Poesias (Pallioppi)

Da Wikisource.
Zaccaria Pallioppi

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu Poesias (Pallioppi) Intestazione 23 febbraio 2016 25% Da definire


[p. 222 modifica]

Cher courin, che plürast tü, cridast tü, lagnast tü?
Cher courin, che plürast tü, cridast tü taunt zuond?
„Ah, impè d’ün giuven rich
10 Tschüvla quour il vent taunt fich;
E perquè stögl eau plürer e crider e lagner,
E perquè stögl eau plürer e crider taunt zuond!“

Cher courin, che plürast tü, cridast tü, lagnast tü?
Che courin, che plürast tü, cridast tü taunt zuond?
15 „Ah, impè d’ün giuven fin
Tir il blöch da bel contin;
E perquè stögl eau plürer e crider e lagner,
E perquè stügl eau plürer e crider taunt zuond!“


Poesias III. Samedan. Stamparia de S. Fissler. 1868.


[p. 3] Allas stailas.

O stailas d’or, cu ria
Affabel vossa glüsch!
Pigliè m, pigliè’m d’acquia
Cun mieu fervent giavüsch!
5Pigliè’m da taunt’asprezza,
Chi’m velenesch’il muond,
Al sain da tenerezza
Immensamaing profuond!

Ün pos etern, propizi
10Stu bain regner lossü,
Inua üngün orizi
Nun inquieta pü;
Inua la pêseh domina
E glivra tuot combat,
15Inua la genuina
Concordia pür eau chat!

[p. 4] Inua il couur non rumpa
Ne crid’il banduno,
Ma verz’in tuotta pumpa
20Il paradis darcho;

[p. 223 modifica]

E cuorr’in bratsch a sieu
Pü intim predecess,
E bütsch’il benedieu
Recupero possess!

[p. 10] Partenza.

Be aunch’ün bütsch d’amur taunt püra,
Ün dutsch e sten, o mieu figl cher!
Allura vò, cha Dieu at chüra!
Pü lönch nun poss eau te chürer.

5 Be aunch’ün squitsch da sencha flamma
Al cour matern aunz cu partir,
Aunz cu partir, o tschêl da mamma!
Et inavous lascher sospir.

Be aunch’ün pled, o quel rinserra
10 Profuondamaing in tieu immaint!
Pü fin tesor, cur vegn in terra,
Nun poss lascher per testamaint.

[p. 11]„Què tieu patrun con dret cumanda,
O taidl’attent e fò contin!
15Bramand sortir da stipa gianda
Et arriver in plaun zardin.

La gianda ais: misiergia escha,
Zardin nomn eau: il dutsch possess;
Mo auncha megl qualchos’am plescha,
20Chi eir a te plaschair dovess.

O craja, figl! scha nell’in chascha
Nun vain d’allò ne soud ne s-chüd,
Cha pür in què tuottün’as lascha
Chatter il pain da vair salüd.

25Che ho l’umaun, scha el acquista
Possess mundaun al corp mortel,
E perd’il spiert etern da vista
E sieu possess celestiel?

Che ho l’ingrat avar, chi crida,
30 Per nun podair gurbir il tuot,
E brich in Dieu, il sench, as fida,
Mo be in sieu giavüsch corruot?

[p. 224 modifica]


[p. 12] Che ho il nosch da sia richezza?
L’utschè viv’eir dad ün mievlin,
35 E chaunta pür in contentezza
Adüna lod al Bap divin.

O craja, figl! cha l’or nun detta,
Ne possa der felicited,
Scha tü nun hest ün’orma netta,
40 Ün cour implieu da charited;

Ün’orma, chi cun ela d’aungel
Sur mort e pcho bramess lossü;
Ün cour, il quêl a chi ho maungel
Surdò gugent sieu sopraprü!“

45 Et uossa vò, cha Dieu at chüra!
Üngün scu Dieu at chürerò.
A bun revair cun orma püra
U bain in tschêl, u bain accò!


[p. 13] All’Elvezia

Grand sarò l’univers, be ün atom in quel,
Mamma terra, sarost, bel e glüschaint però;
Rer asil d’üna rera
Glieud, chi mê nun bütschet il giuf.

5 Libramaing obedins be al regent suprem —
O’ al Dieu dell’amur chi nun voless plaschair?
Quêl infaunt as revolta
Cunter sieu genitur benign?

