet.

Siand allura bod saira, giettan els containts a bratscha sco spus e spusa vers chasa; et arrivand pro la mamma dschet el a quella. Vezzast mamma, quista ais mia diletta spusa, per la quala eu, per dids e nots non he ne mangia, ne dormi.

Sün que respuondet la mamma, scha la chosa ais, sco tü am disch, schi benedi sia il Segner, cha tü non hajast gnü üngün oter mal; e pe’ l reist, sun eu plü co containta, da havair uossa, in meis vegls dids üna brüt, chi ’m güda far las massarias d’ chasa e m’assista in meis casuals bsögns. Allura salüdet ella tuot cordial la giuvna, l’abratschand cu’ ls mans intuorn culöz e la bütschet.

La giuvnetta pero, a que ch’ün podaiva vair, as laschaiva fich increscher — per seis cuolms e las ottezzas — perque reistet il giuven divers dids a chasa, per la distrar da sia increschantüm; allura in seguit giaiv el darcheu davo seis manster — di per di — nel god, e guadagnaiva richamg per il victo e tuot ils cuosts da sia gliout.

Las alas da sia spusa pigliet el ün di our dal god zoppadamg a chasa, e zoppet quellas, nel fuond d’üna chaista della mamma, dschand a quella il motiv: „Guarda da tour saimper gio la clav della chaista, perche ella s’indubitta ch’eu n’haja tut sias alas, e podess ir tscherchand — allura sch’ella gniss lasura, schi dall’increschantüm ans mütsches ella, cun sias alas, svoland darcheu sün seis quolms — que ch’eu stovess morir da paschiun. —

Schi figl, schi! Eu vögl far sco tü giavüschast, dschet la mamma.

Ün di pero, cha la mamma douvraiva qualchosa our da quella chaista, invlidet quella da tour gio la clav, e la giuvna approfitet l’ocasiun per ir tscherchand, e chattet allura sias alas — cun las qualas ella partit bainbod — dschand alla mamma: Scha que displascha a vos figl mia partenza e ch’el am vol pür havair, schi dit: Ch’el stova gnir sü’ l cuolmen vaider per mai — A Diou! [p. 224 modifica]

Uossa eira la pouvra mamma plain displaschair e raquintet cridont la saira, cur cha’ l figl rivet a chasa, sia inadvertenza avüda, in causa sia debla memorgia.

Plainamg persvass, cha l’inadvertenza sequida, eira success inozaintamg, non podeiva il figl far üngüns imbüttamaints alla pouvra mamma — pero la perditta da sia spusa, al eira güst usche greiva sco la mort.

El proveiva da sai svess, plü possibel da büttar via l’increschantüm, ma que non eira possibel; usche ch’el non podaiva plü ne mangiar ne dormir.

Ün di s’impisset el? Eu vögl perchürar nel azoppà, sper il lai, ingio las bagnunzas gnivan a far bagn, per allura darcheu podair tour sias alas; ma davo bler dids, vezzet el aint, cha quellas non gnivan plü, probabel in consequenza del prüm invol ch’el haveiva fat; usche cha la paschiun creschiva minchadi daplü.

Eir la mamma allura vezziand sia suldüm tscherchaiva vieplü dal consolar, ma tuot eira perünguotta; usche ch’el finalmg dschet ün di.

„Uossa chara mama eu sto ir fin sü’ l cuolmen vaider, in tschercha da mia spusa — u cheu sto morir da paschiun. Tü per intant hast quel chapital miss a fit, a tuot teis sustegn e s-chüsam cheu hoz a’ t sto bandunar. — „Diou vöglia ch’eu bainbod la chatta e possa allura darcheu rituornar pro tai.“— „Cridand e scufuondont amenduos, partit el usche deciss da sia chasa.“—

El pigliet sia directiun, da quella vart dinuonder el haveiva gnü viss a gnir nanpro las bagnunzas e lur partenza svoland darcheu da quella vart vers ils cuolms, e chaminet löng; qua inscuntret el ün hom giuven e domandet a quel, sch’el possa al mossar la via per arrivar sü’ l cuolmen vaider?

Ma quel al respondet: Que sun domandas, ch’ün deiva far ad homens vegls e brich a giuvens sco ch’eu sun: Guarda la aint in „Vall Scalèra“ ais ün hom fich vegl, forsa cha quel po savair da’ t mossar la via.

