L'Orfna da Segl u l'Inozainta

Da Wikisource.
Giovannes Mathis

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu L' Orfna da Segl u l' Inozainta Intestazione 23 marzo 2021 75% Da definire

Il Curunel e las tratschoulas da Deta Petz Primulas
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie

Scarica in formato ePub Crestomazia Retoromontscha VIII   di Caspar Decurtins (1907)

[p. 481 modifica]

L’Orfna da Segl u l’Inozainta.

(Annales X, p. 77 — 114.)


Prüm Act.

(La scena represchainta la stüva dell’osteria, dell’ova cotschna.

[Bagn da St. Murezzan] nel an 1700.)


Scena I.

(Valentin, l’uster aintra in stüva, e salüda sa duonna.)

Valentin:

Buna saira Neisa, guarda da laver bain dalun la maisa, s-chabels, e baunchs, perche Maschel Giachem Brüsaun da Surleih, cha he vis bè uossa, a Salvaplauna, am ho dit cha quaista saira, vers las och, gnaro ’l quia, con qualche signuors, e cha giavüschan d’esser sulets.

Neisa: (con dispet)

Che mê grandas secrettezzas po ’l bain avair, quist avarun Maschel Giachem, con quists Signuors? Sgür as tratta da qualche affer da monaida, oter nun ho ’l mê per testa, nun at ho ’l dit que cha vegnan a fer quia?

Valentin:

Na, que nu am ho el dit, ma Alischander Süja d’Albanas chi eira eir a Salvaplauna, am ho dit ch’el ho odieu a dir, cha Maschel Giachem ho vendieu sa chesa, a St. Murezzan, a Maschel Gianet Cristofel, e probabel gnaron quia, quaista saira a signer l’act da vendita, e nel istess temp gnaro eir pajeda üna part della summa fixeda.

Neisa:

E chi saron quists Signours chi vegnan quia con el, nun sest?

Valentin:

Pür sgür nun sè, ma Lischander am ho dit, cha l’act da vendita avaro sgür scrit il Sigr. Comissari Salis da Schlarigna, e cha sco testimonis [p. 482 modifica] saron probabel Maschel Fort Luorsa da Salvaplauna, e Maschel Silvester Turtaich da Segl, poi saron Maschel Giannet il cunpreder, e Maschel Giachem, e sieu figl Sar Peider.

Neisa: (lavand la maisa)

Ad ais bod las och, uossa pür osta davent tieu baunch, üsajas, e scharpas veglias, sgür cha quaista odur da rescha da chalger nun plescha a quaists Signors.

Valentin: (portand our d’ stüva sieu baunch da lavur)

Tü sest bain Neisa, cha dalun cha quists Signuors arivan, nus giarons in chadafö, poi zieva ch’els avaron signo il contract, sun sgür ch’els bavaron il vin da cumpra.

Neisa: (suletta e sorriand)

Mo, mo, quists Signuors paun bain esser sulets in stüva, três ma s-charpluotta, chi vo da chadafö in stüva, odirò bain la granda part da que cha dian, e três la sfalizza del üsch d’ s-charpluotta, quia dalla vart della stüva, vzarò eir que cha truschan.

Valentin: (intrand in stüva con prescha)

Vè Neisa, vè dalun in chadafö, a sun quia chi arivan.


Scena II.

(Arrivan il Sigr. Commissari e Maschel Giannet Cristoffel, e dalun zieva, eir ils oters Signuors surnomnos. Zieva as avair salüdos e tuchos maun, els as schauntan intuorn la maisa.)

Valentin: (sortind, zieva als avair amiaivelmaing salüdos)

Ebbain, mieus stimôs, illustrissems Signuors, scha mê ch’Els avessan bsögn da mè sun a lur disposiziun, qui’ he preparò sün la maisa tinta e penna, scha mê ch’Els and druvessan.

Maschel Giachem Brüsaun:

Mieus Signuors, eau he piglio la liberted, da ’Ls giavüscher da gnir quia, nell’osteria dell’Ova - cotschna, siand quaist lö circa a l’istessa distanza da Schlarigna, sco da Salvaplauna, e saviand cha quia la saira nun vain mê üngün, e nun sarons disturbôs.

Signur Comissari Salis:

Ebbain, mieus stimôs Signuors, per cha nun hegians da’ ns tgnair sü memma lönch, he preparô quia l’act da vendita digia scrit in nèt, e’ m [p. 483 modifica] permett da ’ls preler quel, scha quel vain poi apruvô da ambas duos parts, schi podains dalun al signer.

St. Murezzan, il di 25 Avuost 1700.


Con la preschainta scrittüra, ad ogni oter meglder möd e fuorma, vain declaro üna libra e formela vendita fatta da Maschel Giachem Brüsaun, vschin da Surleih, e Maschel Giannet Cristoffel, vschin da St. Murezzan.

Il prüm venda, ceda, e renunzcha al Seguond, sia chesa situêda in St. Murezzan, con tuots ils buns dretts, sco giodieus fin uossa, insembel con il üert, la plazzetta, e il curtin eir têl - quêl, sco eir ils seguaints mobbels: Maisa e spievel, chi as rechattan in stüva! Otra maisa bassa, con crapp nair! Ü scrignet in suler! Üna archa, con traparts in chaminêda, e finelmaing plattas d’aguröl, a uso della chadafö, las quêlas sun in cuort.

Il tuot, per il pretsch inter, ais accordo e stabilieu da fl. 1300, replico, fiorini da Coira Milli - trais - tschient, e que.

Pajabels in buns, vallabels danêrs, al corso da Tariffa, nel möd seguaint, cioe: Fiorini schinch tschient, aunz entrer nella ditta chesa, e il di cha ’l contract vain signô.

E dal restante della summa gnarò pajô: Fiorini trais - tschient l’an prossem 1701, il di da St. Giörg 23 Meg, e ’ls oters Fiorini schinch - tschient eir l’an prossem 1701, il di da St. Silvester, 31 Dezember.

E sudett temp, sainza pajer üngün fit, oter co retardant il Compreder da pajer las rattas, al temp stabilieu, in têl cas saro tgnieu a pajer eir il fit, a radschun da fl. 4% al an, cioe: a scaletta dels pajamaints, reservand als dretts da domini, sopra la chesa, fin taunt sarò seguieu il tottêl pajamaint.

E pro segn da vardet, gnaron ambas duos parts ad affirmer ad propri maun, sco eir dals onorabels duos Testimonis, in mia presenza.

Giavüschand bun succèss ad üna part, sco all’otra.

St. Murezzan, il di 25 Avuost 1700.

Gian Bat. Salis.
(Scrit per Commissiun.)


Maschel Giachem:

Que am pêra cha tuot saja explicho bain clêr, e perfettamaing confuorm a nossa incletta, e dalun seguieu il prüm pajamaint quia indicho crai cha podains signer la scrittüra. [p. 484 modifica]

Maschel Giannet:

(svödant sün maisa sechins d’or, our d’ün sachin da taila)

Schi, eau chat eir eau, cha la scrittüra corespuonda in tout, a nos acord, e als giavüsch mieus Signuors, da vulair bain am am güder quinter la monaida, usche glivrarons pü spert.

(Ils sechins vegnan quintôs, e miss in strivlas sün la maisa.)

Maschel Giachem:

(zieva avain darcho quintô ils sechins, e als mettand in ün sachin d’ pel)

Que nun mauncha, la summa ais exatta, e in uorden.

(Els segnan il contract, e Maschel Giachem clama Valentin.)

Valentin: (intrand con sa chapütscha in maun)

In che poss Als servir mieus Signuors?

Maschel Giachem:

Portens uossa dalun ün per buchèls dal meglder cha’ vais.

Maschel Silvester: (riand)

Ma di ’m ün po Giachem, nun hest temma dad ir in da quaistas uras a chesa, con taunta monaida sün tè?

Sar Peider: (riand e mussand sieu bastun)

O na barba Silvester, a nun tmains üngün, sch’eir giains uossa, da not tres la semda del god a Surleih, con mieu bastun essens in trais.

Valentin: (portand il vin a maisa)

Schi, mieus stimatissems Signuors, eau sun sgür ch’els il chattaron a lur gust e bun, perche la granda part ais da quel cha he dal murütsch da nos Illustrissem Junker Nicolo Fluoch barmör, cha ’l Segner il hegia in grazcha sia, amen!

Maschel Fort:

(zieva avair sagio il vin, e zieva avair tuots bavieu alla sandet da tuots preschaints)

Schi, Valentin, vos vin ais fich bun, ma damaun a Salvaplauna, alla nozza da Duri e Malgiaretta, and bavarons sgür eir bun e bger, nischi Giachem, nel murütsch da ta nezza sê cha’ nd ais da quel propi dalla spigna müffa, auncha da sieu nôn. Vus sco prossems paraints saross sgür invidos tuots, nischi?

Maschel Giachem:

Schi, nus essens invidôs tuots, parfin eir Annigna, la nezza da ma duonna, chi nun ais parainta con els, ma ella nun vain alla nozza, perche [p. 485 modifica] in giand tuots nun restess üngün in chesa, e qualchün stu ster per metter in stalla las chevras e las mundscher, ma Annigna gnaro tuottünna vi la damaun, a vair a spuser.

Maschel Silvester: (riand)

E tü fest fich bain mieu cusdrin, ma sun sgür cha na bè pervia dallas chevras, hest gugent cha qualchün resta in chesa, sgür eir pervia da quist bel sachin plain sechins d’or nun laschast gugent la chesa suletta, e d’üna vart chatt cha tü hest radschun, mê nun as po avair prudenza avuonda.

(Zieva avair auncha svödo ils magiöls alla sandet del vendeder e del compreder, e Maschel Giachem avair pajo il vin a Valentin, els partan as salüdand e as tuchand maun.)


Scena III.

Neisa:

(zieva avair inplieu duos magiöls, col vin resto, in ün dels duos buchêls)

Ebbain mieu cher, vezzast cha sainza esser in stüva, con quists bels Stimatissems, he odieu as po dir il minder pled, ch’els haun dit, ed eir vis três la sfalizza del üsch d’ s-charpluotta, circa tuot que cha haun fat.