Be per chüra da nus ho charited tschanto
10 Spelma viva intuorn quaist paradis da pêsch.
Arda flamma celesta
Sün las tschimas da glatsch etern.

[p. 14] Tschierva, leivra, agnè tremblan al scruosch del tun,
Quaists immobels gigants rian d’orrur scodün;
15 Ferm, cha l’eco rimbomba.
Claman els: „resoluts, non tmè!“

[p. 225 modifica]


p. 14 O, e chi dubitess immotivo, cha tü,
Channa, s-chüd al onest, pover, mo fraunch pastur
Simlas raids da valledas
20 Tendast eir a clapper despots?

Ria pür, inimih, tschüvla chanzuns da spredsch,
Pür defila sudos taunt cu sabluns nel mer,
Brilla pür in champagna —
Termopilas nun forzerost!

25 Sper chavorgia d’infiern, traunter paraits da mort,
Sur torrent furius maina il pass, vè pür!
Vè, Leonida spetta
Sainza perfids, chi guidan fos!

[p. 15]Odast corns da combat? cling d’alabarda sul?
30Vezzast cuolps veements plover deruottamaing?
Vè, profuonda e s-chüra
Ais la tomba, ardainta eir!

Sur miguogl da tschervè, s-chima da saung bugliaint,
Tres anguoscha e not maina il pass, vè pür!
Libers main’a delizia
El, tirauns alla perdiziun. —

[p. 24] Inno da prümavaira.

(A mia valleda.)

O sorta’ m pür dal cour, ma lodolina,
E gira, gir’a tschêl, cha pü nu’ t vez,
Mo saimper od il psalm da tia vuschina!

E s’indebliss il svoul, eau sè ün mez,
5 Col quêl sarost il megl reficieda:
Repos’in Dieu, il veritabel sez!

Allura tuorna, dilettus’ameda,
E fò’ m da què tü hest udieu e vis
E dechanto — ün’otra dechanteda!

10 „Chi nun voless glorificher in dis
Beos da solagliva prümavaira
Il blov celest e’ l virid paradis?

[p. 25] Glorificher, passo l’inviern da naira
E fraida not, il cler e la chalur
15 Del aster maestus damaun e saira?

[p. 226 modifica]


[p. 25] Glorificher l’offert, al Creatur,
Porteda sur ovels in aria püra
Cun füm dargient e flaromas nel azzur?

Chi nun dovess loder in te, natüra,
20II diadem da spelra e glatsch orrend
Intuorn, intuorn chavorgias e planüra?

Glorificher il strepitus torrent,
Il sagl da sia s-chimusa cataratta
E larch in tschêl süsur uschè stupend?

25Glorificher il god, cbi ogni schlatta
Containt’e viva d’utschellins rinserra,
La quela be al psalm da Dieu s’adatta?

Eau he psalmodio la mamma terra:
In temp da pêsch refugi d’ammalos
30E port neutrel da prus in temp da guerra;

[p. 26]Glorificho sieus aromatics prôs,
Cun milli fluors d’ün viv colur guarnieus,
Cun fils brillants dell’ova rachamos;

Glorificho, poet, allur ils tieus,
35 In terra separos d’abitaziun
E sü in tschêl eternamaing unieus.

Sch’eau craj da richas perlas ün cordun
Fingiò lur villas e zardins acquia —
Da quels lossü che poss eau dir, patrun?

40 O benedidas chesas d’allegria
Accò, allò, scha püra charited
Adüna sten voss abitants collia!

Scha mê nun spredschan vaira liberted,
Ne lur prüvo ladin, il quêl fluescha
45 Eguel, e violinas, a vos fled,

Al chaunt sonor del cigno, chi spirescha,
Allura ferm scu la frantur dell’uonda
E’ l fracascher contin del vent, chi crescha!

[p. 27] Eau he lodo e mê nun lod avuonda
50 Tieu spievel, tieu pes-cheder, tia barchetta,
O lej pompus, e tia selvusa spuonda!

[p. 227 modifica]

[p. 27] Glorificho, seraina collinetta,
Tieus ers verdaints, urand, cha lur semin,
Raccolta d’or a sieu semneder detta!

55 Glorificho da cour il plaun alpin,
Sia tegia e sieu paster e sia scossa,
Allur la s-chella e’ l sampuogn perfin.

Eau he covieu, cha orager as possa
Avaunt sa grotta eir la muntanella,
60 Tschüvland agüz: „la bella vit’ais nossa

Eau he covieu sur gianda e sassella,
Sün ogni piz, lontaun oppür daspera,
La vita del chamuotsch, o vita bella!