Uossa chaminet el fin la saira ed arrivet allura pro quel hom vegl in Vall Scalèra al fand la domanda, sch’el favoriss dal mossar la via per arrivar sü’ l cuolmen vaider? Ma quel respondet subit: Ch’el non al possa qua güdar, pero, cha sia sour glüna, quala habita in üna chamanna sün lessa muntagna — al mossand cu’ l man — possa sgür savair que. Per hoz, dschet el allura —, ais que massa tard per arrivar amo la sü: „Ve aint e dorma qui pro mai, allura daman post rivar sü!“ Il bun giuven acceptet gugent l’invid, siand eira stanguel; el giet aint, e’ l vegl al det da mangiar e dormit là, e la daman, davo havair fat colaziun ingrazchet el 40 per sia buntad üsada e partit vers la muntagna. [p. 225 modifica]

Quista eira usche otta, ch’el arrivet pür vers saira pro la chamanna. La sour glüna al domandet subit: Ingio vast tü crastian? In tschercha da mia spusa sü’ l cuolmen vaider respondet el! Alla raquintand allura l’inter istorgia: Ch’el eira impromiss cun üna giuvna dal cuolmen vaider e cha quella as lascheiva increscher per seis cuolms e sia passada cun dir: „Scha tü pür am voust havair, chi stost gnir sü’ l cuolmen vaider per mai!“—

Non saviand la via per arrivar la sü, al haja ün hom vegl in Vall Scalèra inguidà pro ella, chi sgür al possa mossar; —

Eu vögl vair, aint in meis cudesch, dschet la sour glüna, sch’eu cat qualchosa, ma dubit ferm; impero meis frar solai, chi habita sün less munt — mossand cul man — quel ais plü vegl, e ha ün cudesch bler plü grand co meis, pro ’l qual, scha nus non chattain quista saira, post allura ir daman; quel sgür a’ t po mossar la via. Ve aint, in mia chamanna e tschaina cun maj e dorma qui, allura guardain nel cudesch. El acceptet gugent l’invid, ma arrivà nella chamanna, eira in quella üna simla fraidüra, cha ’ls chavels e la barba s’inglatschevan. La sour glüna sfögliet allura seis cudesch löng, non chattet pero üngüns indizis.

Allura gnit la tschaina e davo mangià fet el spert ad ir in let, suot il plümas, per as deparar dal fraid. La daman davo fat la colaziun, ingrazchet el sia benefactura e partit subit.

Vezziand cha’ l munt, ingio il frar solai habiteva, eira bain bler plü ot, stovet el slungar il pass, per podair amo avant chi fatscha not arrivar la sü. Arrivà chattet el il frar solai sezzand avant sia chamanna, qual eir al domandet subit: Ingio vast tü crastian? A chattar mia spusa sü’ l cuolmen vaider, füt la resposta; e non saviand eu la via, am ha sia sour glüna inguidà pro el. Vol el havair la buntà da ’m mossar quella? Gugent, sch’eu chat in meis cudesch ailch notizia. Ve aint per intant e tschaina cun mai, allura vögl eu tscherchar. Non siand la intuorn oter ricover, assumet el l’invid, cun ingrazchamaint.

Eir al frar solai stovet il giuven sün sia domanda allura raquintar il mutiv da seis viadi. Davo la tschaina sfögliet allura l’hom vegl ün grond cudesch; intant cha’ l giuven, per as deparar dal chod, ch’el strasüjeva sezzeiv’avant chamanna. Eu non chat ünguotta dschet il frar solai, ma non perder l’anim, daman vast tü sün lessa otta muntagna — mossand cu’ l man — pro frar zoffel, quel ais plü vegl co eu, e ha ün cudesch il dobel da meis, e quel tschert a ’t po allura mossar la via.

Durmi, e fat la daman la colaziun partit el subit, perche la muntagna dal frar zoffel eira amo bler plü otta. Arrivà la saira sül far not, chattet el il frar zoffel sper sia chamanna chi girreiva, qual eir al domandet [p. 226 modifica] subit: Ingio vast tü crastian? Sül cuolmen vaider, in tschercha da mia spusa, e non saviand la via, am han sia sour glüna e frar solai tramiss pro el. Vol el far il bain da’ m mossar? O, que sa eu, sainza vair nel cudesch, ingio chi sta il cuolmen vaider; ma tü non est capace da rivar sün quel. Eu sto rivar sü u pür morir, dschet il giuven. E bain: Ve aint in mia chamaña tschaina e dorma pra maj, allura daman davo fat colaziun post provar. Eir qui acceptet il giuven l’invid cun viv ingrazchamaint. El giet bainbod a dormir, siand stanguel dal viadi e dal vent, chi là intuorn boffeiva, sco ün trabaigl da spierla. La daman al det il frar zoffel üna bala — culla — dschand: Quista bala a’ t giarà avant, sco guida, fin al pee del cuolmen vaider, daplü al det el üna zappa, per chavar s-chalins sü della costa stippa — e glischa. —