Ma di Valentin, di bè hest vis quels bels sechins d’or glüschaints, chi sun 500 rainschs, luvôs in strivlas sün nossa maisa? Ah, scha quels bels sechins füssan noss, di chêr, di?

Valentin:

Schi cha ’ls hè vis, e que eira qualchosa bain bel a vair, e faiva parfin gnir covaida dals tucher, taunt or insembel nun ’vaiva auncha mê vis.

Neisa:

Schi, schi que eira ün bel vair, surtuot con las duos glüschs, co ’ls quatter pavagls glüschivan, cha que faiva üna vaira anguoscha e dalet dals guarder, o scha quella monaida füss nossa, schi co ’ls var 300 rainschs cha avains guadagno, daspö ils 6 ans cha essens quia, podessans comprer in mieu lö üna buna chesetta, e qualche êrs, e lavurer noss’êgna terra, sainza stovair stèr quia a servir ils oters, e guadagner pel pü bè rur 50 rainschs l’an, e qualche pêr stinfs, fazöls, u squassêls, cha quels chi baivan l’ovacotschna la stêd, ans regalan, cura cha haun glivro lur cura.

Ma pür memma, quels sechins nun sun noss, els sun da quist rich e avarun Maschel Giachem, chi ho monaida bè da sterner. [p. 486 modifica]

Ah, Valentin, pür memma tü(t) est memma tmuoss, sainza curaschi, volonted nè energia, uschiglö digia damaun a saira, quels bels, glüschaints sechins d’or füssan noss, e quia zuppos in nos grand scrign sün chambra.

O be cha füss ün hom, schi füss que bod fat!

Valentin: (stupefat)

Ma Segner ans stetta tiers, que cha tü dist Neisa, est propri our dals mauns da Dieu? e che vulessast bain cha fess, per survgnir quella monaida, voust forsa cha giaja a fer il morder, e assassiner quella brêva glieud, per invuler quels sechins?

Neisa: (con dispett)

O, tü est saimper stô, e sarost fin cha tü vivast ün pover ignoraint, chi nun vesza pü dalöntsch cu sieu nês, chi at tschauntscha dad ir ad assassiner qualchün? Ma nun sest cha sainza cha tü vezzast, nè tuochast aint üngün d’els, quels bels sechins glüschaints, poust als avair damaun a saira quia sün maisa, e podains nus duos als quinter, e ’ls luver in strivlas, e que sainza cha orma vivainta hegia il minder suspett sün nus, nè vegna mê pü que a savair?

Ma sco at he digia dit, tü est ün pultrun, o resterost têl fin cha tü vivast! E poi, che scruppel hest bain da avair, per quist bel avarun, Maschel Giachem, chi nun so pü che fer dalla monaida, 500 rainschs dapü u damain, nu ’l faun nè pü rich, nè pü pover.

Valentin:

E in che maniera vulessast bain survgnir quella monaida, u megl dit, l’involer?

Neisa:

(sorriand, el pigliand il maun in sieu, e serrand lüsch d’ stüva co ’l culuoster.)

Taidla bain mieu Valentin, que ais la chosa la pü facila ch’ün possa fer, Tü hest bain odieu cha Maschel Giachem ho dit a Maschel Fort, ch’els sun tuots invidos alla nozza, damaun a Salvaplauna, cha Annigna nun vo, ma cha tuott ünna giaro ’la eir ella vi damaun bè a vair a spuser.

Ebbain mieu chèr, tü partast uossa da quia vers las ündesch, e vest rês la semda del god, tü pigliast con tè üna mangla plaina da nos pü, bun vin, e roba da manger, sco eir nos s-charpel grand. Cura cha tü est sper Surleih, e cha tü hest odieu cha ’l guaiteder ho glivro da clamer las uras, e da chanter, vest nel curtin da Maschel Giachem, da lo sün la lobgia, e col s-charpel stachast plaumin üna dellas assas, spêr l’üschet, vest aint col bratsch e tirast vi il culuoster d’ lain dal üschet, e vest in talvô, ma surtuot guarda da stumpler darchô bain a lö l’assa, sainza fer fracasch, [p. 487 modifica] e da serrer darcho l’üschet col culuoster, allura vest e at zoppast sül ladritsch grand, nel fain, e dormast quiettamaing. Tü pigliast eir con tè tuottas las clevinas da nossas s-chanschias e scrigns, forsa cha üna da quellas êvra eir la s-chanschia - d’ mez dalla stüva, inua cha Maschel Giachem mettero sgür e tschert il sachin cols sechins, e forsa cha eir üna dellas clêvs da lur s-chanschias, sforzand ün po, êvra la s-chanschia - d’ mez, ma in cas contrari poust allura eir sforzer la s-chanschia col s-charpel, ma que fest bè, scha üngünnas clêvs nun l’êvran.

Tü poust esser sgür cha Annigna, durante ch’ella vo a vair a spuser, metta la falla da l’üsch d’ stüva, nella s-chanschietta d’ sulêr, inua hè vis cha la mettan adünna, cura cha sun steda tar els a güder fer con fain, e scha per cas Annigna la pigla in giloffa, schi vest sü da palintschieu, e scha l’üsch della chambra füss serro dadainz, schi ’l sforzast co ’l s-charpel e da lo vest gio ’n stüva.

Dalun cha tü hest la monaida, at zoppast darcho sül ladritsch d’ fain, e stest lo fin damaun a saira la not, e pür circa ün’ura zieva cha sun turnos dalla nozza, partast darcho per gnir quia, passand per la lobgia, serrand tuot bain.

Tü poust esser sgür cha durante cha spusan üngün nun oda il frasch cha tü farost, perche tuot Surleih vo vi per vair a spuser e a predgia.

Bè guarda bain sur tuot da tadler cura cha Annigna parta, e dalun cha tü odast ch’ella ho serro la porta, e la vezzast, três las sfalizzas dellas assas d’ talvo, a passer gio per la via, schi profitta del bun momaint.

E vezzast bain cha bè Annigna, u bain qualchün oter, saron suspettos d’avair comiss l’invöl, e mê pü nus.

Che dist da mieu proget? di mieu chêr, nischi cha tü vest, baiva dalun auncha quaists duos magiöls d’ vin chi at daron ün pô d’ curaschi.

Valentin:

Ma nun sest cha tuot suspett croudarò sün la povra orfna, e cha Maschel Giachem, per üna simla summa d’ monaida, la daro aint in criminel? Ma nun sest ch’ella gnaro mnêda nella preschun a Zuoz, examineda, e cha con l’infernela tortura, la faron confesser d’esser ella la culpabla, e cha la condanna sarò, cha ’l bojer la taglia gio il maun dret, la buolla las arains col fier alv d’ fö, e ch’ella saro scuêda - our dal pajais per saimper!

E nun sest cha scha ün di que gniss scovert cha eau sun il leder, schi cha per ün invöl, in rumpand aint in üna chesa, e per avair laschô torturer üna creatüra inozainta, sainza grazcha am tagliaron la testa.

Neisa: (con sorrir da sdegn)

Tascha, tascha, tü pover tmuoss, ingnoraint, che voust mê cha fatschan a Annigna, sch’eir la faron confesser con la tortura ch’ella saja la [p. 488 modifica] ledra? Sapchast cha duonna Deta, sia amda chi la ho per uschê dir adopteda per figlia, ais üna duonna bain visa da tuots, e chi fo bger dal bain, dascus da Maschel Giachem, ebbain ella savarô bain influenzer ils güdischs, in favur d’Annigna, e quella saro tuot il pü condanneda a ün per ans d’ preschun, e forsa niencha denunzcheda in criminel da Maschel Giachem, siand ella orfna da bap e da mamma e ameda sco üna figlia da sia amda, e risguardeda da sieu suvrin Sar Peider, sco sch’ella füss sia sour.

Valentin:

Ma tüt sest bain cha, sch’eir forza mê üngün nun avaro suspett sün nus, schi cha Dieu chi so tuot, quel vezza eir nossa vila acziun, e ans traro a güst güdizzi e chastih per quella, o Neisa in amur dad El, tü ch’eau am sco mè svess, tü chi est il muond per mè, nun am sforzer da dvanter ün melfattur, eir sainza quella monaida vivarons containts, sco per il passo, avarons nos paun d’inmincha di, e pü chi nos bsögn, lavurand e urand.

Neisa: (con sdegn)

Ma tü est bain pês chi ün pitschen, stupid infaunt, tü sest bain cha scha as trattes da pigler eir be ün sulet bluotzcher dad ün pover, schi cha eau nun at cussgless que, ma pigler quaista monaida, dad ün rich avar, chi and ho memma, per me nun am pêra niencha mel fat, nè pcho e quaunt al chastih da Dieu, in cas cha tü at decidast dad ir, quel sest bain chi crudaro bè sün mè, chi at he cussglo, u per usche dir sforzo da pigler quella monaida.

Valentin: (la pigliand il maun in sieus)

O Neisa, auncha in amur da noss’amêda creatürina, cha Dieu ho volieu tar el, e chi ais uossa ün aungel in tschel, darcho at suplich e ’t arouv nun am sforzer da dvanter ün infam leder, nun at pêra eir a tè, da vair nos cher infaunt, ans fer segn gio da tschel da nun cometter quella vila acziun?

Neisa: (furiusa)

Vo, vo in let, tü pover ignoraint, stupid, pultrun, ma bè sapchast cha dad uossa invi, nun sarost pü, inclegiast bain, mé pü mieu hom, eau giaro a ster con ils mieus, e savaro bain chatter s-chüssas, e dir que chi ais necessari, per cha possa am separer da te per saimper, e ’m unir ad ün vair hom.