Covieu al spih sa rienteda tschera,
65 Cur il solagl, la diva glüsch del dì,
Solen tramunta u solen appera.

[p. 28] Eau he lodo scodüna val bainschì,
Ma impostüt la val dell’Engiadina
E l’attraent peregriner acqui.“—

70 O sorta’ m pür dal cour, ma lodolina,
E gira, gir’a tschêl, cha pü nu’ t vez,
Mo saimper od il psalm da tia vuschina!

E s’indebliss il svoul, eau sè ün mez,
Col quêl sarost il megl reficieda:
75 Repos’allur nel veritabel sez,

Al cour da Dieu, o dilettus’ameda!

[p. 29] Ziev’ün temporel da sted.

Ho fulmino tieu ögl divin:
„Il prüm regent sun eau contin!“
Hest admonieu nel tun possaunt:
„Inchüra’ t pür, liger infaunt!“
5 Schi ho, deruot plovand, allur
Tia larm’eir dit: „eau sun l’amur!“
O balsam dutsch a sech terrain,
Sün aspra not che dì serain!
Benign confort per ogni mel,
10 Tü maestus Regont in tschêl!

[p. 228 modifica]
[p. 30] Utuon.

Pür sostegna’ l, ur d’orizont, e hegiast
Compassiun del pover solagl, chi trembla,
Vegl e lass e blech scu ch’el ais! El crouda
Sainza ta pozza!

5 Sgialv da temma dvainta l’azzur, cha nüvel
Cus’in fraid, in ümid linzöl da tomba
Vus perfin, o bap della glüsch, o mamma
Terra d' algrezia!

Crivl’ün asper vent il miguogl dell’ossa,
10 Sdrama fögl per fögl dalla flur e müda
Sieu benign rosedi in glatsch e chodas
Larmas in dschieta.

[p. 31] Suot tschiêra crida l’ovel e plaundscha:
„Cura mê domin’il solagl, chi’ m sclera?
15 Tuorn’il dì, ch’eau bütscha la verda riva
Uossa deserta?“

Rova l’er, quel caos da tschorl’e sassa:
„Tuorna bod e nina, o mer da spias,
Uondas d’or! e lascha nuder in quellas
20 Gilg' e ciana!“

Mein’e secha crouda la fruonzla’ tiran
Chers utschels in meglder pajais; elevan
Larschs a Dieu lur membra tschireda, grischa,
Plüran et uran:

25 „Ah, cu eira dutscha la vit’e legra!
Esch’ais fich e trista la mort! Bandagia,
Tschêl da grazia, puolvr’e silenzi! renda
Chaunt e delizia!“

Crid’il pascul: „tuorna, o crasp’ervina!
30 Tromba chera, scossa paschaivla, tuorna!
Esser nüd, inferm, evito uscheja —
O che fadia!

[p. 229 modifica]

[p.32] „Dorma, frer!“— conforta allur la zuondra Saimper verda — quel, chi speresch’in Gesu, 35Posa quaid, as sdasda containt e vezza Te, prümavaira!“


[p. 35] Alla riva.

Tü lej serain e glisch, sumgiaunt al spievel,
Chi spievlast püramaing il blov del tschêl
E mainast a bun port sur ogni prievel —
O füss a te mieu sentimaint eguel!
5 Admir eau tieu aspet, smaunch tuots orizis,
Chi milliera d’oters haun turblo,
E lur naufragis e l’orrur dels vizis,
Chi tira l’orma nel abiss del pcho.

[p. 37] Nel sunteri.

Sulettamaing da quels eau he invilgia,
Chi posan dutsch e lam in quaist zardin,
Inua da larmas creschan rös’e gilgia
E güst perque oduran uschè fin,
5 Persecuziun terminerò acquia,
Da’ m ruzgiglier il cour, chi ho amo,
Cumbod mieu anim, liber da fadia,
Al protettur etern sarò clamo.

[p. 38] Nel god.

Co chat eau pos, inua solen attesta
La ravaschia in manzin’e ram,
Cha, sch’eau sun eir sbütto dal muond, am resta
Fidel mieu Bap etern, il quêl eau am.
Co chat eau pêsch, inua l’ovel bisbiglia
Scu l’oraziun d’ün prus e dutsch infaunt,
E’ l coro d’utschellins mi’ orma piglia
Süsur, süsur con admirabel chaunt!