Cun quists arness partit el, ingrazchand al frar zoffel cordial. La bala al gieva avant, e cur ch’el stoveiva possar as fermeva eir la bala, usche arrivet el al pee del cuolm. Qua cumanzet el a far s-chalins, non podiant del glisch ir inavant, ma veziand ch’el non gniv’a fin, cumanzet el a cridar. Uossa udit el, cha frar zoffel al clamet: Spetta pover inamurà, cha eu a ’t vögl güdar. E dandettamg alvet sü ün colossal vent, chi al portet nel ajer, sü dall’intera stippa costa fin sü ’l cuolm. Oh grazia, grazcha, clamet el, char signur zoffel!

Mez stit dal grand vent, stovet il pover giuven far üna bain lunga possa, per as remetter; allura s’inavezzet el tandem, dad esser uossa tuottüna arrivà sü’ l cuolmen vaider —. „Üna bella, lunga sella — foppa — planiva, cun ün chastè da vaider, chi glüschiva sco ün spejel, in mez quella —.“

Sainza perder temp, allunget el uossa seis pass, vers il chastè, nel qual el chattet üna soletta femna veglia; la domandant: „Ingio sun las giunfras, chi solaivan minchadi tour lur bagn? signora?“

„Aha! Que sun mias desch figlias, qualas hoz sun idas ün momaint a spass e rituornaran bainbod, al dschet la veglia. El ais sgür meis dschender, chi savet involar da mia figlia giuvna las alas?“

„Que po bain esser, respuondet il giuven, ma ella am vögliarâ convgnir: „Cha l’amur non cognoscha confin.“—

Bain, bain! dschet la veglia, allura stoverà eir el convgnir, ch’eu sco mamma haja il dret, da domandar dad el — avant co spusar — trais provas, per am persvader, ch’el sia eir capace da mantegner üna famiglia, acio mia figlia non crouda in misergia.

„E che provas havess eu allura da far? Dschet il giuven!

“Quellas seguan in trais dids, cumanzand daman, las qualas eu allura al vögl precisar, respondet la veglia. [p. 227 modifica]

Sün que avrit quella üna fneistra, aint dalla quala las giunfras svollettan üna davo l’otra tuottas desch.

Surprais da ’l chattar qua, al croudet sia spusa cu ’ls mans intuorn culöz — dschand: „Est tandem tuottüna gnü fin sü qui per mai?“Schi chara schi! dschet el, ma he gnü ün lungurus e staintus viadi; pro’ l qual signor zoffel havet la buntà da’ m güdar, uschiglö non füss eu qui.

Uossa gnit la veglia cun la tschaina, per in seguit ir a dormir.

La daman, davo fat la colaziun, al det la veglia üna sgür in man, dschand — (in lingua familiara) tü sco famaigl da god stost hoz schmerdscher e sdramar tuot las plantas chi sun in quista vallaina.

Spert as mettet il giuven landervia per schmerdscher üna planta, ma cu ’ls prüms taigls ch’el det, as volvet la sgür in ün giavaigl, — siand quella eira fatta our da spür plom. Uossa as mettet il giuven a cridar, vezziand impossibel da podair, cun üna simla sgür lavurar, e cridet fin mezdj, cha sia spusa gnit cu’ l giantar, quala vezziand dschet allura: Perche cridast tü e perche non lavurast hoz? Ach dschet el! „Co vost ch’eu lavura cun üna sgür da plom, cha tia mamma am ha dat. — Mò mò! dschet ella, ve nan e giainta e fa ün sön, allur’as vezzarà. Giantà e fat il sön, eira tuot la lavur stabilida.

Il di davo, al manet la veglia oura pro ün lai, e’ l det ün chaz, dschand: „Quist lai stost tü hoz svödar totalmg“, e passet.

Il pover giuven as mettet landervia, ma il chaz eira forà, e non tgneiva l’aua usche ch’el as vezzeiv’ingiaña e ’s mettet denova a cridar, fin cha sia spusa gnit cu’ l giantar, quala al dschet: Tü hast qui fat paca lavur, che manca? Ach dschet el! Co vost ch’eu svöda quist lai, cun ün chaz forà, cha tia mamma am ha dat. Mo mo! dschet ella, ve nan e giainta e fa darcheu ün sön, allura as vezzará. Giantà e fat il sön eira il lai complettamg svödà.