Valentin:

Ebbain, eau giaro a fer il leder, ma cunter cour, e be perche cha tü am sforzast, ma sapchast cha la maledicziun da Dieu saro per saimper sur da nus, e cha nun avarons pü ün momaint d’ contentezza. [p. 489 modifica]

Neisa: (al pigliand il maun, sorriand)

Ma cher Valentin, cha at he digia dit, cha per que nun at pigliast üngün fastidi, eau pigl tuot sur da mè, e scha que gniss eir a savair cha nus avains piglio la monaida, dscharo cha bé eau sun la culpabla, chi ’t he cussglo e sforzo, da la pigler, ma tü vzarost mieu cher, cha cura cha damaun a saira, circa da quaist’ura, nus poderons, luver e quinter quels bels sechins qui sün maisa schi cha tuots tieus scrupels, e ideas nairas at passaron, e di cher, eau prepar üna buna tschaina per cura cha tü tuornast, e bavains ün da quists buchêls plains dal pü bun, e passarons insembel üna not da delizzia.

Ed uossa, eau cuorr sper ad inplir la mangla con dal pü bun, pinn er tieu manger, e port tiers il s-charpel, e tü piglia in giloffa las clevinas da la s-chanschia e scrigns. (Ella sorta)

Valentin: (pigliand las clêvs gio dalla s-chanschia)

Disgrazcha! disfortünnô ch’eau sun, o bè cha nun füssan gnieus quia, e ch’ella nun avess vis que infernel or, eau se, e saint digia uossa, cha zieva esser dvanto ün vil leder, nun avaro mê pü pos, nè di nè not.

E pür, uossa nun poss fer amain dad ir, uschiglö he con ella per saimper l’infiern in chesa, e pür memma sun sgür, cha scha nun vegn, schi ch’ella giaro tels sieus, e nun tuorna pü, eau la la cognuosch memma bain, e sainz’ella nun poss viver.

Schi! disfortünnô ch’eau sun, o maledet saja il vil or, chi ais causa da tauntas noschas e vilas acziuns, e fadias in quist trist muond.

Neisa: (intrand, portand ün sachet in maun)

Quia nel sach ais il s-charpel, il manger e la mangla col vin, guarda bain dal porter saimper dret, pervia del vin, e scha mê cha per cas qualchün gniss tiers, u at vzess, schi guarda bain da pigler il sach con tè, e fügia nel god, lo poast il pü chöntsch at zupper. Ma tüt poust esser sgür cha üngün nun t’oda ad avrir, perche las assas dal talvo, sun be tachedas con claviglias d’ lain, e cura cha tü partirost con la monaida, cha tü sarost sün la lobgia, schi stacha darcho l’assa, e col bratsch vest aint e serrast l’üschet col culuoster.

Ed uossa buna not mieu Valentin, fo’ t bun curaschi, tü vzarost cha tuot giaro bain, sto bain, buna reuschida!

(Valentin parta)

Fin del prüm Act.

[p. 490 modifica]

Seguond Act.

(La scena represchainta la stüva d’abitaziun da Maschel Giachem Brüsaun. Spêr la maisa sun schantôs, Maschel Giachem, e Peider (sieu figl) infitos per ir alla nozza. Sün la maisa sun ils sechins portos la saira avaunt, e miss in strivlas.)

Scena I.

Maschel Giachem: (quintand ils sechins)

Vezzast Peider, sco cha her saira essens arivos quia fich tard, hè porto, il sachin cols sechins sün chambra, saviand bain cha avarons temp quaista damaun, da ’ls quinter, e ’ls metter d’ vart aunz cu partir per la nozza, voust als quinter eir tü figl?

Sar Peider:

Na bap, eau nun als quint, perche sun sgür cha tü hest quinto güst.


Scena II.

(Duonna Deta e Annigna intran in stüva insembel, a bratschas.)

Annigna: (riand da cour)

Ebbain barba Giachem, e tü(r) chambrer Peider, guardè, fixè, da cho a pè, mia amda, cu chattais cha la he infitteda? nun per’ la güst’üna giuvna da vaunch an? Schi chêr’amda, tü fest üna paraduna.

Duonna Deta: (con sorrir da sdegn)

Ma cher Giachem, che ’t impaisast bain? est darcho a quinter quels povers sechins, usche saron bod üsôs, e nun avaron pü il pais güst, que ais sgür digia le deschêvla vouta cha tü ’ls quintast e requintast.

Annigna: (giand spêr la maisa)

Fortünna da Dieu, chi bel vair! O quaunt or, quaunt or! mê nun he vis, e mê nun aves cret, cha füss tauntas pezzas d’or in quaist muond, e que fo propi gust dallas vair, e gnir covaida dallas tucher (riand), O be cha füssann mias, schi savess bain che and fer. (Ella stenda il maun, e tuocha ils sechins.)

Maschel Giachem: (stumpland davent il maun d’Annigna)

Guarda bain, nu ’ls sluver sest’eau stögl auncha als quinter, in als mettand nel sachin, e poi bè sapchast ma chêra, e tegna in imaint per [p. 491 modifica] saimper, la monaida, surtuot l’or, mê nun as stu la tucher, sch’ella nun ais vossa êgna! Ed uossa taidla bain Annigna, tü vezzast, eau mett quaista monaida quia, nella s-chanschia - d’ mez, e pigl la clèv con me, na cha saja prievel, cha forsa qualchün la piglia, ma tuottüna dalun cha haun spusô, he gugent cha tü tuornast quia, e nun laschast la chesa suletta sest? e poi dalla nozza at porterons nô quaista saira eir qualchosa d’ bun da seg, nischi Deta? guarda da nun smancher!

Annigna: (sorriand d’algrezcha, guardand Peider)

Grazcha fich, barba Giachem, ma mia amda am ho bè güst’uossa deda qualchosa d’usche bun per mè, sco cha nun hè auncha mê sagio, in vita mia!

Sar Peider: (dand il bratsch a sa mamma)

Uossa pür sü e sduvlainans ün pô, ils püss qui’ da Surleih, chi sun’invidos alla nozza, sun digia partieus, allas 7½ serviron il caffè, e qualche cuolps d’ pistola, vögl sbarrer eir eau.

(Maschel Giachem, Duonna Deta e Peider partan, zieva avair tuchô maun a Annigna.)


Scena III.

Annigna: (guardand our da fnestra)

O algrezcha inaspetteda, Peider tuorna darcho qui’ in chesa, chè mê po ’l bain avair smancho? O dalet inconparabel, uossa poss güsta al dir, que cha mia amda am dschet, be güsta aunz cu cha essens gnidas insembel in stüva, e nun hè da spetter da ’l dir fin ch’el vain quista saira.

Peider: (straundschand a sieu cour Annigna)

Annigna amêda mia, tü sest bain perche ch’eau sun turnô nischi? güst’uossa ma mamma am ho dit, ch’ella at ho tschantcheda da nus, be aunz cu cha partans, e at ho ditta ch’ella so digia daspö lönch cha’ ns vulains bain, ed essens impromiss, e ch’ella ho da que ün inmens dalet.

Annigna: (süjantand sieus ögls)

Schi amô, schi! Grazcha cha tü est turnô, bè güsta aunz cu cha essens gnidas uossa in stüva, am ho ella tschantcheda da que, e am brancland am ho eir ditta, ch’ella voul esser la prüma, ans giavüscher benediziun, ma surtuot ans arcomand’ la, cha per uossa tieu bap nun as inacordscha, cha ’ns amains ed essens inpromiss, aviand el spraunza cha tü pigliast Giunfra Barbla da Salvaplauna, chi ais üna dallas pü richas [p. 492 modifica] da nossa val. Ma ta mamma am ho eir ditta, ch’ella ais sgüra, da podair poch a poch al persvader, ch’el consainta a nossa uniun. Schi amô, uossa essens inpromiss, con la volonted da Dieu, e ’l consentimaint da quella cha tü ed eau amains il pü in quaist muond, e que ch’eau he dit a tieu bap, cha ta mamma am ho dêda, be aunz cu cha aintrans in stüva (qualchosa usche bun sco cha nun avaiva auncha mê sagio) ais: „Sa Benedicziun in nossa uniun!“

Peider:

Ma sest amêda, cha ma mamma am ho eir dit, digia cha tü nun poust gnir alla nozza, schi cha Dumengia prossma giarons bè nus trais, ad üna spassageda fin aint a Fex, e pigliarons üna buna marenda con nus.

Ed uossa stögl’ir! Adieu chêra, Adieu! O il di sarro bain lung per mè, sainza tè! Annigna: Adieu amô, pür deverta ’t bain, ma nun smancher tieu Annign, sest! E cura cha tü passast, per ir in baselgia, schi ’m salüdast, nischi?

Scena IV.

Annigna: (suletta)

O, schi ais que bain vaira? O quant ch’al Segner ais bun!

Schi! uossa sainza ans zupper da quella chi ais ma seguonda mamma, podains ans sorrir, ans tschantschar da noss’amur. Na Segner, eau nun merit tuot que cha tü fest per mè, o sajast milli voutas ingrazcho, eau sun bain la creatüra la pü fortüneda dal muond inter! E digia quaista saira, poderons per la prüma vouta, ster insembel forsa ün per uras, perche sun sgüra cha barba Giachem, turnand quaista saira dalla nozza, saro plain d’ sönn!

E Dumengia prossma, giand bè nus trais a quella spassageda in Fex, clegero duos mazzs d’ fluors, e turnand als mett nel sunteri da Baselgia, sü ’ls tömbels da ma chêra mamma, e da mieu bun bap, sco per als anunzcher e der part da mia inpromissiun!

Schi amôs! que am pêra cha in tschel stöglias eir vus sentir l’algrezcha, chi uossa inpla mieu cour. (Ella crida.) [p. 493 modifica]

Scena V.

Mengia: (amia da Annigna, intrand in stüva)

Bundi Annigna, o eau savaiva bain da ’t chatter tuotta in larmas. Schi, tuot as fo pchô da te, saviand bain cha que ais be tieu barba, Maschel Giachem, chi nun at ho lascheda ir alla nozza, sch’eir eirast invideda. Ma uossa pür vè dalun, schi arivains vi per vair a spuser, e stains cuvi fin zieva predgia, e zieva mezdi cura cha avains gianto, turnains vi, nischi?

Annigna: (as süjantand ils ögls)

Grazcha Mengia, ma eau nun crid, per nun avair podieu ir alla nozza. Que ais pervia cha am chattand qui’ suletta, am sun gnieus in imaint mieus chers genituors, e perque am ais gnida il cour gross.