[p. 48] La mort da Cristo.

Gesu moura, la speda trapassa,
O anguoscha! il cour da Maria,
Aungels cridan d’immensa fadia,
Grigna snöss la plebaglia da s-chiv.

[p. 230 modifica]

[p. 48] 5 Scruosch’ün tun spaventus e sconquassa
Tschêl, infiern, cha la spelma as fenda
E — sortieu dalla fossa — riprenda
L’orrid spettro il crimen del viv.

Gesu vaindscha, la vela as sdrama,
10 O delizia! e rumpa la streda
Traunter Dieu e scodüna raspeda
D’ormas pias, chi braman salüd.
Na be Zion, ma Cristo reclama
Tuots crettaivels da tuotta la terra,
15 Chi desdrüan il pcho nella guerra,
Sper sieu cour da celesta virtüd.

[p. 49] Dutsch’amia, o hegiast pazienza!
Gesu dorma be fin al imperi.
Craja, larma crided’in sunteri
20 Dvainta bod paradisica flur!
Ziev’il sabbat bisbiglia clemenza
Taunt prüveda: „che cridast, Maria?“
E „Rabbuni!“quel clam d’allegria
Müd’in gloria la pain’e dolur.

[p. 8] Il zardin dell’infanzia.

(Suainter Hoffmann.)

Ün pitschen üert cognuosch acquia,
O füss eau beadün’ün quel!
Nun crajer, pcho, da’ l sdrür nimia,
Ils cherubins perchüran el.

5 Serain e blov scu l’ögl in chüna
Sorria il tschêl sur sieu verdüm,
Inua da tuots brillants adüna
Ruschè benign splendur’il prüm.

Turblo nun ais ne impedieu
10 Del pür ovel allò il cuors,
Ma circondo et imbellieu
D’ün craunz pompus da vivas fluors.

[p. 9]Splerins allò plaschair sussuran
Cun ela d’or al cher infaunt,
15 E pêsch al daun utschels, chi dmuran
Sül ram, con lur amabel chaunt.

[p. 231 modifica]


[p. 9] Il bsögn amar nun ho evdaunza,
Ne sieu crider in quel üertin,
Chi spordsch’a tuots in abundaunza
20 Dasper la flur il früt perfin.

Allò nun ais dantigl ne straglia,
Inua l’ingian chaser nun po;
L’aviölin nemain aguaglia.
Ne four’alchün röser allò.

25 Calumnia brich e nell’invilgia,
Ne ödi ne persecuziun
Chat eau nel üert, inua la gilgia
Florescha be all’iniun;

Inua ün mer da glüsch, adüna
30 Armonius, am serra aint:
La vit’in Dieu, chi do fortüna,
Il viver prus del innozaint.

O nun tscherchè cun titubanzia
[p. 10] In tuots chantuns quel dutsch asil!
35 Sulettamaing nel cour d’infanzia
Il chatteros, fügind il vil.

[p. 19] La guardia.

(Seguond W. Hauff.)

In s-chüra not fand guardia co,
Lontaun da te, vegn sü e giò,
E sun eau eir sulet, m’impais:
Fidel tieu cour tuottün’am ais.

5 O chera, cur eau get sudo,
Uschè sincer am hest bütscho
E sten al sain, cridand, strendschieu
E mieu chapè con fluors guarnieu!

Perque non plür, ma sun containt:
10 Eau sè, cha viv in tieu immaint.
In fraida not he chod perfin:
Eau sè, cha viv in tieu corin.

[p. 20] Sper tia glüschetta uossa pür
In quaida chambra urast sgür:
15 „O tschêl da grazia, lascha saun
Mieu spus, chi ais uschè lontaun!“

[p. 232 modifica]


[p. 20] Et eau supplich: „o aungel cher,
Per me nun tmair e nun crider!
Dieu chüra tschert ün brev sudo
20 E’ l rend’a sieu tesor tarcho.“

Passed’ais l’ura, od a gnir
Il frer, chi’ m voul substituir.
Eau vegn al pos, m’insömg da te,
E tü t’insömgerost da me!

[p. 33] Supplicas d’ün vegl.

(Suainter Uhland.)

Nun salüdè’ m pö lönch cun vos: „bun dì!“
Volais am salüder, dschè: „buna not!“
Per mia vegldüna ais be saira quì —
O buna not ardainta, vè dabot!