La saira davo la tschaina, dschet allura la veglia — sco terza prova —:

„Daman van mias figlias a spass, tuottas vestidas ad alb e couvert la vista cun ün zindall; cur chi tuornan aint da fneistra stost tü tschüffer, quella chi ais tia spusa; — scha tü tschüffast la dretta — va bain — non tschüffast la dretta, schi post allura tü ir per teis fat.“

[Separadamg al dschet allura la spusa: Guarda ch' eu lasch pender ün bindel cotschen via dal pee dret.]

Intuorn mezdi rituornettan las figlias aint da fanestra; ingio il giuven tschüffa allura sia spusa dschand: — „Quist ais mia, e la branclet.“

Cumpli uossa tuottas trais provas cun success, stovet allura eir la veglia accordar la marida e convgnir, cha ’l giuven possa — a sia partenza, tour la spusa con el in sia chasa. [p. 228 modifica]

Istess per non comparir cugliuna, declaret quella: „Cur sun duos, chi s’aman, non as perchür’avonda.“Il giuven restet amo ailch dids sül cuolm, per as divertir — allura partit el, cun sia spusa vers chasa.

Strada fand, al dschet la spusa: „Tü vezzarast, cha mia mama s’inrücla e vain davo per am turnantar; eu non suos-ch vair inavo, uschigliö, cun seis art, dvantess eu impetrida; guarda tü e cur tü vezzast, ch’ella ans vain strusch, schi bütta our da quista s-chacla, ün da quels trais pluogls cotschens in terra — sco serra tranter nus ed ella — quel as fuorma allura sco muntagna, chi l’impedischa; intant cha nus giain inavant.“

Bravamg vezzet il giuven, cha la veglia als gniva süls peeis e büttet il prüm pluogl, chi spert creschit sco muntagna, quala ella plan plan superet, als seguitand denovo süls peeis; allura büttet il giuven il seguond pluogl, chi creschit üna muntagna bler plü otta e dificultusa, ma eir quista seguonda muntagna, podet la veglia superar, als seguittand süls peeis; qua büttet allur il giuven il terz pluogl e quella terza muntagna, non podet la veglia superar plü; — usche ch’els pacificamg arrivettan in sia chasa, e chattetan la buna mama amo in vita, ingio bainbod fettan las nozzas e vivettan containts e felices, sco üna fortünada lai.

3. Il munt nair. o sia la parait naira.

Que vain raquintà, cha a temps remots viveiva in ün comün üna zuond pouvra guaivda, cun ün solet seis figl; quala cu ’l simpel guadagn da sia bratscha, per ella e seis figl, dezaintamg as nutriva e ’s vestiva.

Siand allura il figl in seguit creschü, giavüscheiva quel da volair imprender il manster da falegnam; pero alla mamma, quala non haveiva üngüns oters mezs, eira que impossibel da podair remassar il voglü chapital a sia giarsunada, sco pür per drizzar allura in seguit las voglüdas üsaglias da manster e relativa officina.

Cognoschand svess eir il figl, las missras circonstanzas della pouvra mamma, as dezidet quel dad ir oura nel vast muond, as guadagnar il voglü import, per podair allura in seguit arrivar a seis scopo.

El partit usche da sia chasa, impromettand alla mama, dad esser sgür brav e dilligiaint e lapro spargnos, per podair in pac anns rituornar pro ella, cun tant seis guadagns, a scopo da podair allura imprender il manster da sia paschiun.

Sco stat dalla mamma versà pro dilligenza e sco a quella impromiss, füt el saimper obediaint e dilligiaint, pro tuot quels ch’el allur’in seguit tscherchet lavur e servit; tgnand da contin insembel seis resparms in üna buorsa bain serrada. [p. 229 modifica]

Davo löng girrar intuorn, capitet el ün di eir pro ün falegnam, il qual lavureiva in sia officina e dumandet allura a quel — attrat da seis innat desideri —: „Sch’el savess occupar ün giarsun?“

Reflettand allura ün momaint il meister, dschet quel: Schi, scha tü esch dilligiaint e stast attent a meis uordens, schi poss eu douvrar ün giarsun — gratuit —; pero per intant vögl eu per ailch dids tgnair a provas, allura as vezzarà.