Ed uossa pür giain dalun a vair a spuser, ma eau tuorn dalun darcho inno, e nun tuorn vi zieva mezdi, perche que paress cha gess per cha ’m fessan soter, scha sotan dalun zieva il gianter, u bain sgür quaista saira.

Mengia:

Ma schi poust ster lönch suletta quino, pür craja’ m, perche eau se da buna part cha (aviand sgür il spus fat ün bel regal al predichant) quel ho do permiss cha possan soter, però comanzand be ün’ura zieva Catechissem, e cha possan soter bê fin las desch quaista saira, ma surtuot be Walzers, e nè Hoppers, nè Sibasprung. E sajast sgüra, cha siand alla nozza eir il Sar Mastrel, schi cha faron, sco haun fat per la nozza da Maria, cha allas 10 haun dô inavous l’ura, e haun allura sotô quasi fin mezzanot, dunque fin a quell’ura nu ’ls spetter, pür sapchast.

Annigna:

Ebbain, per me cha vegnan bè cura cha vöglian, uoss’ais pü chi ura cha partans, e giajans spert, scha vulains ariver a temp. (Ellas partan.)


Scena VI.

(Pochs momaints zieva ch’ellas sun partidas, Valentin aintra in stüva, as sgoband quasi per terra.)

Valentin: (guardand con precauziun tres la fnestra)

Uossa sgür nun tuornan pü, ellas cuorran quasi!

Ah, povra creatüra, ella nun so que chi la soprasto, causa mè!

O eau saint qualchosa d’anguschagius in mieu cour, eau chi nun [p. 494 modifica] hè mê piglio que chi nun m’apertain, na mê pü nun saro containt in vita mia, surtuot cha quella povra disfortünneda inozainta, avarò da soffrir las duluors anguschagiusas della tortura, per via da mè.

O Segner Dieu, che gnaro our da nus?

Segner - Dieu!! Na, na que sench nom, zieva l’infam delit non podero, ne suos-ch pü il pronunzcher, e nell’mê pü am volver ad El con l’oraziun!

E pür, eau stögl, eau sun sforzo da dvanter ün infam melfattur, uschiglö avaro per saimper l’infiern con ella!

E scha la dschéss, cha quella infernela monaida, nun la hè chatteda??

O pür memma, eau la cognuosch memma bain, ella am turmantess auncha bain pü, e partiss sgür e tschert, e disgrazchedamaing la vögl memma bain, e nun am saint pü in cas, e’ l curaschi da viver sainz’ella!

(El vo spêr la s-chanschia, nun chattand üngünnas clêvs vi da quella, el piglia our da giloffa sias clêvs, dallas quêlas be üna aintra nella serradüra della s-chanschia - d’ mez, ma el non po la fer girer intuorn. Con ün’otra clêv, missa nell’aunza dalla clêv missa nella serradüra, el pervain a fer girer la clêv, e la s-chanschia as evra.

El chatta nel chaschuot grand il sachin con la monaida, el metta quel spert in giloffa, e zieva avair gieu paina da serrer darcho la s-chanschia, e da lever la clêv, el voul partir davent della stüva.

Ma in que momaint oda ’l a sunner il sain della Nozza.)

Valentin: (con snuizzi e con anguoscha)

Il sain! Il sain d’algrezcha e da benedicziun, pel Nouv per! E per mè?

E per mè l’infam?

O, per me cligns da terrur e da maledicziun!

Schi! maledicziun per saimper sur da mê, da Dieu e dals umauns!

Fin del seguond Act.


Terz Act.

Scena I.

(La scena represchainta la stüva d’abitaziun da Maschel Giachem, sper la maisa sun schantedas Duonna Deta e Annigna.)

Annigna:

Grazcha amda, o tü nun poust crair che duos uras e momaints d’algrezcha cha avains passo insembel con el, grazch’a tè, e d’uossa in vi, nischi cha poss at dir „Mamma“cura cha barba Giachem nun ais preschaint? [p. 495 modifica]

Duonna Deta: (la brancland)

Schi, mieu infaunt amô, tü est saimper stèda per mè üna buna, amuraivla figlia, e surtuot uossa cha mieu figl at ho tschernida per compagna da sa vita, e cha tü starost con mè fin cha viv, pü chi mê vögl cha tü am diast „mamma“, ma eir pür chi mè, guarde bain cha ’l bap nun as inacordscha cha ’s vulais bain, perche her alla nozza ho ’l, per usche dir, fat el la cuort a Giunfra Barbla, e que per Peider, e parfin soto con ella, e bè pervia ch’ella ais richa, per el bè richezza po der felicited.

Peider: (intrand in stüva)

Bundi mamma, bundi Annigna, que ’m pêra cha sajas digia in granda conversaziun, ma zieva üna nozza, as ho saimper bger da quinter.

Duonna Deta: (riand)

Bundi figl, quaunt a mè poust bain am dir „bundi“ma ad Annigna crai cha que nun saja bsögn, perche pür allas duos quista damaun, hè odieu, cha tü est ieu in ta chambra.

Ma pür spetta, uossa vain poi tieu bap, e quel poust esser sgür, ch’el hoz at daro ün curjus „bundi“ed ün brav lêva - testa, pervia cha tü nun hest fat soter chi ün per voutas Giunfra Barbla, e cha tü est gnieu a chesa, digia allas 10, con nus.

Duonna Deta: (unind ils mauns d’Annigna e da Peider in sieus)

Ed uossa mieus infaunts, dal fuonz da mieu cour giavüsch cha ’l Segner as detta bain, e as combla da sa grazcha, cha possas viver lönch insembel felices e fortünnos, as fidand saimper in Dieu, dal quêl vain ogni benedicziun.


Scena II.

(Maschel Giachem aintra in stüva, sorriand, e as sfruschand ils mauns.)

Maschel Giachem:

Bundi totts quaunts! que’ m pêrra cha hegias da ’s confider digia multo secrettezzas, e cha, per ün di zieva üna nozza sajais in peis a bun’ura, schabain, cha surtuot tü Peider nun eirast sgür staungel, perche her alla nozza paraivast ün vegluord trist, e melanconic, e na sco sun e haun dad esser giuvens da tia etêd, e pür craja cha tuot ho remarchô que, e chattô bain curjus cha tü savaivast bain eir tü, cha sotessan fin mezzanot, t’aviand eau dit aunz cu cha tuornans no, cha cura cha’ l Sigr. Reverend ais cappito, allas 9½ (sgür per arcomander cha nun sotan pü [p. 496 modifica] tard chi las 10), schi cha mieu cusdrin Gian Giachem, il bap della spusa ans invidet, (il Sigr. Reverend, noss Illustrissem Sigr. Commissari de Salis, e püss oters rispettabels e venerabels Signours), e ’ns trattet nel chambrin in fatscha alla stüva, con fuatscha grassa e anisetta, e he fich bain vis, cha mieu cusdrin, in dschand qualche plèds suot - vusch al predichant, al ho miss qualchosa nel maun, bain sgür ün bel Louis - d’or.

E ’vais odieu eir vus, cha dalun cha ’l predichant ais partieu, a cha nus ans pinnaivans per gnir a chesa schi cha ’l Bregagliott con sa gia, e sa duonna col triangul haun comanzo a sunner ün Hopper, e podais esser sgürs, cha haun sotô fin almain mezza - not e be Hoppers e Sibasprung.

Schi sapchast cha tü hest agieu fich trid, in partind davent dal tramegl aunz co ’ls oters giuvens, e sun sgür cha eir ta suvrina, la spusa, e las otras giuvnas avaron chattô que poch adatto, e pocha maniera da ta part, surtuot per ün tramegl da nozza.

Duonna Deta:

Ma schi quaunt a mè bè sapchast, cha sun propri containta ch’el saja gnieu a chesa con nus, digia cha zieva haun soto be Hoppers e Sibasprung, que cha ’l Sigr. Reverend avaiva defendieu da soter la Dumengia.

Maschel Giachem: (riand)

Schi crajast propi Deta, cha que saja pü pcho da sotter Hoppers e Sibasprung chi Walzers?

Duonna Deta: (gritta)

Schi cha que ais pü pcho be sapchast, uschiglö il Sigr. Reverend non avess dit que, e la prouva ais, cha dalun ch’el ais partieu, haun dalun soto be Hoppers.

Annigna: (riand)

Ebbain, intaunt cha decidiss quels sots chi sun pü pcho, vegn spert a fer il caffè e hoz al fatsch brav ferm e bun, perche il di zieva nozzas ais bun e bsögn ch’el saja ferm.

Maschel Giachem:

Na, na nun ster al fer brich nè sich pü ferm chi ’l solit, be sapchast cha inguan vela ’l 12 bluozchers la glivretta pü cu l’an passô, e pür spargna ’l ün pô sest, cha in ün an duos voutas al di vo que dalöntsch.

Duonna Deta: (con dispett)

Ma sco per te hôz pür lascha ’l fer brav ferm, perche her saira in gnand a chesa non giaivast güsta drett, e hest gieu pü chi bsögn da mieu [p. 497 modifica] bratsch, e pür craja, cha scha sotand con la spusa, e con Giunfra Barbla, las hest zappêdas gio pels peis, sco a mê, in gnand a chesa, schi cha ’t haun savieu bain poch grô da que, sco eir d’avair stovieu at strêr intuorn stüva.

Maschel Giachem: (riand)

Schi, que ais vaira, in gnand a chesa ’vaiva sco ün pô sturnizzi, ma na cura cha he sotô con ellas, que ’m ais gnieu be zieva cha sun sto nel chambrin, con quels Illustrissems Signuors, e cha he gieu mangio la fuatscha, chi ’m ais sgür resteda sü ’l stommi.