5 Vè no, infaunt, o tü mia dutscha vita!
U auncha megl: vè no, mia dutscha mort!
Perche tuot què, chi ais amar, ais vita
Per me, e dutsch nomn eau tuot què, chais mort.

[p. 34] L’indolent.

(Seguond Rückert.)

Ardaint al mer ün spelm as elevaiva,
Ün gruogl e s-chür, ma ghirlando da föglia.
Chi be da’ l fer pü bel desideraiva
Cun sieu verd pür, cha que paress, ch’el stöglia
5 Sentir amur. Però il spelm avaiva
Ün cour da spelm, il quêl amur non möglia;
Uschè cha’ l craunz passit, e’ l sass restaiva
Adün’il gruogl compagn da mela vöglia.

[p. 39] Ün trafögl.

(Seguond Rückert.)

Dal ot riport’ün culombin prüvo
Immincha dì ün tripel fögl in buocha,
E quel umaun ais tschertamaing beo,
Al quêl dit fögl, gnand esibieu, pertuocha.
5 Perche taunt predsch ho simil dun, cha l’or
Da tuot il muond mê pü il sopravaunza;
Sieus trais föglins, chi sun il prüm tesor,
As nomnan: cretta, charited e spraunza.

[p. 233 modifica]
[p. 40] La randolina.

Chanzun d’ün esiliô.

(Suainter Lamartine.)

Perche fügir, utschella peregrina?
O ferm’il svoul e posa spera me!
Perche fügir? mieu cour a te s’inclina —
Non sun eau peregrin eguel a te?

5 Unescha nus del s-chür destin il rembel
In quaist asil, schi ches’ardaint a me!
E dschemast tü, allur dschemains insembel —
Non sun eau isolo eguel a te?

Dal tet matern, inua nun eirast estra,
10 Est düramaing s’ chatscheda fors’a me?
O gnieva’ t pür dimen’avaunt ma fnestra!
Non sun eir eau s-chatscho eguel a te?

[p 41] Per tieus pittins, chi trembleron, scha tuocha
Lur nüd il fraid’agüd po gnir da me;
15 Eau s-choderò lur plüma suot ma buocha —
Nun vzet eir eau la mamm’eguel a te?

S’avrit lontaun da mia patern’evdaunza
Be quaist modest, amo chantun per me:
Daresa pü allur tieus stüjs da spraunza!
20 Non sun eau quì svolo eguel a te?

O ferm’il crid! Nun gniss nell’pü covida
In mieu pajais la libra dmur’a me,
Schi chatterò la liberted bandida
Eir eau in tschêl, eir eau eguel a te!

[p. 46] La nascita da Cristo.

(Suainter Zappi.)

Nel bass ovigl in misera chamanna
Observ’ün dutsch infaunt be hoz naschieu,
Chi ho in fraid presepen aggradieu
Sieu prüm e dür lettin da pagl’e channa.

5 E sper medem cu plaundscha, cu s’affanna
La chera mamma, per avair dovieu
Plajer in vila fasch’il figl da Dieu,
Quel corono da glüsch, chi brich ingianna!

[p. 234 modifica]


[p. 46] Quel Tuotpossaunt, chi regn’in tschêl e terra
10 Chi tun’e fulminescha nel orizi,
Pero nel cour la charited rinserra!

Da quaist ümlin, chi auncha nun discuorra,
Imprenda, vaun, cun seruis pentizi:
„Per esser grand superbia nun occuorra!“

[p. 47] Fidaunza.

(Suainter Neisa Franz.)

He nel cour mieu Salveder,
Uschè dutsch poss dormir!
Sieu tschèl in mieu sömmi
Eau vez a glüschir.

5 He nel ögl mieu Salveder,
Inimis nun vögl tmair —
Sieu maun della forza
Am salva pervair!

He nel sen mieu Salveder,
10 Schi m’inchür eau dal pcho —
Il satan, quel fügia
Avaunt il beo.

Perquè vögl am tegner
Ferm, ferm vì a Te,
15 O spiert da mieu Segner,
O resta cu me!

[p. 47] L’assunziun da Maria.

(Suainter Casaregi.)

Tü est sieu craunz, o rösa dutsch’e fina,
E tü sieu let, o casta gilg’e bella,
Compagnas amenduos cun dret a quella,
Chi dorm’in fraid vaschè la pü divina!

5 Al quêl serafica legiun s’inclina,
Psalmodiand: „finida ais l’urella
Da tieu umaun repos, o Giuvintschella!
Il paradis, quel brama sia regina.“