Plain d’algrezcha acceptet el dal meister ün scussal e ’s laschet allura insegnar la lavur, ch’el deiva prestar. Il damangiar gniva dalla duoña del meister, per amanduos portà nell’officina e per dormir al veiva il meister dat üna stanza, sper l’officina cun ün let; usche cha el non cognoscheiva zuond ünguotta la famiglia da seis patrun.

Siand allura ils dids a provas a sattisfacziun del meister cumplids, restet el inavant, sco fidel giarsun ed in seguit eir sco versà e capavel lavuraint, pro qualunque lavur. La saira davo passantà la tschaina, ingio il meister serreiva l’officina, gieiv el containt in sia stanza, prepareiva seis let e dormiva fin la daman, cha’ l meister al clameiv’a colaziun.

Ün di als portet allura — a sia surpraisa — il giantar la figlia del patrun, üna fich bella giuvna, via la quala — eir sch’el maj non la haveiva viss = seis ögls as rantettan e vezziand ch’eir la giuvna l’inscuntraiva cun sia ögliada, aspetteiv el imminchadi cun brama, l’avgnüda del giantar, per paschantar sia ögliada e podair allura discuorrer ün peer pleds cun ella; in möd cha’ l temp, sper sia attrata lavur al passeiva inavant, gnand vieplü confidenzial cun quella sainza s’inacordscher.

Morind allura il vegl patrun, as impromettet el cun la giuvna patruna, sco seis amuraivel spuss e guideiva las lavurs nell’officina sco per avant; ma la mama chi eira üna generalmg contschainta stria, non eira cun l’impromissiun della figlia containta e tschercheiva tuot pussibel da schwiar quist seis attachamaint; e non alla reuschind que, podet quella inchantar la figlia tras üna diabolica maledicziun e la spedir sü ’l munt nair in servezzan d’ün dragun.

Non al siand allura plü dat l’occasiun da podair vair sia spusa, domandet el ün di alla veglia: Ingio ch’ella haja tramiss la figlia, chi qui non as fatscha plü vair? La resposta seguit sot maliziosa indiferenza: La figlia sia partida sü ’l munt nair sün üna scoula. Quist displaschet al giuven fich, esser sia spusa partida sün la scoula, sainza confidar ad el ün solet pled; e’ s infuormand allura, non podiand que bain crajer cun la vusch del pövel, al gnit da plüs varts confida: Cha la buna giuvna sarà probabelmg — our vendetta della mamma — tras seis arts diabolics inchantada, per mai plü rituornar. [p. 230 modifica]

Reflettand allura eir sün la maliziosa indiferenta resposta, cha quella, noscha femna, haveiva dat a sia fatta dumanda; quala as lascheiva circa supponer mysteris zopads — dschet el cuort e bön gio la plazza e partit subit il di davo per chasa, prevezzand esser svess in privel della vita.

Arrivà allura in chasa sia e salüda la mamma, chi plain d’algrezcha il abratschet, requintet el a quella, l’affar da sia schmarida spusa, quala el bainbod vöglia ir intuorn per la chattar e mosset allura eir seis risparms fats, nels anns da sia absenza, cun ultra havair amo perfettamg imprais il manster da sia paschiun — dschand: „Per intant vögl eu plazzar quista munaida sün üna banca, a teis ulteriurs eventuals bsögns, allura a meis retuorn vögl eu plü possibel metter in pee üna officina e voglüdas üsaglias da meis manster, per exercitar quel.“

Passà ün peer dids partit el da sia chasa, in tschercha del munt nair, saimper domandant pertuot intuorn — pero invann — üngün non saveiv’al dar in domanda üna relativa spiegaziun ne directiun, ingio ditta muntagna as rechatta.

Arrivà finalmg in ün gross god sün las plainüras, chattet el qua — ün magic — chi perscruteiva la creatiun e domandant eir a quel, füt la resposta: „Schi, schi ch’eu sa novas dal munt nair, ma che voust tü far la sü, ingio üngün human non ha podü ascender, siand ellevà pertuot intuorn d’üna perpendiculara parait naira?“

Eu voless chattar mia spusa, chi sto esser la sü gnü missa sün la scoula, dschet il giuven! „Ach pover inamurà“ al respondet il magic. seguond meis spejel magic ais quella giuvna, la sü — gnü inchantada, o sia schmaledida nel servezzan d’ün dragun; pero sta qui pro mai sur not, per ch’eu possa preparar il necessari, allura cun quels mezs post arrivar a teis scopo.