Ma digia cha Annigna ais ida, e cha essens sulets, schi vögl güsta at dir Peider, cha que ais sto trid da ta part, da fer soter be duos voutas Giunfra Barbla! Schi, sapchast cha dals discuors chi ’m fo sieu bap, e l’amicizia ch’el am demuossa, poust esser sgür, cha scha tü la domantast, sarost bain arfschieu, e avais bain podieu vair eir vus cha bgers la faun bella tschêra, perche ella nun ais be üna giuvna scorta, chi so bain ler e parfin scriver, ella ais eir amiaivla e fich lavuriusa! Ma surtuot „figlia suletta“, chi traunter chesas, prövi, ers e chapitels, portaro in dotta almain 30,000 arainschs, e pü tard, cura cha Dieu avaro lascho - gio - chavagna, e piglio - sü a megldra vita, sa duonn’amda da Segl, survain’ la sgür per sa part auncha almain 10,000 arainschs, inclegiast bain, üna dotta, da almain 40,000 arainschs.

Duonna Deta: (con dispett)

Ma in nom da nos Segner, cher Giachem, hest propi saimper in testa ed orma bè la monaida, tü sest bain cha que nun sun be or e richezza, chi daun felicited, que voul eir avaunt tuot mutuêla simpatia e amur, per esser felices e fortünnos, e poi bè dit qui’ traunter nus, Giunfra Barbla ais tuot oter cu bella, ella ho quels ögls grischs, e memma zuond grands chi la sdisagian, e cura ch’ün ais bain spêr ella, as vezza auncha fich bain, ch’ella ais furicleda dalla viroula!

Maschel Giachem: (con sorrir da sdegn)

Ta! Ta! Ta! Ta! est darcha quia con tas falistorgias da simpatia e amur, chi sun be bunas per fer bel las parevlas, e fer rir u crider ils infaunts. Sapchast pür, cha cura ch’ün ho abondanza e cocagna in chesa, e ch’ün nun ho saimper da combatter co ’l chüzz e barb’Andrea, schi cha l’amur e la simpatia vegnan allura bè da sè aunt da porta, u aint dallas fnestras, eir scha sun serredas.

E poi sest bain, cha amur non impla ne ’ls bröchs da paunch, ne ’l butschin dal vin, nè s-chanschia dal chaschöl, nè las archas da farina. [p. 498 modifica]

E quaunt ad esser bella, stust dir eir tü, cha Giunfra Barbla ais granda e bain creschida, ho buna culur, sguard fich simpatic e pchadus.

E sch’eir, sco dist cha cura ch’ün ais spêr ella forsa as vezza ch’ella ais ün po furicleda, schi as pò serrer ils ögls e nun as vezza que.

Poi alla fin del quint, con 40,000 belle fiorini da Coira, 80,000 pezzas d’argient glüschaintas, da mez fiorin l’üna, as po sugler o zupper bgerras maclas e furicals da viroula, inclegiast ma duona Deta?

Duonna Deta:

O Giachem, guarda bain, inchüra ’t dal malign, eau sun sgüra cha in pè dad urer damaun e saira, at impaissast saimper bè ad or e richezzas.

Schi tü est sün la via largia, chi maina alla perdiziun, e nellas grifflas del mel - spiert, be sapchast cha nos Segner at chastia sgür e tschert, scha tü nun müdast, e cha quels chi dal trist or e bains da quaist muond faun lur Dieu, saron per saimper esclus dal lö da beadentscha ed uniun con Dieu!

Schi, eau ’t arov e ’t suplich lascha uossa d’ vart quista continua, trista chanzun da spargn, da monaida e dottas, tü vzarost cha quella continua anguoscha dad or e daner, at faro sgür perder tieu saun güdizzi, e stumpla tieu cour sün la s-chêla d’or, chi maina in infiern.

Maschel Giachem: (la dand la clêv)

Mo mo, ma chera, tü est fich buna per güdicher ils oters, tuots avains noss defects, üngüns nun essens perfets in quaist muond, e be sapchast cha her in damaun eir tü hest gieu dalet da vair quels bels sechins d’or luvos sün maisa, e ’ls hest tuchos con plaschair e sorriand d’avidited.

Duonna Deta:

Que nun ais la dretta clêv, eau nun poss avrir la s-chanschia.

Maschel Giachem:

(zieva avair eir el pruvo inütilmaing d’avrir la s-chanschia - d’ mez.)

Misericordia, qualchün ho truscho vi dalla serradüra, la clêv nun êvra pü! clammè dalun Annigna!

Sar Peider: (pruvand eir el d’avrir la s-chanschia)

Nun at spaventer usche, cher bap, sgür scha üngün nun ho pruvo d’avrir, nè ho aviert la s-chanschia. [p. 499 modifica]

(El metta ün’otra clêv nell’aunza della clêv, e stordschand parvain ad avrir la s-chanschia - d’ mez.)

Maschel Giachem: (zieva avair aviert il chaschuot grand)

Maledicziun! misericordia! il sachin nun ais pü, qualchün al ho involo, la serradüra ais steda sforzeda, Annigna! Annigna! Maledicziun! aintra Annigna!

Maschel Giachem: (con anguoscha)

Annigna, nischi cha que ais tü chi hest aviert her qui ’la la s-chanschia, e piglio our il sachin cols sechins, cha tü hest vis ch’ cheau he miss qui’ her in damaun, nel chaschuot grand? porta’ l dalun quia sest, scha que ais ün spass cha tü hest forsa volieu fer, schi bè sapchast, cha que ais ün trid e mel - plazzo, inclegiast?

Annigna: (stupefatta)

Na barba Giachem, na, eau asgür ch’eau non he tucho, nè aviert la s-chanschia, e sun sgüra cha üngün nun ais n’eir sto her qui’ in chesa, e maindir in stüva, la monaida stu esser inua cha l’avais missa, nun l’avais forsa pozzêda in ün oter chaschuot, u in qualche oter lö?

Maschel Giachem: (furius)

Na, la monaida nun ais pü inua cha la he plazzeda, e be tü, sapchast, be tü creatüra vila e perversa la hest pigleda, tü hest sforzo la serradüra, con ün’otra clev, tü la hest involeda, üngün oter, tü, chi her cura cha l’avains quinteda sün maisa, la hest tucheda e guardeda, con covaida e avidited, e parfin dit: o bè cha que or füss mia, schi savess bain che and fer.

Ma sapchast, cha scha tü persistast da non render quella monaida, schi cha, usche vaira cha ais ün Dieu, at dun - aint in Criminel, ils mèss da saung gnaron qui’ at pigler, e lieda sün ün charr at mnaron nella preschun da Zuoz, inua lieda con las cordas e tratta sü, con la zaungia, chi ’t faro scruschir l’ossa, col buol alv d’ fö sün tas arains, e oters suplizzis at faron bain confesser, cha tü hest invulo la monaida, ed eir dir inua cha tü la hest zuppêda, tü sceleratta, infama creatüra!

Annigna: (in snuaglias d’avaunt el cols mauns mis insembel)

O barba, barba, in amur da Dieu, hegias compassiun da mè, na, eau nun hè piglio eau la monaida, eau as gür pel salüd da mia orma, per las plejas da nos bun Salveder, per mieus chêrs, chi sun in tschel, eau sun inozainta, craje ’m cher barba, craje’ m, la monaida stu esser [p. 500 modifica] quia, in sieu lö, que nun po esser oter, o amda benedida, e tü Peider gni ’m in agüd, eau ’s arouv, eau ’s suplich, güdè ’m, o eau saint cha stu gnir despareda.

Sar Peider:

Na bap, craja ’m, Annigna nun ho ella piglio la monaida, tü poust esser sgür, cha qualchün oter la ho involeda, qualchün chi ais sgür gnieu qui’ in chesa, intaunt ch’ella ais stêda vi a vair a spuser, ella ais inozainta, schi bap refletta bain, e spetta aunz cu la denunzier, nus parvgnirons bain a scovrir il leder, e la monaida bod u tard la survgnirost darchô, ma eau at giavüsch, laschans ün momaint sulets, la mamma ed eau con Annigna, tü per uossa est memma agito dalla temma e rabgia.

Maschel Giachem:

Schi, ella, be ella ais l’infama culpabla, ella sves disch cha üngün nun ais sto in chesa, e d’inua füss eir il supost leder gnieu in chesa, o surtuot in stüva, da clêr, bel di, sainza esser vis, nè dad ella, ne dad oters? Eau as lasch sulets con ella, ma bê sapchass, cha sch’ella persista a schnejer, e nun renda auncha hoz la monaida, schi cha sainza misericordia la denunzch. (El sorta)

Annigna: (as büttand nels bratschs da duonna Deta.)

O mamma ameda, e tü Peider dschè ’m, dschè ’m! vus nun crajais ch’eau saja culpabla? salvè ’m, eau as suplich, salvè ’m, eau sun inozainta, hegias compassiun da mè!

Duonna Deta:

Schi figla amèda, taunt Peider cu eau, savains bain, cha que nun ais tü chi hest piglio la monaida, ma non savessast t’algorder d’üngüns indizzis, cha qualchün saja sto in chesa, e in stüva, la falla eir’ la in sieu solit lö, e nun hest nell’ suspett sün üngün?

Annigna:

Na mamma, na, eau nun hè suspett sün üngün, be Mengia ais steda quia am clamer, e sun saimper steda in stüva con ella fin cha essens partidas, e tuot eira in uorden e a lö, cura cha sun turnêda no, e zieva sun saimper steda in stüva, u per chesa intuorn.

Peider:

Tü sest bain ma chêra, cha taunt la mamma cu eau, nun avains dubito niench’ün sulet momaint da tia inozenzcha, ma pür memma nell’eau, non poss incler, ne am fer ün’idea, in che möd, e da chi, cha ’l [p. 501 modifica] invöl poss’esser sto comiss. Ma in amur da Dieu, non at desolèr usche, eau tscherchero da chatter il culpabel, e fin ch’eau he fled e vita üngün non tucherò, ne at mnaro davent da quia.

Maschel Giachem: (intrand)

Ebbain, vus chi l’avais saimper sustgnida, clichagêda, dazzipêda, e risguardeda, sco sch’ella füss della famiglia, avais savieu eir la fer confesser sia vila acziun, e render que ch’ella ho invulo, a sieus benefactuors?

Duonna Deta:

Na, ella nun pò confesser, nè render que ch’ella nun ho piglio, perche ella ais inozainta, ün oter ais il culpabel, na ella! Ma per las plejas da nos bun Salveder Giachem rifletta bain, non la denunzcher auncha, tü vzarost cha bain bod avarons qualche indizzi dal culpabel, ella ais inozainta!

O, nun la fer forsa mner alla tortura, e cha nella desparaziun della dulur ella stöglia confesser d’esser culpabla, e vegna „inozainta“condaneda a vil suplizzi!

Maschel Giachem:

E tü la sustegnast auncha, e la dist inozainta, sch’eir las prouvas sun palpablas cunter la sceleratta, chi ho sgür qualche marus, chi la ho güdeda, per avair üna dotta, ma eau as di, e gür (e tuot am darò radschun) cha scha fin damaun amvagl, ella nun ho confesso, e rendieu la monaida tuotta, schi cha la dun aint in criminel, e pür ch’ella prouva da fügir quaista not, ella saro spert clappeda, e daro con que prouva ch’ella ais culpabla.

Peider:

Na bap, ella nun ho bsögn da fügir, perche ella ais inozainta, e fin ch’eau he vita, nè mess da saung, ne bojer nun la tucheron sest! E il perche at di uossa: Annigna la giuvna buna, brêva, virtuusa ais la tschernida da mieu cour, per esser la compagna da ma vita, ella ais ma spusa diletta, alla cognuschentscha da Dieu, da ma chêra mamma, e uossa eir da te, e tü mieu bap nun suscharost mê pü, sainza prouvas sgüras ch’ella saja la culpabla, la denunzcher, la fer mner in preschun, alla tortura e al suplizzi!

Maschel Giachem: (con despartiur)

Ella! Ella ta spusa? e tü suos-chast am dir que? (s’adressand a Annigna)

E tü, creatüra vila, miserabla murdida, cha per misericordia he [p. 502 modifica] piglio suot mieu tet, e per reconpensa am liest invulo uossa üna simla summa d’ monaida, tü sceleratta femna d’ünguotta hest auncha savieu surmner mieu figl, giuven onest e brêv!

Na, infama ledra, na, mê pü nun sarò ’l tieu, sapchast! la vila, chi portero sül döss, il buol da vituperi e d’infamia, nun portero mieu nom! Sajast maledetta tü, e ’l di cha tü est gnida in chesa mia! (El sorta)

Annigna:

Ebbain, pür ch’el am denunzcha, pür cha ’m mettan alla tortura, pür cha ’m fatschan sbregir da dulur con lur instrumaints, pür cha, nell’anguoscha e desparaziun, am fatschan confesser, cha saja la culpabla, pür cha ’m piglian magari la vita, eau sè cha tü mamma, e tü amô crajais e savais cha sun inozainta, e cha m’amais, e que am do la forza da tuot suporter.

Schi! tuot, tuot vögl suporter con rassegnaziun, perche il Segner so eir, cha sun inozainta, e quel nun am bandunarô, nell’ nella anguoscha della dolur, nè nel suplizzi della mort.

O mamma benedida, e tü amô, eau saint in mieu cour cha’ m amais auncha, e as amarô fin a mieu ultim sospir!

Fin del terz Act.


Quart Act.

(La scena represchainta l’osteria dell’ova - cotschna.)


Scena I.

Neisa:

Cher Valentin, eau ’t arov, e’ t suplich, taidla ’m, e piglia amaun ta lavur e vzarost cha tü sarost pü containt, usche vezzast bain cha nun podains pü ir inavaunt, tü nun am laschast pü pos nè di, nè not, darcho quaista not, apaina indormenzo, at hest sdasdo, con sbregs anguschagius chi ’m spavauntan, e poi, che dscharon eir la glieud, scha tü(n) nun rendast la lavur comanzêda, e quels chi vegnan quia, scha at vezzan saimper usche trist, e cha tü nun sortast pü da chesa. O in amur da Dieu, cher Valentin hegiast güdizzi, quiettat, e piglia darchô ta lavur!

Valentin:

Tascha sfrunteda, tascha, nè tü, nè eau non podains pü pronunzcher il nom da Dieu, nè urer, sest! Schi! dis e nots da turmaint e d’anguoscha [p. 503 modifica] pass uossa, zieva avair comiss l’infama acziun, e que cha saint in mè, ais sgür pês chi ’ls turmaints da l’infiern! Schi! vita da maledicziun!

O quaunt cha eau eira fortünno, cura cha containt lavuraiva, chantand, e damaun e saira, e aunz cu pigler il paun d’inminchadi podaiva urer, e uraiva con dalet e da cour, sco cha ma buna mamma e mieu brêv bap am avaivan musô, els chi sun saimper stos glieud da bain, e da temma da Dieu, e chi ’m haun dit: „Sajast saimper güst ed onest, e fida ’t in Dieu, schi benediro ’L ta lavur, e sarost saimper containt e fortünno, eir scha tü est pover! Ma eau l’infam nun als he tadlos, ed uossa la maledicziun da Dieu e da mieus conumauns, ais sur da mè!

Na, usche nun poss ir inavaunt, pü gugent il suplizzi e la mort, chi quaista vita d’infiern! Schi la povra disfortünnèda, ais steda mneda in preschun, e gnaro sgür ün da quists dis missa alla tortura, e causa la dulur stovero confesser d’esser „ella“la culpabla!

Na, na, mê pü! eau nun vögl cha la povra inozainta creatüra vegna tortureda, ne ch’ella giaja al suplizzi, per causa mia, auncha quista saira giaro a render quell’infama monaida, e a ma güsta puniziun. Auncha quista saira podero darcho urer, e domander pardun a Dieu!

Neisa: (con anguoscha)

Misericordia, Valentin amô, che ’t impaisast? voust propi ans mner alla perdiziun? ma nun sest cha tuots duos gnarons mnôs in preschun, cha sarons rovinos per saimper, e cha sainza fal tü giarost al suplizzi?

Valentin:

Quaunt a tè nun hest da tmair bricha, eau dscharo cha be eau sun culpabel, cha he comiss l’invöl sainza tieu savair.

Na, tü non hest da tmair il chastih e güstia dels umauns, ma dall’ira e chastih da Dieu, da quels hest d’avair temma, guarda bain Neisa, ura di e not, reconciliescha ’t con Dieu, e prouva d’obtgnair sieu perdun, uschiglö nun gnir mê am vair, cura cha saro in preschun!

Neisa:

O, quieta ’t, eau ’t arouv e ’t suplich, a vain qui’ qualchün, nun fer quella tschèra da desparaziun, tascha sest, e nun ans mnèr alla rovina per saimper! [p. 504 modifica]

Scena II.

(Ariva Duri, frer da Neisa, mess da saung, e guardiaun dalla praschun da Zuoz.)

Neisa: (al giand incunter e ’l tuchand maun)

Bundi Duri, que ais bain ün miracul da ’t vair qui ’tar nus, inua hest il viedi?

Duri: (als tuchand maun)

Bundi sour, bundi Valentin, pervia dad ün affer d’offizzi, he stovieu gnir fin a St. Murezzan, e he profitto da gnir as vair, parche zieva quist trist e gramazchus affer da Surleih, cha avaros odieu a quinter eir vus, taunt ma duonna cu eau essens as po dir ammalos, e sentiva propi bsögn da vair qualchün dals mieus, ma que am pêra cha eir vus sajas trists e melcontaints, sgür eir vus per quella povra disfortünneda Annigna, nezza da Maschel Giachem Brusaun.

Sun sgür cha savais digia, cha Mardi passô, füttans tramiss, duos mess da saung ed eau, a Surleih, tar Maschel Giachem, per pigler Annigna, sa nezza inculpeda d’avair invulô a sieu barba (durante ch’els eiran ad üna nozza a Salvaplauna) la bella summa da 500 rainschs, in sechins d’or.

O, vus nun podais crajer che terribla, anguschagiusa combatta, cha avains gieu con sieu suvrin Sar Peider, chi fet resistenza, non vuliand absolutamaing la lascher pigler, nè lier, in dschand ch’ella ais inozainta, e be zieva cha ’l Signur Truveder da cumön, chi eira gnieu con nus, ans avet do uorden, dal lier e’ l serrer aint nel murrütsch (e cha be, con auncha duos homens da Surleih, als quèls il Signur Truveder stovet imnatscher, con chastih da preschun, e sün la vita, scha nun ans güdan, podettans parvgnir al bütter in terra, al lier, e ’l mner nel murütsch) be allura podettans pigler Annigna e la lier sül charr.

Ma tuot Surleih eira lo preschaint, tuot cridaiva, e ’ns imnatschaiva, dschand eir els, ch’ella ais inozainta! O que füt ün bain trist, dulurus cumiô, surtuot da sia amda, duonna Deta, chi ’s perdet vi, ed eir a mè am paraiva cha ’l cour am gess per mez, e usche füt que a Salvaplauna, Chanfer, a St. Murezzan, tuot gniva sün porta e cridaiva in la vzand a passer.

Squartas, Marculdi füt bannieu Magistrat, ma nun aviand ella vulieu confesser sieu delit digia la Giövgia, la povra disfortünneda creatüra, füt missa alla tortura.

Be zieva esser steda tratta sü trais voutas, e la terza vouta, con greiv pais vi da sieu chüerp, per cha las cordas la taglian aint dapü, e [p. 505 modifica] cha ’l saung gutaiva gio per terra, con ün sbreg anguschagius clamett ’la: misericordia, hegias compassiun, am mazzais, lasche ’m gio, schi eau sun la ledra.

Ma ’l güdisch fet segn al bojer dalla tgnair auncha suspaisa, e la domandet: Inua avais zuppo la monaida invuleda?

O, la povretta nun podet respuonder, perche ella as’ vaiva persa - vi, e vzand que il güdisch fet segn al bojer dalla lascher gio.

Nus la sliettans our, ed ün dels mess da saung ed eau la portettans sün sieu let d’ stram.

Eau curit a clamer ma duonna, chi avet chüra d’ella, e dascus, la not, la portettans ün po d’ brouda e spaisa choda, inpè da paun ed ova, sco hè uorden dalla der, ed eir dascus, la portetans ün let suot, ün cuschin ed üna coverta. Her, Venderdi Duona Deta sia amda ais gnida per la vair, ma eau avet uorden da la lascher con ella be ün’ura.