Il bun giuven restet usche pro’ l magic, sün las plainüras sur not e la daman al det quel, üna s-chacla cun ün unguent miraculus, dschand: „Uossa va saimper a quista directiun“— mossand cu’ l man „fin tü arrivast pro la ditta parait naira, allura uondscha teis bratsch schneister cun quel üt, schi bainbod survainst nels mans ün peer alas, cun las qualas tü poderast schvolar sü. Rivà allura cusü, schi uondscha eir teis bratsch dret, per cha tü survegnast abastanta forza per suprimer il dragun, uschigliö quel a’ t liquidess; allura a teis retuorn cun tia spusa, clama pro mai, per ch’eu a’ t possa güdar plü’ navant.“

Cun repetids ingrazchamaints partit allura il giuven la daman alleger a containt dad esser uossa finalmg inguidà sün buna via e davo plüs dids chamin, arrivet el al pee del munt nair. [p. 231 modifica]

Uossa uondschet el seis bratsch schneister cun l’üt miraculus e bainbod as rantettan via sia bratscha alas cun las qualas el facil podet schvolar sü, sur aint. Arrivà cusü uondschet el subit, sco stat instrui, eir seis bratsch dret e dvantet allura usche ferm, ch’el podeiva giovar a ballas, cun las plü grandas peidras, ch’ün hom havess dozà.

Bainbod observet el üna femna portand aua in üna spelunca e sequitet a quella; entrand allura nella spelunca eira quella sia spusa, ma usche magra e refinida ch’el bod non la cognoscheiva plü; pero la giuvna il cognoschet subit, al crodant cu’ ls mans intuorn culöz, dschand: „Oh pover disfortüna! Co vainst eir tü qui sü?

„Eu sun gnü per a’ t deliberar da tia preschunia“, füt prompt sia resposta.

„Ma char tü, al dschet la giuvna: a’ t salva scha tü post, perche a momaint po arrivar il dragun chi a ’t mazzess da cuolp!

„Pür ch’el vegna, dschet il giuven, schi cun quel he eu bod fat; da’ m ün pal allura vezzarast, che fin ch’eu fatsch cun el.“

Spert al portet la giuvna pro ün pal, e qua ch’els amo discuorrivan nel solai avant la spelunca, sudit l’arriva del dragun. La giuvna dal spavent esser in discuors cun humans, mütschet subit nella spelunca e la combatta det principi, ingio il dragun spüdeiva fö, ma ün peer cuolps del giuven, bain masürads il sturnit subit, per allura al copar dafatta.

Uossa al crodet darcheu la giuvna cu’ ls mans intuorn culöz, l’ ingrazchand per seis salvamaint; e containt eir el da havair tandem podü chattar e deliberar sia spusa dal maledet inchant, partit el subit cun quella in bratsch, fin pro’ ls precipizis della parait naira; allura tras seis üt miraculus, … mettet el darcheu sü sias alas, pigliet sia spusa sün la rain e schvolet gio, fin al pee della muntagna.

Davo plüs dids chamin arrivettan els allura, sco stat impromiss dal giuven, nel god sün las plainüras pro’ l vegl magic, il qual svess s’ allegrand da lur arrivo, als dschet: La chosa non ais amo del tuot finida; la mamma stria ais a cogniziun dalla deliberaziun ed as darà davo; que ch’eu 30 our da meis spejel magic poss cognoscher — per as disturbar cun seis noschs scopos, ma eu as poss eir qui güdar e vögl güdar.

Sün que det el al giuven, in üna s-chacla trais semenzas, qualas büttand in terra as fuorman a muntagnas chi l’impedischa, intant cha vus profitais inavant voss viadi. Sur la terza semenza oura, non ais quella 35 plü capace da passar.

Uossa restettan els quella not pro’ l vegl magic, l’ingrazchant per seis buns cussaigls e sia datta assistenza.

Partind allura la daman vezzettan els bainbod a gnir la veglia stria, cun üna truppa da seis congual, per als disturbar e sün que büttet allur’il [p. 232 modifica]giuven in terra la prüma semenza, chi spert as fuormet a muntagna; quala ella plan plan podet allura superar per nouvamg als dar davo.

Vezziand allur’il giuven quist seis malign intent, büttet el spert eir la seguonda semenza, chi egualmg sco la prüma as fuormet a muntagna, sur la quala ella be cun stainta podet arrivar fin la tschima; clamand pro alla figlia: Eu sun puzgiada e non poss plü far pass, scha tü pür vost ir inavant, schi piglia almain be quist pac da tia sostanza cun tai, per far adöver cur tü sarast in grand bsögn. Sün que büttet ella pro alla figlia trais nuschs, qualas la figlia allura ha clet sü e tut cun sai.

Non podiand pero as fidar sün las lusingias della veglia stria e per as garantir da seis eventuals attachs, büttet il giuven in terra eir la terza semenza, chi eir subit as formet a muntagna sco las duas prümas — sur la quala ella non podet plü passar resp. dvantet l’ultim trapart, sco ch’al magic haveiva dit, ch’els non la vezzettan plü.

Uossa podettan els in tuotta pasch cuntinuar lur viadi et arrivettan finalmg in chasa sia, pro la mamma quala ils arschvet cun grand’algrezcha.

Containts sur tuot las chosas passadas, volleiv’uossa il giuven amo avant co spusar, metter in pee sia officina e voglüdas üsaglias da seis manster, per podair allura soccupar da sia professiun; qua cha üna fich possidainta, ma supergiusa giuvna — del lö — savet intretschar la veglia mamma, cun dir: Perche ma ha voss figl clet sü quista giuvna cun nöglia sco sia spusa? Laschand allur’inclejer ch’eir ella il havess accolt; e la pouvra mamma veglia, chi cognoschand la richezza da lessa signura, as laschet persvader a s’intermetter per schviar il figl da sias impromissiuns; usche cha la pouvra spusa gniva uossa, sü’ l plü dalla veglia mama resguardada be sco fantschella.

Sco incletta tranter la signura e la mamma, haveiva allura la prosma domengia da chattar lö, la pardunanza e que cha la spusa savet indreschir; sül che, ella uossa as calculet in grand bsögn e rompet allura la prüma nusch, stat büttada pro da sia mamma e chattet in quella ün extra vesti da saida per as ornar.

Vezziand allura la signura quist extra vesti da saida, dschet quella, in sia superbia alla veglia mamma: „Scha voss figl non cumpra gio quel vesti — bain inclet dant eu ils bazzs — schi eu non fatsch pardunanza.“

La pouvra veglia mamma allura giavüschet al figl, da cumprar gio quel vesti; e quel allura debel avonda, per sgondar a sia mamma cumpret gio il vesti, pajand per quel üna gronda soma.

La dumengia sequainta, chi a tenor lur incletta doveiva chattar lö la pardunanza, rumpet la giuvna spusa la seguonda nusch e chattet in quella ün otter vesti da saida, per as ornar; il qual eira amo plü bel co quel del prüm. [p. 233 modifica]

Uossa vezziand la signura quist amo plü bel vesti, dschet quella darcheu alla veglia mamma: „Scha voss figl non compra giu quel vesti, — bain inclet dant eu ils bazzs —, schi eu non fatsch la pardunanza.“

La pouvra veglia mamma stovet allura darcheu giavüschar al figl, da cumprar gio eir quel seguond vesti; e quel darcheu debel avonda per sgondar a sia mamma, cumpret gio il vesti, pajand üna dubla granda somma.

La terza domengia, ingio sainz’otter haveiva da chattar lö la pardunanza, … rumpet la giuvna spusa la terza nusch e chattet in quella ün extra stupend vesti da saida, chi supereiva in belleza per bler ils duos oters.

Uossa vezziand la signura quist amo plü bel vesti, repetit quella alla veglia mamma, sia solita decleranza: „Scha voss figl non compra gio quel vesti — dant eu ils bazzs — schi eu non fatsch pardunanza.“

Quista sia terza decleranza cumanzet svess pro la mama a moventar disgust e compartind que al figl, dschet quel: „La signura po ir as far arder, ella e tuot sia superbia. Quist terz vesti, sco ils duos prüms ais stat proprietà da mia spusa, in tschercha della quala eu he miss privel a mia vita, gnand incunter a meis decoro e mias impromissiuns; e quist seis terz vesti ais ella degna dal portar, eir scha quel ais üna spina nels ögls da lessa vanala signura. Mia spusa la quala eu he tut e vögl salvar deiva esser ornada plü co lessa signura e que tant plü uossa, ch’ella tras la vendita dels duos prüms vestids, ais in possess da duas grandas somas.“

Eu non permet plü, ch’ella venda seis ornamaint, svess sch’ella vendess; e per chi non possa plü entrar dimez oter sgurdin, vögl eu amo nel cuors dell’emna havair spusà per far üna fin a tuot quists imbruogls.