Ed uossa que cha vegn as dir, as arouv in amur da Dieu, da nun dir ad orma vivainta, savais! perche scha que gniss a savair, schi nun perdess bè ma plazza, ma gniss sgür e tschert eir chastio sün la vita.

Quaista not passeda, circa vers las dêsch, güsta cha avaiva invido la linterna, e am pinnaiva, per ir a porter a Annigna e a ma duonna ün po d’ schoppa choda, vzet a gnir qualchün in mieu sulêr. Que eira Sar Peider Brusaun. El am suplichet cols mauns insembel, dal lascher ir con mè nella preschun tar Annigna, el m’offrit monaida, ch’eau nun acceptet, ma eau am fet taunt pcho e conpassiun da que pover giuven, ch’eau stüzzet la linterna, piglet tiers mieu grand capput, e suot quel, tuots duos insembel gettans nella preschun! Ma duonna ed eau gnittans a chesa, ed eau al laschet sulet con Annigna fin las trais la damaun! O, que füt ün revair, ed üna separaziun traunter els duos, chi ’m rumpet eir a me il cour, e sajas sgürs, e craje ’m cha Sar Peider e Annigna as amman bain pü, chi bè sco suvrins.

Quaista damaun, cura ch’eau la portet darcho spaisa choda, inpê da paun ed ova, am sorriand sco ün aungel, la povretta am ingrazchet taunt da cour, cha ’m gnittan ils ögls cregns, e durante tuot il temp ch’eau stet lo con ella, eir’ la containta e am tschantschet sorriand, sch’eir ch’ella, dalla granda dulur, chi la faun las plejas, tagledas - aint dallas cordas, sün la vita, nun as po smuanter, e ch’ella so bain, cha dalun ch’ella saro ün po remissa, gnaro ’la darcho missa alla tortura, per la fer confesser, inua ch’ella ho zuppo la monaida, ch’ella ho confesso d’avair „ella“invulo.

E pür memma, craje’ m, as vus suos-ch as dir, eau sun quasi sgür e persvas cha la povra creatüra ais inozainta, qualchün oter sgür ho comiss l’invöl, ed eau he bain vis, cha pü d’ün dels güdischs sun eir els nel dubi. [p. 506 modifica]

Ma aviand ella, nella anguoscha della insuportabla dulur, e quasi digia persa - vi, stovieu confesser d’esser la culpabla gnarò la in ogni cas darcho tortureda, e sgür con la teribla zaungia, per la fer dir, inua ch’ella ho miss la monaida, que ch’ella sgür nun podero mê dir, non, l’aviand ella involeda.

Schi, pür craje’ m mieus chers, qualchün oter ais il leder, e la povra disfortüneda stovero sucomber al(s) suplizzi!

Valentin: (con sbreg d’anguoscha)

Maledicziun, maledicziun sur da mè, digia haun torturo a mort la povra inozainta, miserabel ch’eau sun! Schi Duri, schi, ün oter ais l’infam leder, e quel sun eau! Ma la povra creatüra nun gnaro pü, tortureda! Schi eau scelerat, he vis a quinter quia la saira aunz la nozza quell’infernela monaida, e satanas am ho tento da la pigler.

L’istessa saira a mezza not, am sun zuppô in chesa da Maschel Giachem, e durante cha ’l di zieva els eiran ieus alla nozza, e Annigna ida a vair a spuser, he con üna da mias clêvs podieu sforzer la s-schanschia, he piglio la monaida, am sun darcho zuppô sü ’l ladritsch d’ fain, e la not zieva, cura cha tuots dormivan, sun gnieu quia.

Disgrazcho cha sun, eau crajaiva sgür e tchert, ch’ella gniss missa alla tortura bê Lündesdi, ed eira uossa güsta pinno, per ir am denunzcher, e render la monaida, cha tü vezzast cha avaiva digia preparo quia, cura cha tü est arivò qui tar nus.

Ma uossa vegn dalun tar Maschel Giachem, e digia, bè at confessand mieu delit, saint ch’ün pais am crouda dal cour e da ma conscienza.

Schi! eau se ch’eau regn al suplizzi, ma avaunt podero, darcho milli voutas am volver a Dieu, con l’oraziun, per implorer sieu pardun.

Ma avaunt podero am metter in snuoglias davaunt l’inozainta, e la dir, ch’ella hegia conpassiun da mè, ch’ella am perduna, ed ura per mè.

Neisa:

Misericordia, ammô Valentin, eau ’t suplich, non ir, eau’ t arouv in amur da nos Segner, da nos amô infaunt chi ais in tschel, taidla’ m, nun ir alla perdiziun, al suplizzi, nun ir, taidla’ m!

Valentin:

Na, eau nun vegn alla perdiziun, eau vegn a mieu güst chastih e puniziun, eau vegn am reconcilier con Dieu, cols umauns, e mè svess! (zieva avair tucho maun a Duri, e tuocha maun a Neisa.)

Adieu Neisa, ve am vair, aunz cu cha giaja al suplizzi, ma be scha tü hest tignieu in inmaint mieu cussagl e fat que cha ’t he ditta güsta aunz, cu chi ariva tieu frer! [p. 507 modifica]

Neisa: (pruvand dal retgnair)

Duri, frer amô, eau ’t suplich, nu ’l lascher partir, agüd, agüd, nu ’l lascher ir, bè eau sun l’infama culpabla, eau ’l he cussglio, e sforzo dad ir a cometter il delit, nu ’l lascher partir, el ais inozaint, „eau“, hè trat sur nus la maledicziun e l’ira da Dieu, be „eau“, sun la vaira scelleratta culpabla! disfortünneda, maledetta ch’eau sun!

Fin del quart Act.


Schinchêvel Act.

(La scena represchainta la stüva d’abitaziun da Maschel Giachem B.)


Scena I.

Sar Peider:

Schi mamma, Duri am ho lascho sulet con ella nella preschun, dad hera saira allas 10 fin quaista damaun allas trais. O, tü nun poust crajer che momaints da fadia, d’amur, d’anguoscha e da spraunza, cha avains passô insembel,

Schi, la chera ho saimper spraunza ed ais rassegneda, ella disch, cha sch’eir la faron darcho soffrir, schi ch’ella non as stramainta, uossa ch’ella ho podieu ans vair e ans tschantscher, ch’ella ho miss sa fidaunza in Dieu, chi so ch’ella ais inozainta, e cha quel la daro sia agüd.

E pür scha ’l culpabel nun vain scovert, ed aviand ella nell’anguoscha della dulur, stovieu confesser d’esser la ledra, avaro ’la darcho da soffrir.

O ledschas barbaras, chi permettan da torturer povras creatüras, suvenz inozaintas, sco ella, quaunt avaro ’la bain auncha d’indürer, e forsa sucomber, que ais per mè anguschagius.

Duonna Deta:

Cher figl, nun at desesperer usche, sest cha eau craj, cha possans uossa avair üna brinzla d’ spraunza, ch’ella nun vegna almain pü tortureda.

Sar Peider: (con anguoscha)

Spraunza? di mamma spraunza? ais forsa suspet sün qualchün?

Na figl, fin in uossa nun craj, surtuot cha la povretta ho stovieu confesser, ma tü sest, cha daspö cha Annigna ais steda mneda davent, schi cha ’l bap ais saimper trist e abattieu, e sun sgüra ch’el ais arüvlô da l’avair dalun denunzcheda, cha, sch’eir ella ho confessô, tuottüna [p. 508 modifica] dubitescha ’l ch’ella saja la ledra! Quaista not am ho ’l ditta, ch’el ais sto tal Signur Comissari Salis a Schlarigna, chi ais eir el ün dels güdischs, e quel al ho dit, cha vi dal contegn d’Annigna, durante cha la haun examineda e tortureda, el e pü d ’ün oter dels güdischs, uossa dubiteschan ch’ella saja culpabla, e cha bè nell’anguoscha della dulur ho ’lla dit d’esser culpabla, sch’eir inozainta, que chi ais digia suvenz sto il cas.

Sar Peider:

Ma nun vezzast - aint mamma, cha pür memma nun ais da sperer da chater il culpabel, surtuot uossa ch’ella ho stovieu confesser, e sch’eir saron forsa qualche güdischs chi dubiteschan, ch’ella saja culpabla, tuottünna, bod u tard gnaro ’la condannêda, almain a qualche ans d’ preschun, e probabel zieva sbandagêda per saimper. O que ais per mè anguschagius, mê pü nun podero surviver a têla fadia e displaschair.


Scena II.

(Eintra Valentin.)

Valentin:

Bundi duonna Deta, bundi Sar Peider, eau avess gugent da podair discuorer ün momaind con Maschel Giachem.

Duonna Deta:

Schantes Valentin, eau vegn dalun al clamer!

Valentin: (a Sar Peider)

Sar Peider, eau vez ch’el ais bain trist e abattieu da displaschair, pervia da suvrina Annigna, ma eau sun gnieu al porter confort, e als dir cha ella ais inozainta, cha ’l culpabel vain a a tschercher sia güsta puniziun.

(Eintran Duonna Deta e Maschel Giachem.)

Valentin: (pozand il sachin cols sechins sün maisa)

Reverieu Maschel Giachem! Eau sun gnieu als dir cha ’l vil leder, chi ho piglio lur monaida, sun eau. La saira ch’els gnittan tar mè, per signer il contract, três la sfalizza della s-charpluotta, hè vis ils sechins (ch’eau uossa als port quia) luvos sün maisa, e ’l mel - spiert am ho tentô dals pigler.

Cura ch’els sun stos partieus, sun ieu três il god, sun intro quia [p. 509 modifica] in chesa, três l’üschet della lobgia, am sun zuppo sül ladritsch d’ fain, e la damaun, cura ch’els eiran partieus, per la nozza, e Annigna eira ida vi a vair a spuser, he aviert l’üsch d’ stüva, con la falla, chi eira nella s-chanschietta d’ sulêr, allura he aviert la s-chanschia d’ mez con üna da mias clêvs, la stordschand con ün’otra clêv, he piglio il sachin con la monaida, am sun darchô zuppo sü ’l ladritsch, e la not, cura ch’els dormivan, sun ieu a chesa.

Maschel Giachem: (stupefatt)

Ma miserabel cha essas, perche avais spetto cha la povra inozainta vegna tortureda, aunz cu confesser d’esser vus il culpabel?

Valentin:

O, quant a que nun he cuolpa, que poss als gürer con la vardet, zieva ch’eau he gieu comiss l’infam delit, nun he pü gieu pôs nè di, nè not, non he pü sus-chieu ir our d’ chesa, nè am fer vair d’üngün.

Sterzas (Giövgia) qualchün chi gnit tar nus, dschet a ma duonna, cha Annigna gnarò examineda auncha üna vouta, prossem Lündesdi, e usche eira sgür ch’ella fin allura nun gniss missa alla tortura. Ma avaunt mezz’ura, güsta cha eira pinnô, per gnir quia tar els am denunzcher, e porter la monaida, gnit tar nus mieu quinô Duri da Zuoz, e ans ho quintos, tuot que chi eira success, con la pouvra inozainta.

Maschel Giachem:

Ma nun savais pover disgrazcho, cha per avair comiss ün simil invöl, rumpand aint in chesa, e surtuot, per avair laschô torturer üna creatüra inozainta, sainza fal, sarros condannô a mort?

Valentin:

Schi Maschel Giachem, eau se que, e savaiva que aunz cu gnir quia am denunzcher. Ma eau prefer mieu güst chastih, eau prefer la mort, chi soffrir ils turmaints da ma conscienza, ed anguoscha ch’eau saint, zieva avair comiss il delit!

Sar Peider:

Na, vus nun gnaros güstizio, vus nun giaross alla mort, digia cha sarüvlais da vos delit! Na, eau nun vögl cha saung vegna spans, eau se cha Annigna füss desoleda da que, e nun am perduness que mè pü.

Vus gniss uossa con mè, ed eau as serr aint in nos murütsch, e quaista not, cura cha ’l Sar Mastrel, mieu bap ed eau, sarons turnôs sü [p. 510 modifica] da Zuoz, sturdschains la serradüra del murütsch, fand finta cha la hegias sforzeda.

Eau ’s dun monaida, ed üna charta per mieu amih G. Salis chi ais a Paris offizchel, e quaista not partiss e giaiss tar el, ed el as procuraro lavur.

Na, mê pü nun vögl cha saung vegna spans, ella füss inconsolabla, vus fügiss quaista not, aunz cu cha’ ls mess da saung vegnan qui’ damaun, as pigler.

Valentin:

Sar Peider, eau ’l ingrazch, el ais ün cour bun e generus, ma eau nun accept sa proposta, eau nun füg, eau he merito, e subirò ma güsta puniziun.

Eau se cha fügind, podess eviter il chastih dels umauns, ma mê nun avess pü pôs, e füss saimper perseguito da ma conscienza, e da l’ira da Dieu!

Sar Peider:

Dieu as ho digia perdunô, perche El perduna a tuots quels chi ’l domanden perdun, e chi ’s arüvlan d’avair fat il mel, ed eau vögl cha partas quaista not. Ed uossa gniss con mieu bap ed eau, tal Signur Mastrel, per cha confessas d’avaunt el, cha vus esses il culpabel, e da lo as serr - aint nel murütsch, e tü bap, il Sar Mastrel, ed eau, partins dalun per Zuoz.

Sar Peider: (brancland sa mamma)

O, mamm amêda di! auncha quaista saira noss’Annigna poderons la pigler our dal infam lö da suplizzi, e forsa la mner quia?

Duonna Deta:

Ma tü sest bain figl, cha nel stedi cha la povretta ais, nun poderos mê pü la mner quia per uossa.

Sar Peider:

Ebbain, Duri e sa duonna, chi daspö ch’ella ais in preschun la haun dascus tratteda con charited e sco sch’ella füss lur figlia, quels se cha la piglian gugent in chesa, fin ch’ella saro in cas da suporter il viedi in charr fin quia, e sajast sgüra, cha tuot Zuoz pigless gugent la chêra inozainta in chüra, sco sch’ella füss lur egen infaunt.

Adieu mamma, o tü nun sest che algrezcha cha saint in mieu cour, o quant cha’ l Segner ais bun! [p. 511 modifica]

Duonna Deta:

Addieu figl, salüd’ la e straundsch’ la a tieu cour per me, e di’ lla cha damaun bain bod giaro eir eau con te alla vair.

(Els partan.)

Duonna Deta: (suletta)

Algrezcha inefabla, dalet sainz’eguel, mê simil sentieu, digia in pochs dis, mia amuraivla amêda figlia saro darcho qui ’tar mè. (Ella as metta in snuoglias sü ’l baunch e sieus mauns insembel.)

Schi, Segner, tü est bun, buntadaivel e misericordiaivel.

Tü! Tü! hest mnô tuot a bain! Tü hest tschantscho al cour del pover disfortünno pcheder culpabel! Tü’ l hest fat sentir, ch’el ho bsögn da’ s reconcilier con Te, e da Tieu patern perdun! ed el as ho pentieu, e Tü’ l hest perdunô! Tü! hest inspiro mieu figl, per ch’el al fatscha partir, e cha saung nun vegna spans, perche, sch’eir il pover colpabel as ho pentieu, denunzcho, e restituieu l’invöl, ils umauns nun sun buns sco Tü, els nun perdunan! Schi Segner bun, dal fuonz da mieu cour At di: Grazcha, Grazcha, Saja milli voutas lodô, beuedieu, ed ingrazcho Tieu senchischem Nom!

Fin del schinchêvel Act.


Sesevêl Act. (La scena represchainta la stüva da Maschel Giachem, sün maisa sun suota - coppas con magiöls e duos buchêls con vin.)


Scena I.

(Duonna Deta e Maschel Giachem sun sün fnestra e faun salüds con fazöls. Ün oda a clamer da lontaun: „Evviva, Evviva l’Inozainta!“

Duonna Deta: (as süjantand ils ögls)

Guarda Giachem, guarda il charr ais tuot covert da craunzs e fluors, cha apaina as po La vair, guarda tuott’ la giuventünna da Salvaplauna chi l’acompagnan, il Signur Comissari Salis e püss oters güdischs, sco eir Duri, e bgers, bgers oters.

(Ün oda ils clamms „d’Evviva l’Inozainta“ spêr la chesa.)

Annigna:

(intrand in stüva coverta da fluors as büttand nels bratschs da duonna Deta.)

Mamma, mamma benedida, mieu cour vo per mez d’algrezcha. [p. 512 modifica]

Sar Peider:

Schi! guarda mamma, chè provas da simpatia, d’amur e d’onur per noss’ameda Annigna, três tuott’ las vschinaunchas, tuot ais curieu alla tucher maun, il char ais covert da fluors, las giuvnas cridaivan d’algrezcha.

Maschel Giachem:

(straundschand ils mauns d’Annigna in sieus)

Sajast bainvgnida figlia chêra, darcho in chesa nossa, sch’eir cura cha’ t avains porteda our dalla preschun at hè domandeda perdun, schi quia al conspett da tuots darcho t’inplor per quel, per tuot il mel cha ’t he fatta soffrir ingüstamaing.

Annigna:

Cher barba Giachem, vus savais bain cha mieu cour ais memma plain d’algrezcha e beadentscha, per podair contgnair ira e ödi cunter qualchün, e as hè digia dit, ch’eau nun he da perduner ad üngün, nun aviand eau mè gieu ne ira, ne ödi cunter üngün.

Maschel Giachem: (inplind ils magiöls)

Eau propuon da baiver, e da porter ün Evviva all’Inozainta, ed ün Evviva a tuots preschaints, chi l’acompagnand fin quia la haun deda bain dutscha prouva da lur simpatia ed amur, e propuon eir ün Evviva als Nouvs - Inpromiss, nossa figlia Annigna e nos figl Peider, cura cha lur inpromissiun ho gieu lö que propi nun sè, e que nun füt eau chi ’ls he cusglios quella, ma uossa lur uniun ais mieu pü fervent giavüsch e saro il dalet e l’algrezcha da ma vita, ed eir in que podains visibelmaing arcognuoscher il daint da Dieu.

(Tuots baivan insembel, clamand „Evviva L’Inozainta.“)

Sar Peider:

Ed eau (sch’eir sun preschaints quia, püss da noss Illustrissems Signuors güdischs), propuon da baiver, all’aboliziun della tortura, e destrucziun da sieus trists instrumaints, chi sgür suvenz haun fat confesser a povras creatüras inozaintas, delits, ch’ellas nun avaivan comiss, e subir painas e chastihs terribels, parfin il supplizzi dalla mort, três spêda u fö. [p. 513 modifica]

Scena ultima.

(Eintra Valentin.)

Tuots: (stupefats)

Valentin! Valentin!

Valentin: (s’aprosmand da Sar Peider.)

Schi! eau sun quia, e sun gnieu per subir mieu merito castih.

Eau al he dit Sar Peider, ch’eau nun füg, quia ais la monaida, cha El, cour generus e bun, am avaiva do per mieu viedi, sco eir la charta per sieu amih a Paris. Quaists dis sun sto zuppô tar mè in chesa, sch’eir savaiva bain cha üngün nun gniss am tschercher, crajand tuot, ch’eau saja fügieu. Eau savaiva cha Annigna, gniss bain bod mnêda quia, e quia inua cha he comiss l’infam delit, he vulieu la vair e la tschantscher.

(As volvand vers Annigna:)

Annigna, hegiast compassiun da quel chi ’t ho fatta taunt soffrir, perduna’ m, e ura per mè!

Annigna:

(scofondant, al pigliand il maun, e giand con el, in fatscha als güdischs.)

O, Stimôs Signuors güdischs, misericordia, grazcha, grazcha, ch’Els hegian compassiun dal pover disfortünnô colpabel, chi ’s ho pentieu, chi ho domando perdun a Dieu, chi perduna a tuots quels chi ’l domandan perdun! Misericordia, grazcha, perdun, in amur da Quel chi ho soffert, e dô Sa vita, per redamziun da nus Tuots!

Fin del ultim Act.