Dit e fat chattet allura amo nel cuors dell’emna lö las nozzas e vivettan allura ils duos jugals, in pasch e concordia sco üna fortünada lai.

4. Il Joccal grischun.

Que vain raquintà, chi viveiva d’ün temp, in ün comün ün rich possedaint da fuond, chi haveiva plüs fittadins, tranter ils quals ün dels plü diligiaints non haveiva da 4 anns nan podü pajar a seis patrun üngün fit, motiv ch’el eira stat benedi con üna zuond nomerusa famiglia da set infants. Quist diligiaint hom al feiva allura ogni ann il medem complimaint: „Ch’el haja pazenzia signur patrun, per ura non poss eu riscontrar meis dovairs; ma in pacs anns, cha meis Joccal sarà creschü, per am güdar, schi vögl eu allura pajar il fit e fits da fit.“

Surprais dalla ventura spranza da quist hom, volet il patrun ün di eir vair la bramada aspettativa da seis Joccal; e fet allura üna improvissa visitta, in chasa da seis fittadin; chattet pero sulamaing il Joccal a chasa, [p. 234 modifica]il qual sezzeiva sper la platta in sia chadafö —; e fet a quel la domanda: „Che fast tü qui, sul sulet?“„Eu am divert a vair, co chi sottan sü e gio“, respondet il puob.

„Hm! simpisset il patrun; el ais sulet qui e vol allura vair, oters 5 chi sottan sü e gio; que savura da Joccal.“ „Schi ingio ais dimena teis bap“, domandet il patrun?

„Quel ais idt a far ün dann ed ün interess a medem temp“, dschet il puob.

„Hm! simpisset il patrun, eir quista resposta savura da Joccal, non podiand ün, a medem temp far dann ed interess.“

„Schi di ’m allura, ingio chi ais tia mamma“domandet il patrun?

„Ach char signur, respondet il puob, „quella couscha hoz il pan mangià.“

„Hm! darcheu üna bella resposta, s’impisset il patrun; mangiar il pan, avant co’ l couscher; que po be ün Joccal responder.“

Istess domandet il patrun darcheu: „Di’ m dimena ingio chi ais tia jungfra anda, chi habiteiva cun vus?“

„Ach quella narra ais sün chambra, dschet il puob, chi crida sur l’ algrezcha da l’ann passà.“

„Bravo Joccal! dschet il patrun, quistas sun quatter bellas ingiavineras; scha tü am sast uossa eir declarar quellas toccantamg, schi at vögl eu far containt.“

„Schi, respondet il puob; eu fatsch que gugent — per podair allura quatras eir güdar a meis bap, chi ais seis debittur.“Spert pigliet quel gio il vierchel da sia avna, ingio couscheiva la fisella, dschand: „Ch’el guarda qui, co cha la fisella sotta sü e gio — nell’avna.“

„Bravo Joccal, al dschet il patrun riand; „qui hast tü perfettamaing raschun.“ „Di ’m uossa, co cha teis bap po far a medem temp, ün dann et ün interess?“

„Schi, al dschet il puob, „quel ais hoz idt a sauar nossa prada — el invola ün pa dell’aua dal vaschin, a quel fa el ün dann ed a nus ün interess.“

„Bravo Joccal! dschet il patrun, eir scha que non ais del tuot dret e güst, schi istess hast tü qui plainamg raschun.“

„Uossa di ’m allura, co cha tia mamma po hoz couscher pan fingià mangia?“

„Ach que ais facil da chapir signur patrun. L’eivna passada non haveivan nus üngün pan plü in chasa, e havain stovü impraistar oura quel dal vaschin; ed hoz, couscha la mamma il pan per render.“

„Bravo Joccal! Eir quista soluziun am plascha. Uossa di ’m amo l’ultima, co cha tia anda crida sur l’algrezcha da l’ann passà?“ [p. 235 modifica]

„Ach char signur patrun! Quella as ha l’ann passà maridada, ingio a sias nozzas ella haveiva algrezcha; intant cha hoz, quella sün chambra crida sur las dolurs da part.“

„Uossa, dschet il patrun sun eu sottisfat completamg; e per cha tü continuast ad arrondir teis spiert, schi di a teis bap, cha’ l patrun sia hoz stat qui sün visita e cha seis Joccal haja, cun sias bellas ingiavineras, pajà tuot ils fits dels quatter anns, cun fit da fits; e sia allura plainamaing containt darcheu idt a chasa sia.“